Kontrolli i armatimit ushtarak në vendet e OSBE-së

Nëse ka një organizatë ndërkombëtare që është krijuar enkas për të garantuar sigurinë e përbashkët evropiane kjo është OSBE-ja. Kontrolli i armatimit ushtarak efikas në secilin vend anëtar të OSBE-së është një nga parakushtet e realizimit të këtij misioni. Që prej vitit 1999, në bazë të një marrëveshjeje, të njohur si “Dokumenti i Vjenës” vendet anëtare të OSBE-së, pranojnë kontrollin dhe inspektimin reciprok të armatimit të tyre ushtarak. Shqipëria është një ndër vendet që e ka nënshkruar këtë dokument. Inis Noçka, drejtore në Ministrinë e Mbrojtjes për integrimin evropian, ku bën pjesë edhe sektori i kontrollit të armatimit ushtarak, thotë për programin shqip të DW-së se detyrimet që rrjedhin nga ky dokument për Shqipërinë shtrihen në dy plane: “Shqipëria ka nga njëra anë detyrimin për të qënë një vend i sigurtë në kuadër të të qënit vend kandidat potencial për anëtarësim në BE dhe nga ana tjetër detyrimet që rrjedhin nga politikat për sigurinë e përbashkët evropiane dhe mbrojtjen kolektive.”

Çfarë është kontrolli i armatimit ushtarak?

Armatimi ushtarak që çdo vend ka për mbrojtjen e tij përbën njëherazi edhe rrezik për sigurinë individuale dhe atë kolektive. Prandaj për armatimin ushtarak OSBE-ja kërkon nga vendet anëtare informacion, kontroll, inspektim, të tëra transparente. Dhe mbi të gjitha mirëbesim dhe bashkëpunim. Dokumenti i Vjenës parashikon që secili vend anëtar i OSBE-së, nënshkrues i këtij dokumenti, duhet të japë kontributin e tij në realizimin e kontrollit të armatimit ushtarak efikas. Ky kontribut fillon nga raportimi i detajuar mbi armatimin ushtarak që posedon secili vend dhe plotësimi i saktë i formularëve standart të OSBE-së, me të gjitha koordinatat ku ndodhet armatimi dhe deri tek pjesëmarrja në kontrollin dhe inspektimin e armatimit në një vend tjetër anëtar të OSBE-së.

Nënkolonel Kostandin Ligori, shef i sektorit të armë kontrollit në Ministrinë e Mbrojtjes, thotë për programin shqip të DW-së se Dokumenti i Vjenës ka krijuar mundësi për besueshmëri dhe transparencë mes vendeve anëtare të OSBE-së lidhur me armatimin ushtarak. Ai shpjegon se si rregull kontrollin e armatimit ushtarak në një vend anëtar të NATO-s e bën një vend që nuk është anëtar. “Kontrollohet armatimi i rëndë i artilerisë, i transportuesve të blinduar, i tankeve. Ky kontroll i kryer në një vend anëtar të OSBE-së nga një vend tjetër po anëtar ose nëse bëhet fjalë për një vend anëtar të NATO-s, kontrolli bëhet nga një vend anëtar i OSBE-së por jo i NATO-s. Kontrolli bëhet në detaje dhe në transparencë maksimale. Në procedurat e kontrollit bën pjesë edhe informimi për zhvillimin e manovrave ushtarake të nivelit të lartë,” thotë nënkolonel Ligori.

Këtë vit kontrollin e armatimit ushtarak në Shqipëri e kreu Rusia kurse Shqipëria kontrolloi armatimin ushtarak në Qipro. Vitin e ardhshëm, 2012, këtë kontroll në Shqipëri do ta kryejë Gjermania bën të ditur, nënkolonel,Kostandin Ligori.

Marrëveshja e Dejtonit i jep rol rajonit në kontrollin e armatimit ushtarak

Ndërkohë në kontrollin e armatimit ushtarak hyn në lojë edhe Marrëveshja e Dejtonit, (Dayton Agreement) e vitit 1995 që i dha fund luftës në Bosnjë- Hercegovinë. Në nenet e saj parashikohen marrëveshje dypalëshe mes vendeve të rajonit nga njëra anë dhe nga ana tjetër mes një vendi të rajonit dhe një vendi të BE, anëtar të OSBE-së. “Marrëveshja e Dejtonit krijon mundësi që Shqipëria përshembull të ftojë inspektorë nga një vend i rajonit për të bërë inspektimin e armatimit të saj ushtarak ose anasjelltas duke hapur kështu mundësi të bashkëpunimit rajonal edhe në fushën e kontrollit të armatimit ushtarak”, thotë Inis Noçka, drejtore për integrimin evropian në Ministrinë e Mbrojtjes.

Që prej një muaji ka hyrë në fuqi “Dokumenti i Vjenës 2011”. Nënkolonel, Kostandin Ligori, thotë që ky dokument nuk është gjë tjetër, veç një përditësim i atij të vitit 1999 në bazë të përvojës së fituar në 12 vjet të zbatimit të tij. Në këtë përditësim një rëndesi e posaçme i jepet përcaktimit të qartë të kontributit të secilit vend, në atë që njihet si “siguria evropiane bashkëpunuese”. Dokumenti pasqyron mundësi të reja për bashkëpunim mes OSBE-së dhe aktorëve ndërkombëtarë si NATO në fushën e kontrollit të armatimit ushtarak dhe rritjes së sigurisë dhe stabilitetit. Këto mundësi u diskutuan së fundi edhe në një simpozium ndërkombëtar të zhvilluar në Tiranë për çështjet e kontrollit të armatimit ushtarak në 56 vendet anëtare të OSBE-së. Shqipëria dhe vendet pjesëmarrëse, mes të cilave edhe Gjermania, ndanë të njëjtën pikëpamje që kontrolli i armëve është një çështje e pandashme, sa ushtarake aq edhe politike. Sfida e përbashkët mbetet rritja e sigurisë bashkëpunuese evropiane.

Shqipëria në procesin e modernizimit të armatimit të saj ushtarak

Dokumenti i Vjenës 2011, e gjen Shqipërinë vend anëtar të NATO-s dhe në procesin e modernizimittë armatimit të saj ushtarak. “Modernizimi ka filluar me Forcat Ajrore. Deri në vitin 2014 do të blihen edhe helikopterë që kryejnë si rol luftarak ashtu edhe për operacionet e shpëtim- kërkimit. Ndërkohë që po rriten kapacitetet e reparteve të forcave tokësore”, thekson nënkolonel Kostandin Ligori.

Në vitin 2013 Shqipëri përfundon procesin e demontimi të stokut prej 200 mijë tonësh të armatimit sovjeto- kinez dhe zëvendësimin e tij me armatim ushtarak modern, në përputhje me standartet e një vendi anëtar të NATO-s.

Autore: Ani Ruci

Redaktoi: Esat Ahmeti