واتیکان: مذهب برحق ماییم - پروتستانها: پس ما چه هستیم؟
۱۳۸۶ تیر ۲۰, چهارشنبهواتیکان، مذهب ارتودوکس را هم به عنوان کلیسای خویشاوند به رسمیت شناخته و آن را به خود نزدیک دانسته، اما جریانهای پروتستانی برآمده از اصلاحگری دینی لوتری را فاقد شأن کلیسا خوانده است. توضیحالمسائل جدید به تأیید پاپ بندیکت شانزدهم رسیده و از این رو حالتی رسمی دارد. از همین روست که بحثانگیز شده و بویژه واکنش پروتستانها را برانگیخته است.
معنای کاتولیسیسم
کلیسای کاتولیک خود را کلیسای جامع واحد میداند و این ادعا در لفظ کاتولیسیسم، که "جامعیت" را میرساند، بازتاب یافته است. از نظر این کلیسا حق یکی است، دین یکی است و جامعهی مؤمنان یکی است که همان کلیسای کاتولیک است.
پس از انشعاب پروتستانی در مسیحیت، اصلاحگران پروتستان تعبیر دیگری از مفهوم سنتی کاتولیک عرضه کردند و قائل به کثرت در عین وحدت شدند. کاتولیسیسم واتیکانی، با کثرتگرایی مخالف است، هر چند کلیسای کاتولیک در درون خود فرقههای مختلفی دارد. واتیکان میپذیرد که مسیحیت شاخههای مختلفی دارد و خواهان گفتوگو میان آنهاست. اما همچنانکه در توضیح المسائل تازه آمده است این اعتقاد را دارد که گفتوگوی سازنده و صادقانه، اذعان به یگانگی کلیسا، یعنی پذیرش کاتولیسیسم را به همراه دارد. به عبارت دیگر: گفتوگو کنیم تا شما به حقانیت من پی ببرید.
سنتگرایی لاتینی
در روزهای اخیر فقط این موضع واتیکان خبرساز نبوده است. طبق حکم دینی تازهی پاپ، مراسم عشاء ربانی از این پس به زبان لاتین، که زبان سنتی کلیساست، برگزار خواهد شد. این حکم، رسم نسبتاً تازهی دعاخوانی به زبان محلی را لغو میکند و نشان از سنتگرایی شدید پاپ بندیکت شانزدهم دارد.
تجدید نظر در احکام شورای دوم واتیکان
هم ادعای حقانیت انحصاری، هم سنتگرایی لاتینی به عنوان تجدید نظر محافظهکارانه در تصمیمگیریهای شورای دوم واتیکان تعبیر شده است. این شورا که برپایی آن از اکتبر ۱۹۶۲ تا دسامبر ۱۹۶۵ طول کشید، موضع "تقریب" یعنی نزدیکی میان مذاهب و فرق مسیحی را پیش برد. این شورا عملا به نوعی کثرتگرایی تن داد، از جمله پذیرفت که مردم مجبور نیستند در نقاط مختلف جهان به زبانی واحد نیایش کنند. این شورا همچنین فرمولبندیای در مورد کلیسای کاتولیک عرضه کرد که بیشتر به آن باری سرشتی میداد. بر این پایه سرشت جامعیت مسیحی اهمیت اساسی یافت، نه تجمع تاریخی در زیر یک سقف.
ترس از لئوناردو بوف؟
حال واتیکان میگوید: حقیقت زیر سقف ما جمع است و همه به زبان کهن بایستی دعا کنند تا سنت پایدار بماند. سنتگرایان از این فتواهای تازه استقبال کردهاند، اما در خود کلیسای کاتولیک نیز یک جناح لیبرال وجود دارد که مایل نیست کلیسا به دورهی پیش از شورای دوم واتیکان بازگردد. در میان کاتولیکها حتا متألهانی چون لئوناردو بوف (اهل برزیل) دیده میشوند که تجسم مسیحیت را در هر جای دیگری میبینند جز در کلیسای کاتولیکی.
بوف پیروان فراوانی یافته و مفسر روزنامهی سوئیسی "نویه تسورشر تسایتونگ" معتقد است که بعید نیست تأکید تازهی واتیکان بر داشتن حقانیت انحصاری، واکنشی در برابر استقبالی باشد که از او و کسانی چون او میشود.
واکنش پروتستانها
واکنش تند پروتستانها نیز که امری طبیعی است. "ائتلاف جهانی کلیساهای متحد"، که ۷۵ میلیون پروتستان را از ۱۰۰ کشور مختلف نمایندگی میکند، به موضع انحصارطلبانهی واتیکان اعتراض کرده است.
پروتستانها اکنون میپرسند: تلاشهای "تقریب" چه ثمری داشته است؟ "تقریب" امیدی است که گروهی از مؤمنان برای رفع اختلافها از طریق گفتوگو و نیایشهای مشترک داشتهاند. در جهان اسلام نیز چنین تلاشهایی وجود دارد، که البته آن وسعتی را ندارند که در میان مسیحیان دیده میشود. در هر دو جهان اسلامی و مسیحی، تضاد انحصارطلبی با داعیهی تفاهم و گفتوگو بارز است.
پرسش اصلی
بحثهای تازه دربارهی حقانیت دینی، باز به درستی این پرسش را در اذهان درمیافکنند که: در چه جهانی زندگی میکنیم؟ آیا مگر آشکارا دیده نمیشود که انحصارطلبی و تنگنظری و مخالفت با کثرت آرا و شیوههای زندگی است که خشونت آفریده است، خاصه خشونتهای مذهبی را؟
ر