SZ: Polsko-niemieckie różnice w postrzeganiu przeszłości

„Przeszłość ma w Polsce o wiele większe znaczenie niż w Niemczech“ – pisze na łamach dziennika „Sueddeutsche Zeitung" (SZ) prof. Stephan Lehnstaedt, zajmujący się badaniami nad Holokaustem na Touro College w Berlinie. Lehnstaedt jest byłym pracownikiem Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Tłumaczy on, że Polska - inaczej niż Niemcy – „aktywnie zajmuje się“ przeszłością. Odgrywa ona też „ważną rolę w polityce zagranicznej". Stąd m.in. wrażliwe reakcje na niemieckie komentarze odnośnie historii, które „często odbierane są jako pouczenie“.

Lehnstaedt tłumaczy niemieckiemu czytelnikowi, że narodowa historia odgrywa teraz w Polsce ważną rolę; panuje przekonanie, że można się z niej „nauczyć wartości”, które także w XXI w. coś znaczą, jak chociażby patriotyzm czy umiłowanie wolności.

Po 1990 roku „prawda historyczna” stała się "centralnym elementem nowej, narodowej samoświadomości". Jednakże każda ekipa rządząca miała odmiennie priorytety historyczne. Podczas gdy Platforma Obywatelska „chciała zaprezentować w muzeum w Gdańsku historię II wojny światowej w międzynarodowym kontekście, kierując się zachodnimi standardami”, PiS chce przedstwić „bohaterstwo i ofiarność” wyłącznie z perspektywy narodowej.

„Przeciwieństwa te to istotny element polskiej debaty politycznej, ale mają one też duże znaczenie na zewnątrz”, poza granicami Polski – pisze Stephan Lehnstaedt, tłumacząc, że od kilku lat Warszawa czyni starania o uhonorowanie Polaków, którzy ratowali prześladowanych Żydów. „To zarazem sygnał dla Zachodu: W żadnym innym kraju nie było tylu ratujących Żydów, co w Polsce. I z wyjątkiem ZSRR nigdzie tak wielu nieżydowskich ofiar nazizmu i stalinizmu. Rząd Polski wywodzi z tych faktów pewność siebie i uzasadnia tym aktualne polityczne roszczenia” – pisze SZ. 

 „Tym bardziej irytujące dla Warszawy jest spotykanie się po zachodniej stronie Odry z daleko idącą ignorancją, ponieważ w Niemczech i Europie upamiętnienie II wojny światowej koncentruje się na Holokauście. Polscy bohaterowie konkurują zatem z «obcymi» Żydami – nawet jeśli trzy miliony polskich Żydów padło ofiarą Holokaustu” – zauważa autor. Dodaje, że w tej interpretacji nie zyskuje uznania „ani własne cierpienie, ani wkład w wolność Zachodu” – fakty, które są w Niemczech mało znane. „Zamiast tego dominuje bezmyślność i ignorancja, które nierzadko przejawiają się w lekkomyślnym sformułowaniu «polskie obozy koncentracyjne» - konkluduje Lehnstaedt. Według niego dochodzi do tego „powszechna arogancja niemieckich polityków, którzy wyrażają swój brak zrozumienia dla tej historii i zalecają samokrytykę”. „Nacjonalizm w gloryfikowanej formie jest im obcy, walczące w Powstaniu Warszawskim dzieci nie są wzorem do naśladowania, a w przypadku Polaków ratujących Żydów pytają o polskich kolaborantów w Holokauście lub o polski antysemityzm. O tym rzeczywiście informują niewiele dzisiejsze muzea i po części świadomie to pomijają” – czytamy w SZ.

Autor wyjaśnia ponadto, że nie tylko ignorancja i pouczanie drażnią w Polsce, ale i stereotypowe podejście do polskiej historii”. Jako przykład wymienia nadany w 2013 roku w niemieckiej telewizji ZDF serial „Nasze matki, nasi ojcowie”, który wywołał w Polsce oburzenie i postawił pytanie o relatywizowanie niemieckiej winy.

Na koniec Stephan Lehnstaedt przypomina słowa Bronisława Geremka, który przemawiając w niemieckim parlamencie podkreślił, że opis historii nie powinien tworzyć zwycięzców. „Jednak dokładnie w tym sensie funkcjonuje obecnie w Polsce polityka wewnętrzna i przeszłość jest instrumentalizowana”, czego przykładem jest nowa koncepcja gdańskiego muzeum. „Polska ma prawo do własnej polityki historycznej” – zauważa autor, ale zrozumienie nie oznacza popierania wszystkich inicjatyw i powstrzymywania się od krytyki. „Ze strony niemieckiej nie zaszkodziłoby jednak czasem więcej respektu” – kończy SZ.

opr. Katarzyna Domagała