Avetinja

Reč „avet“ nam je ostala od Turaka. Višetomni Rječnik srpskohrvatskoga književnog jezika određuje ovu reč u osnovnom značenju: Pokojnik ili natprirodno biće koje se u jezivom obliku priviđa sujevernim ljudima; sablast, utvara, priviđenje, prikaza, zao duh. Rečnik doduše ne precizira kako se zove to što se prikazuje i ljudima koji nisu sujeverni, no takvi su rečnici, ograničeni prostorom, ne može se sve obuhvatiti.

Osim toga avet može biti oznaka za potpuno onemoćalu osobu. Ili, pak, budalu.

U zoološkom smislu avet je polumajmun Tarsius tarsius.

A u Crnoj Gori se u svakodnevnom govoru koristi – kao svaka pogrda – skoro od milja: Avetinjo! Pošto je kod Crnogoraca sve veliko onda i avet ima biti augmentativna.

Verovatno taj izraz nije bio stran Vladimiru Roloviću, komunisti i partizanu, čoveku koji je posle Drugog svetskog rata u Odeljenju za zaštitu naroda Jugoslavije (OZNA) bio zadužen za uništavanje preostalih ustaških i četničkih grupa. U SFRJ je potom napravio diplomatsku karijeru, Stokholm je bio njegova treća ambasadorska destinacija.

Umro je 36 dana pre svog pedeset i petog rođendana, 15. aprila 1971. Na njega su osam dana pre toga, posle upada u jugoslovensku ambasadu pucali hrvatski ekstremisti. To su bili momci rođeni i odrasli u Jugoslaviji – Miro Barešić i Anđelko Brajović. Od 1970. su boravili u Švedskoj. Put njihove radikalizacije je bio kratak i naposletku – ubitačan.

Rolović je nakon upada ove dvojice u ambasadu pokušao pružiti otpor ali nije imao šanse protiv karatiste Barešića. U rekonstrukciji zbivanja u jugoslovenskoj ambasadi švedska policija je došla do zaključka da je na Rolovića pucano dva puta, jednom u lice a drugi put u grudi. I da pri tom on više nije imao oružje u ruci. U Barešićevom rodnom mestu Drage tvrde i dan danas kako je „dokazano da je to bilo u samoodbrani“.

Vikipedija na hrvatskom donosi zakukuljenu verziju zbivanja, iz koje se može zaključiti da je Rolović kriv za pucnjavu: „Odupiranjem i pokušajem ubijanja hrvatskih rodoljuba Rolović je teško ranjen.“ Ovako se naknadnom pameću i u hrvatskoj verziji elektronske enciklopedije političko ubistvo pretvara u nužnu samoodbranu. Možda je Barešićev saborac Anđelko Brajović pet godina kasnije takođe u samoodbrani u Paragvaju ubio urugvajskog ambasadora, misleći da ubija jugoslovenskog diplomatu.

No, vratimo se u Švedsku iz 1971. Hrvatski guslari su posle ubistva Vladimira Rolovića opevali držanje dvojice hrvatskih ekstremista prilikom izricanja doživotne presude u Švedskoj:

Svi se drže k'o da idu kući
Cijelo vrijeme Hrvatskoj kličući

Nedugo potom su prijatelji ubica oteli avion u Švedskoj i tako isposlovali puštanje Barešića i Brajovića u Španiju. „Hrvatski emigrant revolucionar i domoljub“ (citat iz Vikipedije na hrvatskom) je zajedno sa svojim saučesnikom Brajovićem iz zemlje kojom je vladao klerofašista Franko otišao u bratski Paragvaj. Tamo je u jednom od svojih osam mandata vladao general Alfredo Stresner, sin bavarskog doseljenika i Hitlerov fan. Mlađani Barešić se obreo u novoj domovini koja je već postala utočiste Jozefa Mengelea i drugih avetinjskih likova iz nacističke priče. Živio je pod imenom Tony Šarić. Preskočimo njegovu severnoameričku epizodu i još jedno švedsko robijanje. Vratio se iz Paragvaja u Hrvatsku 1991. ne bi li izbliza poradio na ostvarenju svog sna, ovog puta pod imenom Božidar Smotalić. A kada je iste godine nakon nerazjašnjene pogibije sahranjen, na grobu mu je neko vreme pisalo ime Ante Katić. Tek docnije je zaveden pod sopstvenim imenom.

Otkako u slobodnoj Hrvatskoj, doduše nešto manjoj nego što ju je Barešić snivao, možete letovati na lepom Jadranu i u vilama koje imaju adresu Obala Mire Barešića onda je logično i domoljubno da se neko seti postaviti Miru iznad ostalih ljudi – na pijedestal.

Dvometarski spomenik „Pogled na Domovinu“ postao je mesto ovaploćenja istorijskog revizionizma. Dok se Barešićevoj rodbini i celoj desničarskoj Hrvatskoj idealizovani Rolovićev ubica priviđa kao „natprirodno biće“, u Srbiji i Crnoj Gori on skoro svima izgleda baš kao lik iz srpskohrvatskog rečnika: „Pokojnik koji se u jezivom obliku priviđa ljudima; sablast, utvara, priviđenje, prikaza, zao duh.“ Ukratko – avetinja!

Barešić počiva na zagrebačkom Mirogoju. Rolović na beogradskom Novom groblju. Barešić je nakon smrti dobio počasni čin „bojnika hrvatske vojske“. Rolović je dva dana nakon ranjavanja proglašen narodnim herojem.

Možda ljudi nisu baš sujeverni da im se tek tako priviđaju aveti, izgladneli ljudi ili polumajmuni. Možda su samo lakoverni svaki put kada pomisle da je prošlost prošla.