ABD Başkanı ne kadar güçlü?

Amerikan başkanı dört seneliğine ve en fazla iki kere üst üste seçilebiliyor. Başkan, hem devlet başkanı hem de hükümet başkanı olarak yürütme organının başı. Görevi, Kongre tarafından yayınlanan kanunları uygulamak. Altında yaklaşık olarak 4 milyon kişi çalışıyor. En üst diplomat sıfatıyla elçi kabul edebiliyor ve böylece devletleri tanıyabiliyor.

Devleti oluşturan her üç erkin diğer erkler üzerinde söz hakkı var. Böylece birbirlerinin iktidarını sınırlandırıyorlar. Örneğin başkan, yalnızca Senato’nun onayı olduğu sürece af çıkarabiliyor ve federal hakimleri atayabiliyor. Yine Senato’nun onayıyla bakanları ve elçileri atayabiliyor. Bu, yasamanın yürütme üzerindeki kontrol mekanizmalarından biri.

Başkan “ulusa sesleniş konuşması” kapsamında ulusun kaderine ilişkin olarak Kongre’yi bilgilendirmek zorunda. Başkanın Kongre’ye yasa tasarısı sunma yetkisi olmasa da, konuşmasında bazı noktalara dikkat çekmesi mümkün. Böylece kamuoyunun dikkatini belli konulara çekerek Kongre’yi soyut bir baskı altına alması mümkün.

Eğer başkan, önüne gelmiş olan bir kanun tasarısını imzalamadan Kongre’ye geri gönderirse, bu veto anlamına geliyor. Kongre ancak onu oluşturan iki mecliste üçte iki çoğunluğu sağlayarak bu vetoyu etkisiz hale getirebiliyor. Senato kayıtlarına göre Amerika tarihinde bin 500 vetonun sadece 111’i (yüzde 7) bu yolla etkisiz hale getirebilmiş.

Anayasada ve Yüksek Mahkeme’nin kararlarında başkanın yetkisinin sınırları net biçimde çizilmiyor. Bu boşluk ikinci bir veto tipini mümkün kılıyor: “Cep vetosu” denilen bu durumda başkan yasa tasarısını “cebine atıp” geçersiz kılma yetisine sahip. Kongre’nin bunu geçersiz kılmasıysa imkânsız. Bu veto şimdiye kadar bin kez kullanılmış.

Başkanın hükümet çalışanlarının görevlerine ilişkin talimat verme yetkisi var. “Executive Orders” denilen kararnameler kanun hükmünde. Onaylanması gerekmiyor. Yine de başkan her istediğini yapamıyor. Mahkemeler kararnameleri iptal edebilir, Kongre karşı kanun çıkartabilir ya da yeni başkan bunları yürürlükten kaldırabilir.

Başkan hükümetlerarası sözleşme yapabilir. Ancak Senato’nun sonradan bunu üçte iki oyla onaylaması gerekiyor. Bu yüzden başkan, sözleşmeler yerine Kongre’nin onayına ihtiyaç duymayan “icrai anlaşmalar” yapabiliyor. Anlaşmalar, Kongre itiraz edene ya da anlaşmayı geçersiz kılan bir kanun yayınlayana kadar yürürlükte kalıyor.

Başkan ordunun başkomutanı ama savaş ilan etme yetkisi Kongre‘de. Başkanın onayı olmadan ordunun silahlı bir çatışmaya girmesine karar verip veremeyeceği ise belirsiz. Kongre Vietnam Savaşı’nda kırmızı çizginin aşıldığı görüşündeydi ve buna ilişkin kanun çıkardı. Başkan ancak Kongre itiraz etmediği sürece yetkilerini kullanabilir.

Başkan yetkisini kötüye kullandığı ya da suç işlediği takdirde, Temsilciler Meclisi’nin soruşturma açma yetkisi var. Bu yetki şu ana kadar iki kez kullanıldı ve ikisi de sonuç vermedi. Ama Kongre’nin elinde başkanın her türlü girişimini engelleyebilecek daha güçlü bir araç var: Bütçeyi onaylama yetkisi. Yani Kongre isterse başkanın para akışını kesebilir. ©Deutsche Welle Türkçe