На спорот со името се искажува грчкиот „патриотизам“

ДВ: Од грчкиот министер за миграции Јанис Музалас беше побарана оставка поради тоа што ја нарече соседната земја Македонија. Зошто е неприфатливо да се користи ова име во Грција за соседната земја?

Акис Гаврилидис: Како што знаете, на почетокот официјалната линија на објаснувањата беше дека користењето на ова име е „кражба“ на „грчкото културно наследство“ и дека тоа е средство за „иредентистички барања“. Но, по толку години, се надевам дека никој сериозно не верува дека некоја армија ќе ја нападне северна Грција и ќе ја анектира во Република Македонија.

Мојот впечаток е дека, без оглед на првичните причини, од одредена точка наваму, тие беа речиси заборавени, а овој проблем се етаблираше како случај на „взаемна автоцензура“ во грчкото општество (и во дијаспората). Тоа беше сметано за лесен начин за секој да го искаже својот „патриотизам“ и да се прикаже како поприфатлив во однос на опонентите - политички, идеолошки, уметнички или други, без никаков ризик (како што мислеа).

Дали реакциите кои ги предизвика изјавата на министерот Музалас сугерираат дека таквиот сентимент е широко прифатен во грчкото општество или сепак се работи само за мало националистичко мнозинство?

Нема сомнеж дека мнозинството Грција сѐ уште го споделува одбивањето да се прифати името „Македонија“. Но мојот впечаток е дека, овојпат, нешто се промени, или почнува да се менува. Луѓето кои бараат оставка од Музалас не се мало малцинство, но нивниот дискурс веќе не се прифаќа како очигледна вистина: нарушувањето на „црвената линија“ веќе не е апсолутен аргумент кој ја затвора дебатата, туку се премерува од многумина како еден од елементите меѓу мноштво други. Фактот дека овој министер многу добро си ја работи својата работа во многу тешки околности, од многумина се прифаќа како еднакво важен елемент кој треба да се разгледа.

Мнозинството грчки политичари и медиуми честопати ја ословуваат соседната земја како „Скопје“, народот како „скопјани“, а јазикот како „скопски“. Како овие имиња воопшто станаа дел од официјалниот наратив во Грција?

За да го објаснам тој феномен објавив повеќе публикации и научни трудови низ годините. Со сета опасност од поедноставување на работите, тука би го навел следното: откако беше наметната забраната на „лошото име“, се јави потребата од замена. Во одлуката да се користи делот за целината- главниот град за државата, беше искористен еден преседан: за време на 1910-те години (тоа е точно декадата кога поголемиот дел од Македонија беше анектиран од Грција) се случи „националната поделба“ меѓу следбениците на модерниот политичар Елефтериос Венизелос и кралот Костантин. Неколку месеци,егзистираа две различни влади, една во Атина („нормалната“) и уште една во Солун под Венизелос. За обете, имињата „државата Атина“ и „државата Солун“ беа и сѐ уште се користат. Па така ова искуство беше повторено кога требаше да се определи името за втората Македонија која одеднаш се појави.

Една од Вашите тези е дека обвинувањата на грчките националисти кон конструкцијата на македонската нација се проекција на нивните сопствени активности кои доведоа до формирање на грчката држава во 19. век. Можете ли да ја објасните оваа теза?

Како што наведов и претходно, овие обвинувања беа поврзани со внатрешната поделба. Всушност, тоа е позната теза во психоанализата дека го мразиме во другите она што не ни се допаѓа во нас.
На сличен начин како и речиси насекаде, и во Грција националната државата беше создадена преку напорот на централизираната администрација да го хомогенизира населението кое дотогаш не се сметаше себеси за дел од истата „замислена заедница“. Овие напори вклучуваа и повремено физичко истребување, и речиси постојани задолжителни промени на постојни имиња на луѓе и места, како и индоктринација во образованието. Како и на повеќето други места, луѓето во Грција се подготвени да ја гледаат таа „извештаченост“ само во активностите на другите, но не и во себе. Токму од тие причини теориите на Бенедикт Андерсон и други теоретичари на т.н. „конструктивистичка“ струја во социјалните науки се екстремно непопуларни во Грција; понекогаш дури овие теоретичари се обвинети дека се „странски агенти“, „слуги на глобализацијата“, и.т.н.

Еден од главните аргументи на Грција е дека македонската нација и јазик се „вештачки“ и „измислени“. Слични квалификации слушаме и од Бугарија. Дали тоа значи дека останатите нации и јазици на Балканот се „природни“ и „вистински“?

Во Грција навистина постои широко распространет впечаток дека грчкиот јазик постои, ако не од почетокот на светот, тогаш барем неколку милениуми. Грчкиот јазичен сајбер простор е преполн со апсурдни теории за „магичните квалитети на нашиот јазик“, „неговата божествена перфекција“ и сл. Позитивното е што научната заедница, и повеќе лингвисти, се многу критични и се обидуваат да ги оспорат овие ирационални тези; но најчесто се соочуваат со сомнеж, а понекогаш и со навреди и закани.

Делува како контрадикција, но во последните 7 години националистичката влада во Република Македонија инвестираше многу ресурси во изградбата на нов идентитет за своите граѓани врз основа на митот за античката историја и Александар Велики, кој пак во истовреме е многу близок на митот врз кој е основана и модерната грчка држава. Од таа гледна точна, веројатно можеме да очекуваме натамошна ескалација на конфликтот?

Не постои сигурен начин да се дефинира каков ефект ќе предизвика одреден настан во иднина. Се надевам дека, можеби, оваа репликација и овој вишок историја ќе водат кон заситување, и оттука кон дистанцирање; луѓето би можеле да почувствуваат дека им е премногу и да станат критични. Колку што ми е познато, социјалната наука и делови од јавноста во Република Македонија не се многу ентузијастички расположени кон овие проекти. И во Грција, тековната криза предизвика некои да инсистираат на античката слава, но другите, напротив започнаа да го доведуваат во прашање инсистирањето на минатото и да го исмеваат. Понекогаш обете тенденции егзистираат во истите личности или групи.

Како и во многу други балкански конфликти и овој има силна поврзаност со нерешени историски прашања, во кои и двете страни тврдат дека ја имаат „историската вистина“ зад нив. Зошто е толку важно да се докаже „ексклузивното право на сопственост“ за името?

И тоа е долга приказна. Мислам дека во суштина тоа се сведува на изградбата на првата национална држава на Балканот, имено Грција, и фактот дека, за да се создаде, таа мораше да се конфронтира со евроцентризмот и идејата за Западот како супериорна цивилизација и модел кој треба да го следат сите други на планетава. Идејата за супериорноста во голем дел беше базирана врз тврдењата на западно-вропските нации дека тие се наследници на античка Грција, која беше сметана за најперфектното човечко општество кое дотогаш постоело. Револуционерите против Отоманската империја во 1821 година брзо сфатија дека, доколку успеат да инсталираат врска меѓу нив и античката цивилизација, тоа ќе биде огромен чекор кон нивно прифаќање меѓу „напредните светски нации“. Сепак, ова тврдење не беше прифатено од сите без приговор, затоа што првите ентузијасти од Западот набрзо се разочараа откако пристигнаа во Пелопонез и Атика за да им помогнат на наследниците на Перикле и Леонидас, но сретнаа балкански селани и господари на војната.
Затоа, конструкцијата на грчката нација вклучуваше и потреба од големо убедување (перформативност); сите се чувствуваа обврзани да се однесуваат на начин кој се сметаше за конформистички во однос на славното минато и убедувачки во очите на „цивилизираните Европејци“, од кои зависеше егзистенцијата на новата држава.
Ваквата претстава никогаш не е перфектна, и во голема мерка се јавува самокритика, па дури и само-потсмев. Во модерна Грција, многу е полесно да најдете луѓе кои се критични кон грчката држава, подготвени да признаат дека таа е неуспех, привидна држава, отколку луѓе кои ќе бидат критични кон идејата за хиерархијата на културите и историјата. Наместо да ја оспорат самата идеја, повеќето луѓе сакаат да ѝ останат верни на идејата за класификација, но паралелно да најдат други луѓе околу нив кои се подолу во оваа класификација, како што се Турците, Албанците, „непостојните Скопјани“ и.т.н., кои се полоши и позаостанати од нас.

Акис Гаврилидис е доктор на науки во областа на филозофијата и политичката антропологија. Има објавено седум книги на тема национализам, траумите од граѓанската војна и др. и автор е на повеќе научни трудови од областа на филозофијата и социологијата. Родум е од Солун, а живее и работи во Брисел.