ماندگارترين مجله زنان در آلمان چهل‌ساله شد
۱۳۹۵ بهمن ۷, پنجشنبه
از زمانی که آليس شوارتسر به همراه سه همكار ديگرش مجله "اِما" را بنیان نهاد چهل سال می‌گذرد. "اما" که برگرفته از نخستين حروف واژه‌ای به معنای رهايی است به حقوق و مسائل مربوط به زنان می‌پردازد.
آليس شوارتسر Alice Schwarzer هفتاد و چهار ساله پس از گذشت چهل سال، هنوز دستكم در سه شغل و مقام كار و تلاش می‌كند: او نه تنها صاحب امتياز، ناشر و سرپرست هيأت تحريريه مجله "اِما" Emma است بلكه بسياری از مقاله‌ها و گزارش‌های مجله را خود مینويسد و در كنار اين كار، مسئوليت چاپ و نشر كتاب‌هايی كه توسط انتشاراتی "اِما" عرضه می‌شوند را هم بر عهده دارد.
شايد باورنكردنی نباشد كه ۵۰ سال پيش، زنان حتا در جامعه آلمان نيز حقوق چندانی نداشتند و در درجه اول به عنوان دختر، همسر و مادر مطرح بودند. برای نمونه طبق قانون آلمان "اگر شوهری از انجام وظايف خانوادگی زنش خرسندی نداشت" می‌توانست همسرش را از ادامه اشتغال بازدارد و او را مجبور به استعفا كند.
رسانه‌ها، از جمله رسانه‌ها و برنامه‌های ويژه زنان نيز از محدوده نقش زن در خانواده كمتر خارج می‌شدند و به پوشش و پخت و پز و اين گونه موضوع‌ها بسنده می‌كردند.
در دهه ۱۹۷۰ اما زنان با اوجگيری جنبش دانشجويی بپا خاستند و حقوق برابر خود را خواستار شدند و نهادهای ويژه خود را بنيان نهادند و جنبش نوين زنان را برپا كردند.
در سال ۱۹۷۷ روزنامه‌نگار ۳۴ ساله آليس شوارتسر ۲۵۰ هزار مارك برای كتاب پرفروش خود "فرق كوچك و پيآمدهای بزرگ" دريافت كرده بود. او اين پول را سرمايه ايجاد مجله‌ای كرد كه تا امروز سردبيری آن را به عهده دارد. او در اين باره می‌گويد: «هيچ وقت فكر نمی‌كردم كاری بكنم كه آن را تا ۴۰ سال بعد هم ادامه بدهم يعنی اين مجله را تهيه و تنظيم كنم. شايد آن موقع كمی ساده‌لوح بودم. يادم هست به همه مراكز زنان نامه‌ای درباره اين مجله تازه نوشتم. در آن زمان نمی‌دانستم كه زنان يكپارچه خواهران يكديگر نيستند. از آنجا كه پيش از آن گزارشگر بودم نه ناشر، اصلا از ابعاد و مشكلات چنين كاری آگاهی نداشتم».
آليس شوارتسر به همراه سه همكار ديگرش مجله "اِما" (نخستين حروف از واژه اِمانسيپاسيون به معنای رهايی) را برپا كرد و در نخستين شماره كه تا ۳۰۰ هزار نسخه فروش رفت، به مسائل "كورتاژ، حق طلاق برای زنان و حقوق برابر" پرداخت.
در نخستين سرمقاله مجله آمده بود: «اِما می‌آيد و مردهای حقكش بايد بروند. مجله اِما ويژه زنان و تنها به دست زنان تهيه و منتشر می‌شود».
در آغاز انتشار مجله "اِما" روزنامه‌ها و مجله‌های ديگری هم ويژه زنان منتشر می‌شدند كه تندروترين آنها مجله فمينيستی "كوراژ" به معنی جرأت در برلين بود. ولی اين نشريه‌ها يكی پس از ديگری تعطيل يا به فراموشی سپرده شدند و تنها "اِما" بود كه پايدار ماند و به نماد حقوق و رهايی زنان در آلمان تبديل شد.
ناگفته نماند كه مجله "اِما" به ويژه خود آليس شوارتسر در درازنای كار روزنامه‌نگاری، فرودهايی هم داشته كه به خاطر آن دست‌اندركاران رسانه‌ها هميشه نمی‌توانسته‌اند با او همصدا و سازگار باشند.
برای نمونه هنگامی كه رخدادهای شب سال نو ۲۰۱۶ پيش آمد، آليس شوارتسر در سلسله مقالاتی كه بعدها آنها را به صورت كتاب هم منتشر كرد، مهاجران مسلمان را به يك چوب راند و برای تخطئه مردانی كه در آن شب به زنان تعدی و تجاوز كرده بودند، مردان عرب را يكپارچه به زن‌ستيزی متهم ساخت.
با اين حال مجله "اِما" كه بسياری از مسائل مربوط به زنان مانند "ختنه زنان، خدمت سربازی برای زنان، تن‌فروشی، حقوق زن در كشورهای اسلامی و ..." برای نخستين بار در جامعه آلمان مطرح كرده هم اكنون يكی از سرچشمه‌های مهم آگاهی درباره اوضاع و شرايط زنان در آلمان و جهان به شمار می‌آيد.
اِما و ايران
آليس شوارتسر چهار ماه پس از انقلاب ایران به این کشور رفت و نخست قصد داشت با آقايان خمينی، طالقانی و بازرگان نخست‌وزير وقت ديدار و با ایشان درباره حقوق زنان گفت‌وگو كند اما همان طور که در گفت‌وگو با بخش فارسی دویچه وله گفت "به این خاطر که برای این گفت‌وگو ها باید روسری به سر میکرد" از آن صرف نظر کرد. او در چند گزارش از ديدار خود از ايران و به ويژه از واكنش‌های زنان در برابر حجاب نوشت: «حجاب نماد يك تراژدی است: در حالی كه اين پديده پيشتر نشانه مبارزه عليه غربی شدن اجباری بوده هم اكنون (پس از انقلاب) به نماد تسليم و فشار تبديل شده است». شوارتسر پس از سفر به ايران در مجله "اِما" هر چند وقت يكبار به مسائل ايران می‌پرداخته و می‌پردازد.
او در زندگينامه مفصل خود در اين باره مینويسد: «ما از سال ۱۹۷۹ (انقلاب اسلامی) درباره جنگ‌های صليبی بنيادگرايان اسلامی كه از ايران و پاكستان به آلمان می‌رسند آگاهی داده‌ايم». به اين ترتيب ايران برای آليس شوارتسر تنها در چارچوب بنيادگرايی مطرح بوده و او تلاش‌های زنان كنشگر در زمينه‌های حقوقی و اجتماعی ايران را كمتر زير نظر داشته است.
نشريات ويژه زنان در ايران
پايدارترين مجله ويژه ای كه برای پشتيبانی از حقوق زنان البته در چارچوب مناسبات درون‌كشوری منتشر شده "زنان" با سرپرستی شهلا شركت است كه از ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۶ در ۱۵۲ شماره درآمده و با توجه به مناسبات يادشده به بررسی اوضاع و شرايط زنان پرداخته است.
نخستين روزنامه زنان در ايران "هفته‌نامه دانش" بوده كه به مدت يك سال از ۱۲۸۹ تا ۱۲۹۰ خورشيدی در تهران منتشر شده است. يك سال پس از آن "عالم نسوان" درآمده كه آن هم مانند هفته‌نامه پيشين به مسائل خانه‌داری، بهداشت، خدمات زنان در جهان و ادبيات می‌پرداخته است.
محمد صدر هاشمی كه در "تاريخ مجلات و جرايد ايران" تا سال ۱۳۳۲ خورشيدی از ۱۱۸۶ روزنامه و مجله ايرانی نام برده، تنها به تعداد انگشت‌شماری از نشريات و مجلات زنان اشاره كرده است. در اين ميان مجله "زن روز" كه از سال ۱۳۴۳ هنوز به انتشار خود ادامه ميدهد، با مجله "اِما" قابل مقايسه نيست و هنوز از تصوير زن به عنوان دختر، همسر و مادر فاصله نگرفته است.