„Hrvatski emigranti nisu polupismeni desničari“

Doktor Marin Sopta je rođeni Širokobriježanin, bivši emigrantski političar u Kanadi, predavač na Hrvatskim studijima u Zagrebu te autor i saradnik na brojnim publikacijama i istraživanjima o hrvatskom iseljeništvu. Bio je sekretar HDZ-a za emigraciju, a 1999. godine je imenovan za državnog sekretara u Ministarstvu obnove, razvoja i iseljeništva.

DW: Krenimo s pogledom iz domovine. Jesu li hrvatski iseljenici zaista toliko politički desni i monolitni kako se obično smatra?

Marin Sopta: Da i ne. Da, jer je ogromna većina iseljenika, naročito onih koji su bili politički aktivni do devedesetih, imala konzervativne poglede na politiku. To je odraz država u kojima su živeli. Mali deo njih je bio politički aktivan u političkim strankama Nemačke, Kanade ili SAD koje su zastupale otvoreno tržište, borbu za zaštitu individualnih i ljudskih prava te politički stav temeljen na hrišćanstvu. S druge strane primer Hrvata u Južnoj Americi pokazuje da iseljenici nisu politički monolitni. Kad je, na primer, u Čileu došlo do puča protiv Aljendea, glavnu ulogu odigrao je Hrvat Ilić, predsednik levičarske stranke. Postoje i drugi slučajevi gde su potomci Hrvata bili istaknuti levičari. Hrvati su se okupljali u spektru legalnih stranaka, od levih do desnih. Samo je jedna, Hrvatski narodni otpor, zabranjena u Nemačkoj.

Kako je onda došlo do stvaranja tog dojma?

Te su predrasude bazirane na borbi obe Jugoslavije protiv iseljenika koji su želeli demokratsku i suverenu Hrvatsku. Govorilo se da Hrvati zastupaju fašističke ideje i terorizam. Naročito za vreme druge Jugoslavije kada se u levičarskim krugovima Zapada stvorila slike Jugoslavije kao države u kojoj vlada socijalizam s ljudskim licem. A prema podacima Amnesty internationala Jugoslavija je imala najviše političkih zatvorenika po broju stanovnika nakon Sovjetskog Saveza. Postoji i stereotip da su iseljenici polupismeni ili nepismeni ljudi koju su otišli iz Jugoslavije zbog pomanjkanja školske spreme. Država je to tada izvrsno prodala kako bi prikrila neuspeh samoupravljanja.

Ipak, u iseljeničkim klubovima, recimo u Australiji, vise slike poglavnika Pavelića.

Znam da je u dva kluba, od njih tridesetak u Australiji, slika Ante Pavelića postavljena među slike hrvatskih velikana poput Stjepana Radića. On je istorijska ličnost, poglavar NDH stvorene uz pomoć nacističke Nemačke i fašističke Italije. Treba znati da su nakon takozvanog oslobođenja 1945. stotine hiljada domobrana, ustaških vojnika i civila pobegle pred komunistima kako bi sačuvali živu glavu. Zato se 10. aprila (dan proglašenja Nezavisne Države Hrvatske, prim. red.) tamo slavio kao simbol hrvatske državnosti. Na tim proslavama se nije glorifikovao Pavelić i njegova vlada. Nepobitno je da su za njegovo vreme činjeni zločini. Ali dolazak političara u te klubove nije smetao nikome kada se devedesetih skupljala pomoć za Hrvatsku. I bivši predsednik Mesić je pevao ustaške pesme pod tim slikama kada je među iseljenicima prikupljao donacije.

Stiče se dojam da iseljenici imaju neku romantizovanu sliku Hrvatske koja ne odgovara stvarnosti.

Ogromna većina druge i treće generacije iseljenika nema pravu sliku stanja i načina života u Hrvatskoj. Poimanje im se bazira na pričama baka i dedova, političkim stavovima roditelja. Pa tako potomci HSS-ovaca sa simpatijama govore o Radiću, ali nemaju pojma o politici koju je zastupao. Na Univerzitetu Jork u Torontu, gde sam studirao, bilo je dece HSS-ovaca, pripadnika ustaškog pokreta i levičara. Bilo mi je smešno i tragično da su jedni napadali druge zbog fašizma predaka, saradnje s Nemcima i Italijanima, gubitka države. Nemci i Italijani u Torontu nemaju te komplekse. Niko se ne bi usudio da Italijanu kaže da je fašista, a preko stotine njihovih klubova u Kanadi nosi ime Benita Musolinija.

S druge strane u Hrvatskoj vlada mišljenje da se sva emigracija s područja bivše SFRJ okuplja u takozvanim jugo-klubovima. Opravdano?

To postoji samo u Nemačkoj. Nije bilo uskih dodira između hrvatskih, srpskih i slovenačkih zajednica. Hrvatske i slovenačke zajednice su sarađivale nakon raspada Austrougarske kada se je u Sjedinjenim Američkim Državama osnovala zajednica Južnih Slovena. Život tih zajednica je potpuno odvojen pa je u Kanadi, gde sam živeo, jedini dodir bio na fudbalskim utakmicama Toronto Kroacije i Belih Orlova koje su mediji najavljivali kao treći svetski rat na stadionu Stenli Park. Bilo je i fizičkih sukoba, ali bilo ih je i na utakmicama Dinama i Crvene zvezde.

Spomenuli ste da je doživljaj iseljenika u Hrvatskoj rezultat dosadašnjih politika. Kako ih ocenjujete?

Od 1990. do 2000. godine među iseljenicima je vladala euforija kao proizvod politike predsednika Tuđmana i stvaranja države na platformi hrvatskog nacionalnog pomirenja domovinske i iseljene Hrvatske. Hrvatska tada u svetu nije imala nijednog iskrenog prijatelja, a evropske i svjetske sile su htele da sačuvaju reorganizovanu Jugoslaviju. Iseljenici su dali veliki doprinos odbrani, naučnim institucijama, firmama, humanitarnoj pomoći i donacijama za nabavku oružja. U Saboru je bilo 12 zastupnika Hrvata iz dijaspore, a u Ministarstvu spoljnih poslova je bila petina zaposlenih iz redova emigracije. Ipak, postojala je konstantna propaganda o polupismenom iseljeništvu koje ne plaća porez u Hrvatskoj, ali niko nije poslao natrag dobrovoljce-iseljenike koji su dolazili da brane domovinu od velikosrpske agresije. Neki od njih su postali generali.

A nakon 2000. godine?

Veze su preko noći radikalno i brzopleto prekinute jer je šestorka Račanove vlade smanjila kvotu zastupnika iz redova emigracije u Saboru. Nastojali su da ukinu diplomatska predstavništva u velikim iseljeničkim zajednicama kao što su Klivlend, Toronto, Sidnej, Melburn. To je bilo nepotrebno i stvorilo je veliko nepoverenje. Učinili su to jedino zbog toga jer je postojala percepcija da 95 odsto iseljeništva glasa za HDZ. Da su HSLS, HSS, SDP ozbiljno tretirali iseljenike i imali ozbiljnu politiku prema njima, mogli su imati veliku podršku u emigraciji.

Šta Hrvatska danas može da učini za iseljenike, a oni za nju? Postoji li zajednički interes? I predsednica Grabar Kitarović nam je rekla da ima velika očekivanja od dijaspore.

Danas ne znamo šta je taj interes, a trebalo bi da bude zajednički. Trebalo bi zajednički da stvaramo državu iz koje Hrvati više neće morati ići van zemlja da traže posao. Iz svake države se ljudi iseljavaju i to se ne može sprečiti, ali ovde je to tragedija. Predsednica je kroz školovanje i rad upoznala potencijale iseljenika i zna da se to može iskoristiti. Naivno je očekivati, a predsednica nije politički naivna, da će emigranti pohrliti zbog mahanja hrvatskim barjakom i lepote zemlje. To vreme je prošlo. Moramo stvoriti ozbiljnu strategiju. Idemo videti rezultate koje su postigli Hrvatska matica iseljenika i Državni ured za Hrvate izvan Hrvatske. Jesu li svojim idejama doprineli kvalitetnoj ssradnji? Znam da se iseljenici zbog sentimenta i domoljublja prema Hrvatskoj ne ponašaju kao poslovni ljudi u SAD. Treba im samo povoljnija investiciona klima i manja birokratija. Takođe, hrvatski političari ih obilaze nepripremljeni. To je politički turizam i potcenjuje te ljude, posebno drugu i treću generaciju emigranata.

Po čemu se razlikuju hrvatske zajednice u, recimo, Nemačkoj od one u Kanadi, gde ste i sami živjeli?

Prema odnosu spram Hrvatske. Kanadski Hrvati nisu pametniji i odaniji domovini od onih nemačkih, ali oni su odraz tamošnje državne politike. Kanada je zemlja useljenika, uvela je politiku multikulturalizma 1971. godine zbog unutrašnjopolitičkih razloga. Zbog problema između anglofonog i frankofonog dela usvojen je zakon o dvojezičnosti, a to su iskoristili i drugi useljenici koji su pokrenuli pitanje ravnopravnosti. Država je davala velika sredstva svim zajednicama za očuvanje kulture pa su se one razvijale. S druge strane, kancelarka Merkel je rekla da multikulturalnost u Nemačkoj ne postoji. Zbog okrutnosti antihrvatske politike i aktivnosti jugoslavenskih diplomata, Hrvati u svim zapadnoevropskim zemljama živeli su u strahu od represije. I političari poput Vilija Branta su imali velike simpatije prema Jugoslaviji i Titu, a u Nemačkoj je u to vreme ubijeno više od 60 hrvatskih aktivista. Zbog toga su ugledne hrvatske organizacije širom sveta pisale otvoreno pismo Brantu.

Za kraj pogled prema budućnosti. Uskoro izlazimo na parlamentarne izbore. Šta biste poručili protivnicima glasanja dijaspore na hrvatskim izborima?

To je taj mentalni sklop i negativni stav prema iseljenicima kao antidržavnoj populaciji i ideološkim protivnicima. Iseljenici predstavljaju bogatstvo i potencijal. Dve hiljade čileanskih Hrvata je podnelo zahtev za državljanstvo, a od toga nema ništa. Kako će oni gledati na Hrvatsku? Prema nezvaničnom objašnjenju, oni žele državljanstvo kako bi mogli da žive u drugim zemljama EU. Pa šta onda? Konstantno se delimo na naše i vaše, ustaše i partizane, komuniste i nekomuniste. Iskoristimo potencijale iseljeništva u privredi, kulturi i nauci. Zašto ne osmisliti aktivniju kulturnu politiku prema iseljenicima koji mogu organizovati događaje, filmske festivale, gostovanja muzičara u jakim zajednicama poput Štutgarta, Frankfurta, Berlina i Kelna? To rade druge zemlje s bogatim iseljeništvom poput Izraela i Italije. Mislim da je dobro imati slavonske, hercegovačke i dalmatinske večeri, ali treba ići korak dalje.