هفته جهانی آب

این اجتماع سالانه محل قراری است برای متخصصینی که رابطه بین آب و تغییرات جوی و توسعه انسانی و عوامل محیطی مختلف را بررسی می‌کنند.

آنچه با تغییرات آب و هوایی در انتظار ماست، پی‌جویی اثرات تغییرات جوی مانند کم آبی یا سیل، آب در زمان نامناسب و در مکان نامناسب، این‌ها مسائلی هستند که امسال در هفته جهانی آب، افراد متخصص از ۱۳۰ کشور جهان در مورد آنها تبادل نظر می‌کنند.

۲۵۰۰ نفر از حوزه‌های مختلف مانند حوزه اقتصاد، علوم، مدیریت آب، سازمان های غیر دولتی، انستیتوهای آموزشی وسازمان ملل در ۷۰ سمینار و کارگاه آموزشی شرکت می‌کنند و به بررسی تحقیقات انجام شده در زمینه آب، مسائل سیاسی در رابطه با آن و زوایایی که باید در تحقیقات آینده روشن شود و همچنین تاثیر پیشرفت‌های تکنیکی برای بهره‌گیری ازآب می‌پردازند. مسائلی که هرساله وسیع‌تر می‌شود و زوایای مهم دیگری را در بر می‌گیرد.

مسئله مهم این است چشم انداز آینده چگونه است، چگونه می‌توان بر مشکلات غلبه کرد، چگونه می‌توان عوارض تغییرات در اکو سیستم را کنترل کرد. به‌طور خلاصه همه‌ی تلاش‌ها در این جهت است که وضعیت بهتری را در زمینه آب فراهم کرد.

برگزار کننده‌ی هفته جهانی آب "انستیتوی جهانی آب" در استهکلم است. هر ساله به بهترین پروژه‌ در سطح جهانی جایزه‌ای تعلق می‌گیرد که مبلغ آن ۱۵۰ هزار دلار است.
جایزه دیگری هم به ابتکارات و پروژه‌ای که جوانان تا ۲۰ سال مبتکر آن بوده‌اند، داده می‌شود.

چرا به وضعیت آب باید اهمیت داد؟

مسئله‌ی کمبود ذخایر آب زمین هر دم جدی‌تر می‌شود. براساس داده‌های بانک جهانی، بیش از یک میلیارد نفر از مردم دنیا از دسترسی به آب آشامیدنی سالم محروم‌اند وهر سال بیش از ۵ میلیون نفر براثر بیماری‌های ناشی از آلودگی آب آشامیدنی جان می‌سپارند.

میلیون‌ها تن در نقاطی زندگی می‌کنند که ذخایر آبی کافی برای تامین نیازهای روزمره‌شان وجود ندارد.

سه عامل مهم که وضعیت آب را به صورت خطرناکی در جهان در آورده است آلوده شدن آب، اتلاف آب و تغییرات آب و هوا است.

۷۰ در صد از آب مصرفی دنیا در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، ۲۳ درصد در صنعت و ۷ درصد مصارف خانگی دارد.

گرچه ۷۰ در صد سطح زمین را آب پوشانده‌است ولی فقط دو و نیم درصد آن آب شیرین و بیشتر آن نیز به صورت یخ در قطب است و کمتر از یک درصد از آب شیرین نیز در اختیار انسان است یعنی دو دهم در صد از کل آب دنیا.

به‌این ترتیب بیابان‌ها هرچه بیشتر گسترش می‌یابند، آب شیرین نابود می‌شود. در ۸۰ کشور دنیا همین الان کمبود آب وجود دارد، سازمان ملل تخمین می‌زند که تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۵ میلیارد نفر از مردم دنیا به نحوی با کمبود آب درگیر خواهند بود.

کمبود آب یا مدیریت غلط بر آب؟

آیا به اندازه مصرف انسان به روی زمین آب وجود ندارد و یا مصرف غلط و مدیریت غلط آب این وضعیت بحرانی را به‌وجود آورده است؟

در سال گذشته گزارشی توسط "انستیتوی بین المللی مدیریت آب" در هفته جهانی آب انتشاریافت، نتایج این تحقیق ۵ ساله نشان می‌دهد که عامل ۹۸ درصد از کمبود آب "انسانی" است و ۲ درصد آن "دلایل طبیعی" دارند.

انسان با آلوده کردن و اتلاف آب، نقش بسیار مهمی در این بحران جهانی دارد که نتایج آن به کشور خاصی محدود نمی‌شود. سطح آب‌های زیر زمینی هرروزه پایین‌تر می‌رود و آب‌هایی که در دوره‌های زمین شناسی مشخصی انباشته شده بودند، مصرف می‌شوند بدون آنکه بتوان آن را جایگزین کرد.

از آنجا که بیشترین نقش را در این بحران، انسان دارد باید با راهکارهایی با آن مقابله کرد و از این رو مدیریت بر آب و همکاری‌های بین المللی اهمیت ویژه می‌یابد.

ساختن سدهای بزرگ از عوامل مهم تخریبی هستند. سدهای بزرگ، سدهایی هستند که بیش از ۱۵ متر بلندی آنهاست. تا کنون ۴۰ هزار از این سدها در جهان ساخته شده‌اند و ۴۵ هزار سد دیگر در دست طراحی و یا ساخت هستند.

ساختن سدهای عظیم علاوه بر ویرانی روستاها و آوارگی انسان‌ها باعث تغییرات آب و هوایی می‌شود. ۸۰ میلیون تن از ساکنان روستاها در ۵۰ سال گذشته بر اثر ساختن این نوع سدها آواره شده‌اند.

ساختن سد بزرگ "مروه" در سودان باعث آوارگی بیش از ۵۰ هزار تن شد که در کناره‌های رود نیل به کشاورزی اشتغال داشتند. گروه‌های حقوق بشر، شرکت‌های عظیم صنعتی را متهم می‌کنند که ساخت این سد در رابطه با منافع آنان صورت گرفته و آنان مسئول آوارگی این مردم هستند.

سد بزرگ چین که بیش از صد متر بلندی آن است، عامل مهمی در تغییرات آب و هوایی در جهان خواهد بود. در ساختن این سد نه فقط جنگل‌های با ارزش و زمین‌‌های کشاورزی به زیر آب رفتند، بلکه به دلیل مقدار آب عظیمی که در پشت آن جمع می‌شود که این حجم آب خشک شدن رودخانه‌ها را در پی دارد. خشک شدن رودخانه‌ها به نوبه‌ی خود بر آب و هوا تاثیر منفی جدی بر جای می گذارد.

انتطاراتی که از این پروژه‌های بزرگ در ۵۰ سال گذشته می‌رفت، عملا برآورده نشده‌است.

نتایج تحقیقات “WWF“

صندوق جهانی طبیعت “WWF“ که بزرگترین و با تجربه‌ترین سازمان حمایت از محیط زیست است، در گزارشی که در ژوییه ۲۰۰۷ انتشار داده است، ابعادی را که انتقال آب در جهان گرفته، بررسی کرده است. ۷ پروژه در جهان مورد تحقیق قرار گرفته که طولانی‌ترین آن‌ها پروژه‌ی انتقال آب در اسپانیاست. در این پروژه آب جمع آوری شده از ۵ سد به سمت جنوب به طول ۳۰۰ کیلومتر هدایت می‌شود. کوچکترین پروژه در این تحقیق پروژه‌ی انتقال آب به طول ۱۰۰ کیلومتر در استرالیاست. در این گزارش آمده است که در هیچ‌کدام از این پروژه‌ها بررسی جدی از نظر مفید بودن آن انجام نگرفته است و در اسپانیا به دلیل اتلافی که در انتقال وجود داشته، این انتقال آب عملا بازدهی نداشته تا جایی که مناطق گیرنده آب در خشکسالی ۲۰۰۶ مجبور شدند از ذخایر اظطراری استفاده کنند.

علیرغم این تجربه‌های منفی هم‌چنان پروژه‌های بزرگی برای انتقال آب به طول هزاران کیلومتر طراحی می‌شوند. مثلا استرالیا قرار است طرحی را به اجرا بگذارد که آب را از شمال به مناطق جنوبی کم آب انتقال دهد. پروژه‌های دیگری در چین، یونان، پرو و نقاط دیگر در دست اجراست، بدون آنکه به عواقب آن که اتلاف آب در مسیر، نامفید بودن و تغییرات زیست‌محیطی مانند خشک شدن دریاچه‌های منبع است، توجه شود.

.

مدیریت صحیح آب وظیفه‌ی دولت‌ها، بخش صنایع و اقتصاد و نهادهای بین المللی است و سازمان‌های محیط زیست یاری دهنده و هشدار دهنده به این نهادها هستند.

اسراف و اتلاف آب

در گزارشی که "صندوق جهانی طبیعت" (WWF) در سال ۲۰۰۶ انتشار داد از همه کشورهای جهان می‌خواهد که در مصرف آب صرفه جویی کنند. در این گزارش آمده است که کشورهای ثروتمند نیز در معرض کمبود آب قرار دارند و مصرف آب در برخی از شهرها مانند سیدنی در استرالیا و بوستون در امریکا بیش از امکان جایگزینی آن است. این نهاد از همه کشورهای ثروتمند می‌خواهد که با نوسازی شبکه های آبرسانی فرسوده و هم چنین مقابله با آلودگی آب سرمشقی برای دیگر کشورها باشند.

در این گزارش آمده است که نشت آب از لوله‌های آبرسانی، فقط در شهر لندن در روز معادل آب ۳۰۰ استخر است.

لزوم بازنگری به الگوی مصرف آب

نهادهای تحقیقی بین المللی و نهادهای محیط زیست هشدار می‌دهند که الگوی مصرفی ۵۰ سال گذشته دیگر امکان تداوم ندارد و باید در الگوی فکری‌در مورد مصرف آب تجدید نظر شود.

تولید لباس و کالاهای مصرفی و حتی جواهر آلات نیازمند آب است و تقاضا برای محصولات ارزان کشاورزی به استفاده بی‌رویه از منابع آبی غیرقابل جایگزین، منجر می‌شود.

انتخاب نوع آبیاری در کشورهای در حال توسعه که بیشترین بهره‌دهی و کمترین اتلاف را داشته باشد، انتخاب نوع غلاتی که بیشترین مقاومت را داشته باشد از آن جمله هستند.

استفاده از آبیاری سنتی در بسیاری از مناطق که با الگوی ذخیره سازی آب باران صورت می‌گرفت، باید احیا شود.

آیا کمبود آب در آینده علت در گیری‌ها و جنگ‌ها خواهد بود؟

آیا به دلیل کمبود اب، در آینده جنگ نه بر سر نفت بلکه بر سر آب خواهد بود؟ در حالی که بسیاری این امر را نا محتمل می‌دانند، عده‌ای معتقدند که هم‌اکنون هم در بسیاری از نقاط آفریقا بر سر آب کشمکش وجود دارد. هم اکنون در بسیاری از نقاط آفریقا مانند کنیا، سومالی، نیجریه، بورکینا فاسو، مالی و چاد درگیری‌های خونینی بین کشاورزان و مهاجران بر سر آب وجود دارد.

به غیر از آن در جهان ۲۶۱ رود وجود دارد است که حداقل از میان ۲ کشور می‌گذرند و حداقل ۲ کشور باید آب آن را بین خود تقسیم کنند. نمونه‌ی دیگر رود نیل است که باید بین ۹ کشور تقسیم شود.

تا کنون بین سوریه و ترکیه و عراق بر سر رود دجله و فرات بحران‌هایی به‌وجود آمده است. دولت ترکیه با زدن سد یر روی فرات که از ترکیه می‌گذشت، کشور همسایه را دچار بحران و کم آبی کرد.

از دیگر مناطقی که باید آب رودخانه‌های مشترک را تقسیم کنند، کشورهای اردن، لبنان، اسراییل و فلسطین هستند.

آب رود گنگ و ایندو بطور مشترک توسط کشورهای هند، پاکستان و بنگلادش استفاده می‌شود.

سازمان‌های بین المللی وجود دارد که به اختلافات بر سر منابع آبی و رودهای مشترک بین کشورها می‌پردازد.

گرچه کارشناسان این که جنگی با تمام ابعاد آن بر سر آب درگیرد را غیر محتمل می‌دانند، ولی امکان اختلافات منطقه‌ای در بسیاری از نقاط وجود دارد.

آب در ایران

ایران در یکی از مناطق کم آب جهان قرار دارد. به دلیل باران کم که از حد متوسط خاورمیانه نیز پایین‌تر است، از آب زیر زمینی که آب غیر قابل تجدید است، استفاده می‌شود. با توجه به رشد جمعیت که از ۱۶ میلیون نفر در سال ۱۳۳۷ به بیش از ۷۰ میلیون نفر رسیده است، انتظار می رود که ایران در کمتر از ۲۰ سال آینده با بحران شدید آب مواجه شود. به دلیل استفاده بی رویه از آب چاه‌های زیر زمینی برای کشاورزی، اکنون در برخی نقاط مرکزی برای دست یابی به آب باید تا عمق ۲۰۰ و ۲۵۰ متری زمین چاه حفر شود.

میزان متوسط باران سالانه در جهان ۸۳۳ میلی متر بر مترمربع است. در حالی که این مقدار در برخی نقاط ایران به ۵۰ میلی متر می‌رسد.

دکتر حمید طراوتی از پژوهندگان محیط زیست در ایران می‌نویسد: «با توجه به کمبود آب در کشور لازم است در مصرف آب به‌طور جدی صرفه‌جویی شود. او راه‌های مختلف صرفه جویی در ایران را از جمله تجدید نظر در نوع گیاهان مورد استفاده و تغییر الگوی فضای سبز و سمت گیری به سمت درختان مقاوم در مقابل خشکی می‌داند. او معتقد است باید در روش‌های آبیاری تجدید نظر شود و به سمت روش‌های قطره‌ای و بارانی و تحت فشار رفت.»