یک مسجد و صد مشکل
۱۳۸۹ شهریور ۴, پنجشنبه
مکان پیشنهادی برای ساخت این مسجد و مرکز اسلامی متصل به آن در قلب منهتن نیویورک است و تنها دو خیابان با «منطقه صفر» فاصله دارد؛ جایی که پیش از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در آن برج‌های دوقلوی تجارت جهانی قرار داشت. بر اساس طرح ۱۰۰ میلیون دلاری پیشنهادی، قرار است این مرکز اسلامی مکانی برای عبادت، یک فرهنگ‌سرای ۵۰۰ نفری، یک استخر و یک رستوران داشته باشد. ترمیم چهره اسلام، کاستن از اسلام‌هراسی، پر کردن شکاف میان مسلمانان و پیروان ادیان دیگر و ارتقای روابط مسلمانان و غرب، از جمله اهداف اعلام شده این طرح است.
مدافعان این طرح آن را آزمونی برای رواداری و آزادی مذهبی در آمریکا و نشان‌گر حسن نیت می‌خوانند مخالفت با اجرای آن را در تضاد با آزادی‌های اساسی و ارزش‌هایی می‌دانند که آمریکا مروج و مبلغ آن است و در سوی دیگر مخالفانش می‌گویند این طرح مبتنی بر ایده‌ای توهین‌آمیز و تحریک‌کننده است، اقدامی نمادین است و پیامدهای مخربی دارد. مخالفان، این اقدام را تجلیل از قاتلان ۱۱ سپتامبر و توهین به قربانیان این حادثه مرگ‌بار می‌دانند. اما در این میان، عده‌ای هم در میانه قرار گرفته‌اند. آنها از احداث مسجد و مرکز اسلامی در نیویورک دفاع می‌کنند، اما معتقدند مکان آن باید تغییر کند و انتخاب «منطقه صفر» برای این مسجد را «دهن‌کجی به قربانیان ۱۱ سپتامبر و خانواده‌های آنان» می‌دانند. به اعتقاد آنها می‌توان مدافع آزادی‌های مذهبی بود و با ساخت این مسجد در این مکان مخالفت کرد.
این اعتراضات تنها محدود به جدال کلامی و یادداشت‌های رسانه‌ای محدود نماند. به گزارش کریستین ساینس مانیتور، یک‌شنبه هفته جاری صدها نفر از موافقان و مخالفان این طرح در خیابان‌های نیویورک دست به تظاهرات زدند. موافقان شعار می‌دادند «از مسلمانان دفاع کنید و به نفرت‌پراکنی پایان دهید.» اما مخالفان می‌گفتند «احداث مسجد در این مکان، تجلیل از قاتلان ۱۱ سپتامبر است.»
طراح طرح، متهم به طرفداری از ولایت فقیه
گفته می‌شود فیصل عبدالرئوف، امام مالزیایی و روحانی میانه‌روی مبتکر این طرح، رسما از کارمندان وزارت خارجه آمریکاست و اکنون با حمایت مالی وزارت خارجه تور بازدید از کشورهای مسلمان را در ماه رمضان آغاز کرده است «تا ارزش‌های آمریکا را تبلیغ و ترویج کند.»
کریستوفر هیچنز، ستون‌نویس مجله اسلیت از مخالفان سرسخت این طرح است. هیچنز در یادداشت این هفته خود، در مخالفت با طرح مسجد منطقه صفر، آن را با نصب علائم ویژه نازی‌ها در کنار موزه یادبود هلوکاست قابل مقایسه می‌داند. او به توصیه‌های عبدالرئوف به باراک اوباما «پس از دزدیدن بی‌شرمانه آرا و سرکوب بی‌رحمانه مردم در ایران» در سال گذشته اشاره می‌کند و بر این اساس می‌گوید او از مدافعان سرسخت نظریه ولایت فقیه آیت‌الله خمینی است. عبدالرئوف در این‌باره گفته بود: «دولت اوباما باید اصول اساسی انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ در ایران را که مبتنی بر ولایت فقیه و برآمده از اراده عمومی است، محترم بشمارد» اما هیچنز معتقد است «ولایت فقیه نظریه‌ای است که اراده عمومی در آن بی‌معناست و مردم فقط باید از فقها پیروی کنند و رهبر در این سیستم می‌تواند همه کاندیداهای انتخابات را انتخاب کند و حتی اگر لازم شد نتیجه انتخابات را به صلاحدید خود تغییر دهد.»
او به بخش‌هایی از مصاحبه فیصل عبدالرئوف با شبکه سی‌بی‌اس آمریکا هم اشاره می‌کند؛ مصاحبه‌ای که چند روز پس از حادثه ۱۱ سپتامبر انجام شده بود: «نمی‌خواهم بگویم که آمریکا سزاوار اتفاقی است که افتاده، اما سیاست‌های ایالات متحده قطعا به ارتکاب این جرم یاری رسانده است. کاملا واضح است که اسامه بن لادن، دست‌پرورده آمریکا است.» بر همین اساس، کریستوفر هیچنز می‌گوید ممکن است این فرد اهداف دیگری از این طرح در ذهن داشته باشد.
اسلام و اوباما، آماج حملات
جدال بر سر این موضوع در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در ماه نوامبر، دستاویزی برای تسویه حساب‌های سیاسی در آمریکا نیز شده است. اکثر سیاستمداران مخالف این طرح از جمهوری‌خواهان هستند. مخالفان سیاسی، این مسجد را «مسجد اوباما» می‌خوانند. آنها تلاش می‌کنند تا افکار عمومی را متقاعد کنند که باراک اوباما مسلمان است. نظرسنجی هفته گذشته مجله تایم نشان می‌دهد ۶۱ درصد شهروندان آمریکایی با این طرح مخالف‌اند، ۲۶ درصد از آنها از این طرح دفاع می‌کنند، ۲۳ درصد از شهروندان آن را نماد رواداری مذهبی می‌دانند و ۴۴ درصد از آنها می‌گویند احداث این مسجد در این مکان توهین به قربانیان ۱۱ سپتامبر است. ۲۴ درصد آمریکایی‌ها با توجه به مواضع اوباما، معتقدند که شخص رئیس‌جمهور مسلمان است. اگرچه کاخ سفید رسما بیانیه‌ای منتشر و اعلام کرده است که رئیس‌جمهور اوباما «یک مسیحی متعهد» است.
اوباما هفته گذشته در دفاع از این طرح گفته بود «مسلمانان حق دارند مانند پیروان همه ادیان دیگر دین خود را تبلیغ و ترویج کنند.» اما حجم فشارها و واکنش‌های منفی به سخنان وی به اندازه‌ای بود که او در یک عقب‌نشینی آشکار مجبور شد پس از یک روز، سخنان خود را اصلاح کند: «بله، این حق مسلمانان است، اما به این معنی نیست که هرکسی از این حق استفاده کند کار درستی کرده است.»
مایکل بلومبرگ، شهردار نیویورک هم از این طرح دفاع کرده و به تصریح گفته است «این آزمونی سخت برای آزادی مذهبی در آمریکاست.» او در مصاحبه‌ای تلویزیونی در پاسخ به کسانی که می‌گویند این مسجد باید در مکانی دیگر غیر از منطقه صفر ساخته شود، گفت: «چه کسی می‌تواند این حد را مشخص کند؟ این مسجد در کجا می‌تواند ساخته شود؟ ۵ خیابان آن‌طرف‌تر؟ ۱۰ خیابان آن‌طرف‌تر؟ منطقه ممنوعه مسلمانان تا کجا گسترده است؟ برچه اساسی در کشور آزادی چون آمریکا می‌توان گفت ساخت این مسجد در نقطه A مشکل دارد، اما ساخت آن در نقطه B بدون اشکال است؟ فراموش نکنیم، این اسلام نبود که در ۱۱ سپتامبر به برج‌های تجارت جهانی حمله کرد؛ این حمله کار القاعده بود.»
اما استدلال سیاستمداران مخالف این طرح این است که از اسلام برای توجیه حمله به آمریکا و کشتار جمعی از مردم این کشور استفاده شد و منشا این ماجرا یک نوع برداشت از اسلام است. در هر صورت اسلام دینی است که می‌توان از آن چنین برداشت‌های افراط‌گرایانه‌ای داشت.
هری رید، رهبر اکثریت کنگره که از میان دموکرات‌ها است نیز به صراحت با این طرح مخالفت کرده است. او می‌گوید «اگرچه این طرح با مساله آزادی بیان و عقیده گره خورده است، اما ساختن آن در این مکان تصمیم درستی نیست.»
آزمون رواداری مذهبی یا تقویت بنیادگرایی؟
فرید زکریا، روزنامه‌نگار سرشناس، سردبیر نسخه بین‌المللی نیوزویک و نویسنده کتاب «جهان پساآمریکایی» هم از جمله کسانی است که از اجرای این طرح دفاع کرده است. به اعتقاد او آمریکا باید از مسلمانان میانه‌رو در آمریکا حمایت کند. زکریا حضور قدرتمند و مستمر در نبرد عقاید و بی‌اعتبار کردن ایدئولوژی اسلام رادیکال را راه حل پایدار برای غلبه بر تروریسم اسلامی می‌داند. او در سرمقاله نیوزویک نوشته است: «در جنگ بر ضد ترور، زمانی پیروز می‌شویم که دیدگاه مسلمانان میانه‌رو و تفسیر سازگار با مدرنیته بر دیدگاه رادیکال و تفسیر افراط‌گرایانه از اسلام غلبه کند.»
اما داگلاس مورای، نویسنده «دیلی بیست» با این استدلال مخالف است. به اعتقاد وی «پیشنهاد ساخت این مسجد، نشانه خطرناکی از مطالبات مسلمانان ساکن در جوامع غربی است.» مورای می‌گوید: « پاسخ اسلام افراطی و خشونت‌گرا، نوع دیگر یا برداشت دیگری از اسلام نیست. پاسخ درخور برای اسلام رادیکال از سوی جوامع باز و آزاد، دموکراسی لیبرال پلورال (تکثر‌گرا) است. رواداری مذهبی خیابانی دوطرفه است و از آن سو مسلمانان هرگز گامی در جهت اعتمادسازی و نشان دادن حسن نیت خود برنداشته‌اند.»
استدلال توماس فریدمن، ستون‌نویس نیویورک تایمز نیز بر همین اساس استوار است. او می‌گوید: «من به ایده ساخت این مسجد احترام می‌گذارم، اما اگر می‌توانستم هزینه‌های این پروژه ۱۰۰ میلیون دلاری را تامین کنم،آن را نه در قلب منهتن، که در عربستان یا پاکستان می‌ساختم؛ همان‌جایی که سرمنشا حوادثی چون ۱۱ سپتامبر است.» او هم‌چون بسیاری دیگر از منتقدان به این نکته هم اشاره می‌کند که «در بسیاری از دانشگاه‌های آمریکایی می‌توانید مطالعات اسلامی بخوانید، یا دیدگاه‌های اسلامی خود را تبلیغ کنید، اما فراموش نکنید که در جایی مثل عربستان حتی کلیسایی با یک اتاق هم نمی‌توانید بسازید.»
احسان نوروزی
تحریریه: فرید وحیدی