"نوستالژی نمایشگاه کتاب تهران" در شهر کلن آلمان

سومین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور امسال از ۴ تا ۲۷ مه در ۱۵ شهر اروپا، تورنتوی کانادا و لس‌انجلس آمریکا برگزار می‌شود. دهها ناشر ایرانی که کتاب‌هایشان در ایران اجازه انتشار ندارد در این نمایشگاه شرکت کرده و آثارشان را در معرض دید بازدیدکنندگان قرار می‌دهند.

این نمایشگاه که به صورت یک تور از امریکا و کانادا شروع شده و به شهرهای اروپا می‌آید، روزهای هشتم و نهم مه در شهر کلن آلمان برگزار شد. در این نمایشگاه از جمله آخرین کتاب آرامش دوستدار با نام "زبان و شبه زبان، فرهنگ و شبه فرهنگ"، کتاب "کافه پناهنده‌ها" اثر ناهید کشاورز، "جامعه تعزیه" نوشته محمود صباحی، "سرکوب و کشتار دگراندیشان مذهبی در ایران" نوشته ایرج اشراقی و "این سانسور لعنتی" نوشته محمد تنگستانی به نمایش گذاشته شدند و نویسندگان آنها با مخاطبان‌شان رودر رو گفت‌وگو کردند.

آرامش دوستدار نویسنده و پژوهشگر فلسفه با آخرین کتابش "زبان و شبه زبان، فرهنگ و شبه فرهنگ" در نمایشگاه کلن شرکت کرد. او که در نوشته‌هایش همواره فرهنگ مسلط ایرانی را مورد نقد قرار داده است در پاسخ به این پرسش دویچه‌وله که چرا این بار زبان رایج در جامعه ایرانی را نقد کرده گفت: «برای اینکه زبان بدون فرهنگ و فرهنگ بدون زبان نمی‌شود و این مسئله‌ای بوده که مرا همیشه مشغول کرده است... من فکر می‌کنم زبان معضل بسیار دشواری است و ما خیلی آسان از آن می‌گذریم و من [با انتشار این کتاب] امیدوارم دیگر این‌طور آسان از آن نگذریم.»

دوستدار می‌گوید ۲۷ سال پیش در یک سخنرانی در واشنگتن با عنوان "روشنفکری پیرامونی" این موضوع را برای اولین بار مطرح کرده و در طول تمامی این سالها ذهنش مشغول آن بوده است و حالا بالاخره توانسته آن را به صورت یک کتاب منتشر کند.  

"شهرقصه"؛ دست‌نوشته‌های بیژن مفید

 کتابی که مجموعه دست‌نوشته‌های بیژن مفید در نمایشنامه "شهر قصه" است به نام "نسخه کاری شهر قصه" توسط همسر او جمیله ندایی جمع‌آوری و در بنیاد بیژن مفید منتشر شده و در نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور در شهر کلن معرفی شد. این کتاب شامل یادداشت‌ها و نقاشی‌های بیژن مفید و اسناد شهرقصه شامل بروشور اصلی، پوستر اصلی و متن نمایش با دست‌خط‌های بیژن مفید است.

جمیله ندایی گردآورنده این مجموعه به دویچه‌وله گفت: «فکر انتشار این دست‌خط‌ها و این مجموعه همیشه وجود داشت ولی مشکل مالی نمی‌گذاشت و الان من از بودجه مولفم که با او کار فیلم مستند می‌کنم این کار را انجام دادم. اگر خوب فروش برود می‌توانم بقیه نمایشنامه‌های بیژن را که خودم بازیگر و دستیار کارگردانش بوده‌ام و در شکل‌گیری آنها نقش داشتم برای نسل جوان منتشر کنم.»

تیراژ پایین کتاب؛ نتیجه سانسور

حمید مهدی‌پور، مدیر انتشارات فروغ در شهر کلن آلمان با استناد به صحبت‌های یک ناشر داخل ایران که گفته در سال‌های اخیر تیراژ کتاب‌های چاپ‌شده اکثرا ۱۱۰۰ نسخه بوده است، این میزان را برای جمعیت ۸۰ میلیونی ایران بسیار ناکافی می‌داند و آن را نه به علت بی‌علاقگی ایرانیان به مطالعه بلکه نتیجه مستقیم سانسور می‌داند.

مدیر انتشارات فروغ به دویچه‌وله می‌گوید: «سانسور نقش خیلی مخربی در وضعیت صنعت نشر ایران داشته و این که امروز تیراژ کتابها به  ۱۱۰۰ نسخه رسیده که بسیار تاسف آور است در وهله اول در نتیجه سانسور است نه به خاطر اینکه ایرانی‌ها کتاب‌خوان نیستند. ما به طور نسبی از وضعیت‌مان در خارج کشور راضی هستیم و با همان ایرانی‌ها هم سرو کار داریم.»

مهدی‌پور نکته مهم برپایی این نمایشگاه را جمع شدن و هم‌اندیشی ناشران و مولفان با یکدیگر می‌داند. او که از برگزارکنندگان این نمایشگاه است در این باره گفت: «برای ما بسیار مهم بود که هم ناشران و هم مولفان اعم از شاعر، نویسنده یا مترجم در این نمایشگاه حضور داشته باشند چون تنها در این صورت است که ارتباط واقعی بیان مخاطب و تولیدکننده به وجود می‌آید.»

کار جمعی فرهنگی میان ایرانیان شدنی است

هادی خوجینیان مدیر انتشارات مهری در لندن با چندین نسخه کتاب در نمایشگاه کلن حضور داشت.

او که خود از مبتکران برگزاری این نمایشگاه بوده می‌گوید سه سال برگزاری این نمایشگاه نشان داده که علیرغم نظر بسیاری از ایرانی‌ها کار جمعی در حوزه فرهنگی میان ایرانیان ممکن است.

او به دویچه‌وله گفت: «ظرف سه سال شرکت در این نمایشگاه به این نتیجه رسیدم که کسانی که همدل باشند و کارکرد سیاسی و فرهنگی را مجزا بدانند، می‌توانند به راحتی با هم کار کنند. هرکدام از ما تفکر سیاسی خود را داریم اما در وادی فرهنگ هیچ جای سانسوری وجود ندارد، هیچ جایی نیست که نتوانیم با یکدیگر کار کنیم چون هدف کار فرهنگی است.»

برای این ناشر میانگین سنی شرکت‌کنندگان نمایشگاه در سال اول در لندن بسیار جالب بوده است. او می‌گوید بازدیدکننده ۸ ساله در این نمایشگاه بوده تا حداکثر ۳۵ سال و تعداد بالای ۴۰ سال‌ها خیلی کم بوده است.

خوجینیان ضمن اینکه این مسئله را بسیار امیدوارکننده می‌داند در توضیح علتش می‌گوید: «علت به نظر من به این بر می‌گردد که بعد از وقایع سال ۱۳۸۸ خیلی از دانشجویان و روزنامه‌نگارها از ایران خارج شدند و به لندن آمدند که اکثرا از طبقه متوسط کتاب‌خوان هستند و نویسنده‌ها را می‌شناسند، اما متاسفانه خیلی از ایرانی‌هایی که در سال‌های اول انقلاب به لندن آمدند، در همان سال‌های ۴۰ و ۵۰ خورشیدی مانده‌اند و فکر می‌کنند هر کتابی که بعد از انقلاب منتشر شده، به سانسور خورده - که البته این درست است - و ارزش خواندن ندارد و نویسنده‌های داخل ایران اکثرا با نظام می‌سازند که من اصلا به این معتقد نیستم.»

این ناشر که سال‌هاست در بریتانیا به این کار مشغول است در این سه سال که به واسطه نمایشگاه کتاب بدون سانسور توانسته با مخاطبان ایرانی دیگر کشورهای اروپایی هم ارتباط مستقیم داشته باشد به این نتیجه رسیده که خوانندگان ایرانی بریتانیا با سایر کشورهای اروپا تفاوت دارند و ایرانیان بریتانیا بیشتر خواننده کتاب‌هایی هستند که "مفرح ذات" است و سرگرم‌کننده اما ایرانیان مقیم دیگر کشورهای از جمله آلمان بیشتر دنبال کتاب‌های سیاسی هستند.

خوجینیان علت این امر را اینگونه توضیح می‌دهد: «به نظر من جزیره بریتانیا یک جور دیگری آدم را تربیت می‌کند، نه محافظه‌کارتر اما طوری که آدم راحت‌تر دنیا را می‌بیند، لااقل دایره دوستان من اینگونه هستند. برای من به عنوان ناشر جالب است که کتابی که اینجا در آلمان بسیار پرفروش است در لندن خیلی کمتر فروش دارد.»

"آرزویم انتشار ترجمه‌هایم در داخل ایران است"

گلناز غبرایی مترجم آثار اورهان پاموک و الیف شافاک، نویسندگان ترک‌زبان، با کتاب "حرامزاده استانبولی" اثر شافاک در نمایشگاه کلن حضور داشت.

این کتاب در داخل ایران با نام "ناپاک‌زاده استانبول" منتشر شده و غبرایی می‌گوید دقیقا نمی‌داند کدام قسمت‌های این کتاب در ایران سانسور شده، اما می‌گوید با خواندن آن فهمیده که این کتاب در ایران قابل انتشار نیست.

او بهترین تاثیر این نمایشگاه را آشنایی با کسانی که در حوزه نشر در اروپا فعالیت می‌کنند دانست و به دویچه‌وله گفت: «کار در خارج کشور چون تماما به تنهایی است آدم کسان دیگری را که در این حوزه کار می‌کنند نمی‌بیند و این نمایشگاه یکی از کارهای بسیار جالبش این است که ما را با این مجموعه آدمها آشنا می‌کند.»

غبرایی می‌گوید مخاطب اصلی ترجمه در ایران است و او آرزو می‌کند که ترجمه‌هایش بدون سانسور در اختیار خوانندگان داخل ایران قرار بگیرد و البته این کار را به صورت انتشار الکترونیک سه عنوان از کتاب‌هایش توسط نشر مهری تا کنون انجام داده است.

نوستالژی نمایشگاه کتاب تهران

تینوش نظم‌جو، مدیر نشر ناکجا و از مبتکران برگزاری نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور درباره انگیزه اولیه برپایی این نمایشگاه به دویچه‌وله گفت: «ما ناشران ایرانی مقیم خارج همیشه نوستالژی نمایشگاه کتاب تهران را داشتیم و دلمان می‌خواست حالا که کتاب‌هایی را منتشر می‌کنیم که نمی‌توانند درنمایشگاه تهران جایی داشته باشند این امکان را داشته باشیم که بتوانیم در همان زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران که همه رسانه‌ها درباره کتاب حرف می‌زنند، از این موقعیت استفاده کنیم و با مخاطبمان روبرو شویم. حالا که ما نمی‌توانیم در نمایشگاه کتاب تهران باشیم نمایشگاه کتاب تهران را می‌آوریم اینجا و در شهرهای خودمان برگزار می‌کنیم.»

نشرناکجا امسال برای اولین بار شماره صفر مجله "ادبیات و اندیشه بدون سانسور" را منتشر کرده است. در این نشریه بخش‌هایی از کتاب "نام من سرخ" اثر اورهان پاموک که در نسخه منتشرشده در ایران مورد سانسور قرار گرفته همراه با متن انگلیسی آن منتشر شده است.

اولین کتاب شعر شاهین نجفی

شاهین نجفی خواننده سبک "پاپ رپ" و جاز مقیم آلمان اولین کتاب شعرش با نام "ازازیل" را نوشته است. این کتاب توسط نشر ناکجا منتشر شده است.

این خواننده در سخنانی که در نمایشگاه کتاب بدون سانسور در کلن بیان کرد، متذکر شد که اشعارش برای فرهیختگان نیست، بلکه "برای کسانی است که دهاتی هستند، به شدت غمگین می‌شوند، خیلی احمقانه شاد می‌شوند، مثل خود من که مرغ می‌بینم شاد می‌شوم چون در ذهنم دهاتی هستم". نجفی تاکید می‌کند که کتابش برای کسانی است که به عنوان دشنام، "دهاتی، غربتی و پایین شهری" خطاب می‌شوند.