وضعیت دانشگاه‌ها در آخرین روز دانشجوی دولت یازدهم
۱۳۹۵ آذر ۱۵, دوشنبه
«بی‌تردید جوانان و دانشجویان فضای آزاد دانشجویی را در دولت آینده احساس می‌کنند»؛ این یکی از وعده‌های انتخاباتی حسن روحانی در سال ۹۲ بود که بارها به شکل‌های مختلف تکرار شده است.
دولت آینده‌ای که روحانی از آن سخن می‌گفت همین دولتی است که ماه‌های پایانی عمرش را می‌گذراند، اما بسیاری از دانشجویان می‌گویند آن فضای آزاد را حس نمی‌کنند.
این را حتی محمدرضا عارف، رئیس فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی نیز می‌گوید؛ مردی که از محافظه‌کارترین سران اصلاح‌طلبان محسوب می‌شود.
به گزارش خبرگزاری ایلنا، عارف سی‌ام آبان ماه امسال گفته است: «این‌که فضا به سمت امنیتی شدن پیش رفته و وزارت علوم موظف به توجه بیشتر و جدی‌تر به مطالبه‌های دانشجویان است، حرف مشترک تمامی تشکل‌های دانشجویی است.»
فضای امنیتی به جای فضای امن
رئیس جمهور در مراسم ۱۶ آذر سال گذشته از بهبود وضعیت دانشگاه‌ها در دولت یازدهم سخن گفت و در عین حال اعتراف کرد: «ممکن است هنوز فضا امنیتی باشد که من آن را نمی‌پسندم؛ ما فضای امن می‌خواهیم نه فضای امنیتی.»
با این حساب، با همه تغییراتی که در وضعیت دانشگاه‌ها پیش آمده، در سال گذشته "هنوز فضا امنیتی" بوده و امسال "تمامی تشکل‌های دانشجویی" از امنیتی‌تر شدن فضا انتقاد می‌کنند.
در سال پایانی دولت یازدهم، افزایش محدودیت‌ها برای فعالیت نشریات دانشجویی دست‌کم به نگارش دو نامه‌ی اعتراضی با امضای صدها دانشجو منجر شده است.
بهمن ماه سال گذشته ۸۱۳ فعال نشریات دانشجویی از دانشگاه‌های دولتی و آزاد سراسر کشور، در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهور خواستار رسیدگی به وضعیت این نشریات شدند. این نامه ظاهرا بی‌پاسخ ماند.
چهار ماه بعد (خرداد ۹۵) نزدیک به چهارصد نفر از دانشجویانی که در نشریات دانشگاه‌های زیر مجموعه وزارت علوم فعال هستند در نامه‌ای به معاون فرهنگی این وزارت‌خانه از کم توجهی‌ها و فشارهای روزافزون بر نشریات دانشجویی گلایه و انتقاد کردند.
در این فاصله بیش از ۹۰ تشکل دانشجویی نیز در نامه به روحانی از این که "جو ارعاب و تهدید، کماکان گریبان دانشگاه را گرفته" انتقاد کرده‌اند.
بیشتر بخوانید: شانزدهم آذر: انتقاد دانشجویان، تکاپوی مسئولان
دخالت خامنه‌ای در انتخاب وزیر علوم
احسان فیض‌آبادی، نماینده مدیران مسئول در شورای مرکزی ناظر بر نشریات دانشگاهی وزارت علوم، در گفت‌وگو با سایت "پویش" علت نوشتن نامه به معاون وزارت علوم را "نارضایتی دانشجویان اهل قلم از فضای فعلی آزادی بیان در دانشگاه‌ها" و "تداوم رو به افزایش مشکلات ما در ماه‌های اخیر" عنوان کرد.
حسن روحانی که حمایت اصلاح‌طلبان نقشی تعیین‌کننده در پیروزی او در انتخابات سال ۹۲ داشت، همان گونه که انتظار می‌رفت هنگام تشکیل کابینه، جعفر میلی‌منفرد، سیاست‌مدار اصلاح‌طلب و از مدیران ارشد وزارت علوم در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی را به عنوان وزیر پیشنهادی این وزارت‌خانه معرفی کرد.
مجلس نهم، با اکثریت اصول‌گرا و شمار قابل توجهی از افراطیان این جناح، از دادن رأی اعتماد به میلی‌منفرد خودداری کرد و به جعفر توفیقی و محمدعلی نجفی به عنوان گزینه‌های پیشنهادی روحانی روی خوش نشان نداد.
علی مطهری، نایب رئیس کنونی مجلس، همان زمان گفته بود که روحانی توفیقی را به مجلس معرفی نکرد زیرا علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، با وزارت او مخالفت کرده بود.
یشتر بخوانید: شانزدهم آذر؛ نماد مقاومت عرفی علیه استبداد
تقابل دو دیدگاه
با این همه، رئیس دولت یازدهم از سپردن سکان وزارت علوم به اصلاح‌طلبان عقب ننشست و رضا فرجی‌دانا، رئیس دانشگاه تهران در دولت دوم خاتمی، آبان ماه ۹۲ با ۱۵۹ رأی موافق وزیر علوم شد.
دوران وزارت فرجی‌دانا از همان ابتدا با واکنش‌های شدید اصول‌گرایان تندروی مجلس روبرو بود و با استیضاح او در مرداد ۹۳ حدود ۹ ماه بیشتر دوام نداشت.
پس از فرجی‌دانا، اکثریت اصول‌گرای مجلس نهم با دو گزینه پیشنهادی روحانی نیز مخالفت کردند و سرانجام با اکراه به نشستن محمد فرهادی بر کرسی ریاست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رضایت دادند.
فرهادی در دولت دوم میرحسین موسوی وزیر فرهنگ و آموزش عالی و در دولت اول محمد خاتمی وزیر بهداشت بود.
روند پر چالش انتخاب وزیر علوم در دولت یازدهم و هشدارهای مکرر خامنه‌ای درباره خطر "نفوذ دشمن" در دانشگاه‌ها بیانگر حساسیت‌های موجود در این حوزه است و می‌تواند از علت‌های اصلی ادامه فضای امنیتی حاکم ارزیابی شود.
نقش نهادهای غیردانشگاهی
به رغم پایداری حسن روحانی در مورد حضور اصلاح‌طلبان در مدیریت وزارت علوم، نهادهای حکومتی، نظیر نمایندگی ولایت فقیه در دانشگاه‌ها، نهادهای امنیتی وابسته به سپاه و بسیج و گروه‌های مورد حمایت آنها، از هیچ تلاشی برای حاکم ماندن فضای امنیتی در این عرصه فروگذار نکرده‌اند.
نماینده مدیران مسئول در شورای مرکزی ناظر بر نشریات دانشگاهی وزارت علوم، با انتقاد از این که دخالت‌های نامتعارف نهادهای غیردانشگاهی استقلال دانشگاه‌ها را مخدوش کرده، گفته است: «فعالین دانشجویی در دانشگاه‌ها هم اکنون در میان منگنه برخوردهای نهادهای بیرونی و احضارها و تهدیدهای آن مراجع از یک‌سو و انفعال و یا بعضا همراهی مسئولین دانشگاهی از سوی دیگر قرار گرفته‌اند.»
گرچه در دولت یازدهم اغلب رئیسان دانشگاه‌ها تغییر کرده‌اند، هیئت‌های نظارت در دانشگاه‌ها، تشکیلات عظیم بسیج و نهادهای بیرونی همچون سازمان اطلاعات سپاه و دستگاه قضائی همچنان در تقابل با دولت عمل می‌کنند، مانع برگزاری برخی سخنرانی‌ها می‌شوند و فعالان دانشجویی را تحت فشار و تعقیب قرار می‌دهند.
بیشتر بخوانید: خاتمی: قدرت بی‌مهار نقد نشود به دیکتاتوری می‌انجامد
لیست سیاه سخنرانان در آستانه ۱۶ آذر
حسن روحانی در مراسم ۱۶ آذر سال گذشته با اعتراف به این که "شاید نقد برخی قوا و نهادها سخت و مشکل باشد" گفت: «بهترین جایی که قدرت باید نقد شود، دانشگاه است، اگر قدرت در هر کشوری مورد انتقاد و سوال قرار نگیرد، به انحراف و استبداد کشیده خواهد شد.»
دانشگاه‌ها را می‌توان محل تقابل دو دیدگاه مختلف درباره آزادی بیان و نقد در ساختار حکومت دانست؛ کسانی که خواهان "فضای آزاد" برای نقد حاکمیت هستند و کسانی که مانند خامنه‌ای از مسئولان می‌خواهند مانع تبدیل شدن دانشگاه‌ها به "محل جولان و فعالیت‌های جریان‌های سیاسی" شوند.
انتظار می‌رفت با شکل‌گیری مجلسی که اکثریت آن در اختیار اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان همسو با دولت است زمینه تحقق وعده‌های انتخاباتی روحانی درباره دانشگاه‌ها فراهم‌تر شود.
جلوگیری از برخی سخنرانی‌ها در چهارمین و آخرین روز دانشجو در دولت یازدهم نشان می‌دهد که اقتدارگرایان همه امکانات خود را برای عدم تحقق این وعده‌ها بسیج کرده‌اند.
فاطمه سعیدی، عضو اصلاح‌طلب کمیسیون آموزش مجلس، در آستانه‌ی ۱۶ آذر امسال در کانال تلگرامی خود نوشت: «در این روزها شنیده می‌شود برخی دانشگاه‌ها لیست سیاه درست کرده‌اند و از سخنرانی افراد جلوگیری می‌کنند. خطر بازگشت فضای امنیتی به دانشگاه‌ها بیش از گذشته حس می‌شود و گزارش‌هایی که از تشکل‌های دانشجویی دریافت می‌کنیم در این زمینه نگران‌کننده است.»
بیشتر بخوانید: مطهری خطاب به روحانی: مشهد را از استبداد نجات دهید
حساسیت اقتدارگرایان و تنگناهای دولت
وزیر کشور، عبدالرضا رحمانی‌فضلی که از سوی رئیس جمهور مامور رسیدگی به لغو سخنرانی مجوزدار مطهری در مشهد شده، دوم آذر ماه نسبت به "تند شدن فضای سیاسی کشور" هشدار داد.
سعیدی می‌گوید وقتی رئیس جمهور به آزادی بیان اینقدر اهمیت می‌دهد که وزیر کشور را مامور رسیدگی به این مسئله کرده شایسته دولت نیست که دانشگاه‌های دولتی از سخنرانی افراد به بهانه اصلاح‌طلب بودن جلوگیری کنند.
در عمل، دولت و قوه مجریه از اقتدار و قدرتی برخوردار نیستند که بتوانند به تنهایی فضای امنیتی را پس بزنند و فضای باز سیاسی را در دانشگاه‌ها حاکم کنند.
یکی از شدیدترین سرکوب‌های جنبش دانشجویی، در جریان وقایع تیر ماه ۷۸ و در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی رخ داد که نه تنها از روحانی اصلاح‌طلب‌تر به شمار می‌رود که در نظر اغلب فعالان این جناح نماد اصلاح‌طلبی است.
خاتمی گرچه از دانشجویان معترض قاطعانه حمایت نکرد، شماری از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران به دلیل پشتیبانی دانشجویان از او و شعارهایی که علیه خامنه‌ای در تظاهرات داده شد در نامه‌ای او را تهدید کردند و ازین طریق میزان حساسیت اقتدارگرایان نسبت به جنبش دانشجویی و دانشگاه‌ها را آشکارتر ساختند.