مرگ ملک مطیعی؛ وداع با فراموشی
بازیگر پیشکسوت سینمای ایران بار دیگر به صدر خبرها بازگشت. این بار با مرگ؛ مرگی که سکوت درباره نام او را شکست، تصویرش را زنده کرد و کارنامه هنری فراموش شدهای را از حاشیه به متن آورد.
هنرمند ورزشی
۸۸ سال عمر، ۹۹ فیلم و ۳۹ سال حاشیهنشینی. پدر ناصر ملک مطیعی در خیابان سیروس، صاحب "سینما شرق" بود اما او در دانشسرایعالی در رشته تربیت بدنی تحصیل کرد. از اولین تجربههای بازیگریاش در همان دانشسرا، بازی در نمایشنامهای از ژان پل سارتر بود. ۹ سال رئیس تربیت بدنی ناحیه ۹ تهران و مدتی داور کشتی شد. در سال ۱۳۳۱ بود که به طور جدی با نقش آفرینی در فیلم ولگرد وارد سینما شد.
لقب ابدی
ناصر ملک مطیعی با فیلم قیصر ساخته مسعود کیمیایی و ایفای نقش "فرمان" به اوج شهرت رسید؛ هر چند تکرار تیپ لوطی و کلاهمخملی برای او در فیلمهای بعدی مطلوب نبود. احمدرضا احمدی، شاعر و منتقد فرهنگی در خاطرهای نقل میکند که روزی قرار بود همراه بازیگران و کارگردان قیصر به یک میهمانی بروند. ملک مطیعی وسط راه به بقیه میگوید من نمیآیم. کیمیایی میپرسد چرا؟ میگوید من که اول فیلم کشته شدم مُردم.
لوطی کتابخوان
ملک مطیعی بر خلاف نقشهایی که بازی میکرد، اهل مطالعه بود و این را هر کس پای صحبت او مینشست متوجه میشد. در مصاحبهای گفته بود تا به حال دستم را روی کسی بلند نکردم و پایم به کلانتری باز نشده است: «مونس من در تمام زندگی کتاب بوده و در کتابخانه ام حدود ۳۰۰۰ جلد کتاب دارم نه اینکه دکور باشند بلکه همه آنها را خواندهام و بعضی ها را هم چند بار مطالعه کردهام از کلاس پنجم دبستان این عادت را دارم.»
کلیشه کلاه مخملی
تقی مختار، منتقد سینمایی مینویسد شخصیت واقعی و فردی ناصرخان با توجه به خاستگاه اجتماعی، تحصیلات و شغل اصلیاش هیچ سنخیتی با تیپهای اجتماعی بزن بهادر و جاهل مسلک نداشت اما تهیهکنندگان و تماشاگران او را در چنین نقشی میخواستند: «احساس میکرد که تواناییها و قابليتهايش در ايفای نقشهايی با خصوصيات ديگر معطل مانده و فرصتی برای ظهور نمیيابد و اين امر رنجش میداد.»
صدراعظم
قیصر، طوقی، پهلوان مفرد و قلندر فیلمهای شاخص ملکمطیعی هستند. او جایزه بهترین هنرپیشه مرد در دورههای سوم و چهارم سپاس را برای فیلمهای "رقاصه شهر" و "سهقاب" ربود. سال ۱۳۵۴ نیز در سریال تلویزیونی سلطان صاحبقران نقش صدراعظم قاجار را ایفا کرد. پس از حذف از سینما، گوشهای از خانهاش در ونک را قنادی کرد. دخترش شیرین نام داشت و اسم قنادی هم شیرین بود.
گفته بود رفاقت با فردین و بهروز وثوقی برایش بالاتر از رقابت بود: «من خودم فردین را وارد سینما کردم. هیچگاه به این قضیه فکر نکردم که او از من جلو بزند. همیشه خم شدم تا دیگران از من بالا بروند. هیچوقت حسادت نکردم و از کسی دلخور نشدم.» جای دیگری گفته بود اصرار میکردند در فیلمها بخواند اما قبول نمیکرد: «دیدم فردین این کار را به خوبی انجام میدهد و نیازی نیست که من آن کار را تکرار کنم.»
احضار و تهدید
همراه با ایرج قادری، فردین، بهروز وثوقی، جزو ۲۰ بازیگر و خوانندهای بود که اسفند سال ۵۸ به دادگاه انقلاب مرکزی مستقر در زندان اوین احضار شدند. گوگوش که شاهد بازجویی ملک مطیعی بوده نقل کرده که او جایی در واکنش به رفتار بازجو میگوید جوری برخورد میکنید انگار با قاتل طرفید. بازجو میگوید کمتر از قاتل هم نیستی.
مزه انزوا
سال ۹۲ در مصاحبه با شرق گفت: «مزه انزوا و تنهایی را به شکل کافی و وافی چشیدم. گفتنش آسان است، اما راحت نبود. همیشه احساس میکردم در جامعه خودم عقب افتادم، چون تنها شده بودم. عدهای از دوستان قدیمیام از ایران و عدهای هم به سرای باقی رفتند که همین جا نسبت به همه آنها ادای احترام میکنم. از دو طرف تحت فشار بودم؛ دلبستگی و وابستگیام به کار سینما از یک طرف، تنهایی و گوشهنشینیام.»
کنش اجتماعی
شهریور ۱۳۹۳ در کارزاری که شهرام ناظری برای کمک به خانوادههای جذامی در استان کردستان ایجاد کرد، مشارکت داشت. روزنامه شرق در آن زمان نوشت جمعی از اهالی هنر و فرهنگ به ۱۱۵ خانواده کرد کمک مالی قابل توجهی کردند. ملک مطیعی در اسفند ۹۶ نیز در اکران خیریه فیلم سینمایی "اسرافیل" مشارکت کرد. عواید این اکران برای آزادی سه زن زندانی هزینه شد.
ناصر ملک مطیعی پس از انقلاب اسلامی، اجازه حضور در تلویزیون و برنامه زنده را نداشت. سال ۹۰ در مصاحبهای گفته بود: «درو دیوار وکوچههای این مملکت برای من آشنا هستند کجا بروم؟ آدم با خاطراتش زنده است.غربت پدر آدم را در میآورد.» او سال ۱۳۹۶ میهمان برنامه "دورهمی" شد اما برنامه هرگز پخش نشد و تهیهکنندگان آن توبیخ شدند.
حق دیده شدن
پرویز پرستویی، بازیگر از جمله کسانی بود که از رفتار با ملک مطیعی گله کرد: «با این هنرمند مثل یک خلافکار رفتار میشود...هنرمند با عشق و توجه و تشویق زنده است و ما سالهاست که حق زندگی را از آنها گرفتهایم اگرچه ظاهراً حق زندگی دارند.» رضا درمیشیان، کارگردان سینما در سوگ ملک مطیعی نوشت: «او را از پردههاى سینما پائین کشیدند اما تصویرش در قلب مردم جاودانه شد»
قیصر داغدار
بهروز وثوقی در واکنش به مرگ ملک مطیعی نوشت: «برادرم رفت.» کاربری در توئیتر نوشته است فرمون رفت امیدواریم حالا حالاها داغ قیصر را نبینیم.
سکوت شکست
مرگ نام و تصویر ناصر ملک مطیعی در رسانههای رسمی و فضای مجازی را زنده کرد. کاربران شبکههای اجتماعی نوشتهاند، شرمندگی ماند روی دوش صدا و سیما که تصویرش را پخش نکرد. پرویز پرستویی نوشت، ناصرخان دیگه ممنوع التصویر نیستی. تبریک به صدا و سیما، وزارت ارشاد و هنرمندانی که در این سالها سکوت کردند ولی حتما در مراسم تشیع حضور خواهند داشت.