پرسش مشروعیت دولت و حکومت در سالگرد مشروطیت
۱۳۸۸ مرداد ۱۴, چهارشنبه
محمود احمدی‌نژاد، چهاردهم مرداد ماه، همزمان با صد و سومین سالگرد صدور فرمان مشروطه، در مجلس شورای اسلامی حاضر شد تا مراسم تحلیف او به عنوان دهمین رئیس جمهور برگزار شود. برابر نتایج اعلام شده‌ی انتخابات ۲۲ خرداد، که به تایید شورای نگهبان و رهبر جمهوری اسلامی رسید، او با کسب حدود ۶۳ درصد آرا بر رقیبان خود پیروز شده است. بسیاری این نتایج را حاصل تقلب آشکار در برگزاری انتخابات و شمارش آرا می‌دانند و معتقدند انتخاب محمود احمدی‌نژاد نتیجه‌ی رای مردم نیست.
ربط «مشروعیت» دولت با شرع
افراد و تشکل‌های مختلفی اعلام کرده‌اند دولت محمود احمدی‌نژاد را «نامشروع» می‌دانند. برخلاف تشابه ظاهری، «مشروعیت» ارتباطی با شرع و دین ندارد. گرچه عده‌ای می‌کوشند مشروعیت را امری دینی معرفی کنند، این مفهوم به معنای عام قانونی بودن و برآمدن از فرایندی قانونی به کار برده می‌شود. منتقدان و معترضان می‌گویند دلایل فراوانی وجود دارد که تخلف و تقلب در انتخابات را اثبات می‌کنند. آنها معتقدند نظارت بر انتخابات را شورای نگهبانی بر عهده داشت که منتخب مردم نیست و اکثریت اعضایش با حمایت آشکار از احمدی‌نژاد بی‌طرفی خود را نقض کرده‌اند. بحث در مورد جایگاه نهادهایی چون شورای نگهبان و ارتباط آن با مردم سالاری یکی از مسائل مهم حکومت جمهوری اسلامی است. برخی از روحانیانی که پیشوایان فکری و معنوی محمود احمدی‌نژاد به شمار می‌روند، ظاهرا نقش دین و امر الهی را در مشروعیت دولت و حکومت مهم‌تر از رای مردم می‌دانند.
جمهوری یا «حکومت الهی»
سیزدهم مرداد ماه در فاصله‌ی تنفیذ و تحلیف محمود احمدی‌نژاد خبرگزاری فارس مقاله‌ای از آیت‌الله مصباح یزدی را زیر عنوان «حکومت و مشروعیت» منتشر کرد. مصباح یزدی می‌نویسد «مشروعیت حکومت هیچ گاه مشروط به خواست این و آن نبوده، بلکه امری الهی و با نصب او بوده است.» چنین نظراتی قبلا نیز مطرح شده و جنجال و بحث‌های فراوانی را دامن زده است. به نظر می‌رسد انتشار این مقاله در چنین روزهایی و از سوی خبرگزاری فارس که خبر پیروزی احمدی‌نژاد را، ۲۲ خرداد، پیش از شمارش آراء اعلام کرده بود اتفاقی نباشد.
مصباح یزدی با بررسی نظریه‌های مختلف در مورد ملاک مشروعیت حکومت، نتیجه می‌گیرد بر همه‌ی نظریه‌ها، از جمله آنها که «خواست مردم» را مبنای مشروعیت می‌دانند ایرادهای مختلفی وارد است. مصباح یزدی معتقد است آنچه او «نظریه مرجعیت امر الهی یا حکومت الهی» می‌خواند تنها دیدگاهی است که ایرادی بر آن وارد نیست. بنابر این نظریه، تنها حکومت کسی مشروع است «که از طرف خدا نصب شده باشد.» این افراد به نظر مصباح یزدی پیامبر اسلام و امامان هستند که حکومت آنها «با نصب خاص الهی صورت گرفته است.» او می‌افزاید حکومت ولی فقیه نیز در زمان غیبت امام زمان «با نصب عام از طرف امام معصوم انجام شده.»
«قوه‌ی قهریه» در خدمت «جهت‌دهی» مردم
شاید انتشار این مقاله در چنین شرایطی بی ارتباط با نظر برخی از فقها، از جمله آیت‌الله منتظری، طاهری و صانعی نباشد که مشروعیت دولت محمود احمدی‌نژاد را زیر سوال برده‌اند. این سه روحانی با صدور بیانیه‌های صریحی سرکوب و کشتار مردم معترض به نتایج اعلام شده‌ی انتخابات را به شدت محکوم کرده‌اند. نظریه‌ای که در مقاله‌ی مصباح یزدی مطرح شده برخلاف نظر افرادی است که اعتقاد دارند پشتیبانی آزادانه‌ی اکثریت مردم شرط مشروعیت حکومت و دولت است. مصباح یزدی معتقد است چون ولی فقیه در نهایت از طرف خدا در این مقام نصب شده مشروعیت و حق حکومت او وابسته «خواست این و آن نیست.» به نوشته‌ی مصباح یزدی چنین حکومتی «بر رفتارهای اجتماعی نظارت داشته و بدان‌ها جهت می‌بخشد.» او می‌افزاید «اگر مردم از طریق مسالمت‌آمیز جهت دهی را پذیرا نشوند، حکومت با توسل به قوه قهریه اهدافش را دنبال می‌کند.»
مشروعیت و «حق حکومت بر مردم»
گرچه مسئولان جمهوری اسلامی بارها بر اهمیت رای و نظر مردم تاکید کرده‌اند، به نظر می‌رسد نظریه‌ی کسانی چون مصباح‌یزدی در عمل مبنای بسیاری از سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها باشد. این روحانی که بسیاری از اعضای دولت به شاگردیش افتخار می‌کنند، معتقد است «قوام حکومت به وجود شخص یا گروهی است که حاکم‌اند و همین طور به مردمی که باید دستورات حاکم را بپذیرند و بدان عمل کنند.» او نتیجه می‌گیرد که مشروعیت حکومت به معنای «حق حکومت بر مردم» و «تکلیف مردم به رعایت این حق» است. حبیب الله عسگراولادی، دبیرکل جبهه پیروان خط امام و رهبری، ۱۳ تیرماه، در واکنش به نامزدان اصلاح‌طلب که انتخابات را «مهندسی» شده و دولت برآمده از آن را نامشروع می‌خوانند، گفته است «مشروعیت دولت را تنفیذ مقام ولایت تعیین می کند نه نامزدهای دیگر و طرفداران آنها.» رهبر جمهوری اسلامی دوازدهم مرداد ماه حکم ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد را تنفیذ کرد. آیت‌الله خامنه‌ای فردای ۲۳ خرداد، شانزده روز قبل از این که شورای نگهبان صحت انتخابات را تایید کند، پیشاپیش احمدی‌نژاد را رئیس دولت دهم خوانده و پیروزی او را تبریک گفته بود.
نویسنده: بهزاد کشمیری‌پور
تحریریه: رضا نیکجو