مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان: همواره تنش‌آمیز

بدنبال آن قاسم رضائی، فرمانده مرزبانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی که در راس یک هیاتی به باکو سفر کرده بود، با الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان دیدار کرد. رسانه‌های گروهی ایران خبر داده‌اند که مقام ایرانی در خصوص درگیری مرزی نیز با الهام علی‌اف صحبت کرده است.

پیش از این نیز جمهوری آذربایجان محموله اتمی ایران را در مرز آستارا توقیف کرده بود. این اقدام سبب نارضایتی روسیه و ایران شد. برخی از کارشناسان تحلیل کرده‌اند که آذربایجان در راستای خواسته کشورهای غربی و آمریکا حرکت می‌کند.

خزر ابراهیموف، سخنگوی وزارت امور خارجه آذربایجان بدنبال توقیف محموله اتمی بوشهر اعلام کرده بود که كشورش به دنبال اطلاعات بیشتری درباه‌ی این محموله است چرا كه بیم دارد انتقال این تجهیزات ناقض قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران باشد. ایران نیز اعتراض خود را با احضار سفیر جمهوری آذربایجان به وزارت امورخارجه و تسلیم یادداشت اعتراضی به وی ابراز کرده بود. برخی از کارشناسان گفته‌اند که روابط دو کشور بویژه در روزهای اخیر تیره شده است.

دکتر هومن پیمانی کارشناس امور امنیتی آسیای مرکزی و قفقاز اقدام آذربایجان را در چهارچوب فشار دولت‌های غربی برای ایران ارزیابی می‌کند. هومن پیمانی در گفتگو با دویچه وله، دلیل اقدام آذربایجان را اینگونه شرح داد: "دلیلش عدم آگاهی دولت آذربایجان در مورد ماهیت محموله نبوده، بلکه این بنظر می‌آید فشاری بوده که دولت آمریکا روی جمهوری آذربایجان گذاشته بود، برای اینکه بتواند تاخیری در راه اندازی نیروگاه بوشهر بوجود بیاورد. و از طرف دیگر هم به ایران روشن این پیام را بدهد که آمریکا کماکان توانائی آن را دارد که بتواند از طرق مختلف جلوی فعالیت‌های عادی ایران، حتی فعالیتهائی که در چهارچوب پیمان منع گسترش هسته‌ای است را بگیرد. ولی این از آنجا که کاملا روشن بود و دلیلی نداشته، این جریان نمی‌توانسته ادامه یابد و بعد از ۴۳ روز جمهوری آذربایجان مجبور شد محموله را آزاد بکند."

امین گلی روزنامه‌نگار ترکمن و پژوهشگر در امور آسیای مرکزی با این نظر که دولت آمریکا به جمهوری آذربایجان فشار آورده مخالف است. وی در مصاحبه با برنامه دویچه وله، به انتقادات شدید دولت آمریکا از جمهوری آذربایجان اشاره کرد: "اگر چنانچه آمریکا واقعا تاثیر و نفوذ وسیعی در حاکمیت آذربایجان داشته باشد، چرا هر روز بخاطر مسائل حقوق بشر در آذربایجان، آمریکا از این جمهوری انتقاد می‌کند؟ می‌دانیم که جمهوری آذربایجان به دلیل حبس برخی از خبرنگاران، روزنامه نگاران و فعالین حقوق بشر، از طرف سازمان‌های جهانی و حتی از طرف آمریکا تحت شدیدترین انتقادات قرار می‌گیرد. من فکر نمی‌کنم که آمریکا این مسائل آذربایجان را دیکته بکند. بنظرم این تبلیغی باید باشد که از سوی جمهوری اسلامی ایران علیه جمهوری آذربایجان می‌شود."

حال کشته شدن دو شهروند ایرانی توسط مرزبانان جمهوری آذربایجان سبب شد که مقامات دو کشور اقدامات و گفتگوهای جدی در عادی سازی روابط خود انجام دهند. دیدار قاسم رضائی فرمانده مرزبانی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی با الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان دراین راستا بود.

بنظر هومن پیمانی کارشناس ایرانی، روابط دو کشور هیچوقت کاملا دوستانه نبوده است. وی حضور گسترده آمریکا در جمهوری آذربایجان را دلیل "ناروشنی" روابط ایران و جمهوری آذربایجان می‌داند: " در بعضی از موارد می‌بینیم که روابط دو کشور بسیار خوب است و طرح‌های مختلف را مطرح می‌کنند و حتی قراردادهای امنیتی امضا می‌کنند. ولی از طرف دیگر شاهد هستیم که فشارهائی روی اتباع ایرانی هست. اذیت کردن رانندگان کامیون ایرانی که بطور ترانزیت از آذربایجان عبور می‌کردند یکی از مسائلی هست که الان سالهاست مطرح بوده و یا بازداشت ایرانی‌ها بنا به دلایل مختلف.

ولی این را نمی‌توانیم به عنوان مسائل تائید کننده حساب بکنیم، برای اینکه تشنج در روابط دو کشور همیشه بوده یعنی در عرض ۱۷ سال گذشته دوره‌ای نبوده که دو کشور روابطشان صد درصد دوستانه و بدون تشنج باشد."

مقامات ایران و جمهوری آذربایجان اکنون تلاش دارند از اختلافاتی که بدنبال توقیف محموله اتمی ایران و درگیری که در مرز دو کشور بوجود آمده بود، بکاهند.

با آزادسازی محموله اتمی ایران در جمهوری آذربایجان و ادامه گفتگوها جهت عادی سازی روابط ، مقامات هر دو کشور اکنون از بهبود و توسعه روابط اقتصادی و فرهنگی صحبت می‌کنند.

طاهر شیرمحمدی / رادیو دویچه وله