"ما انقلاب هستیم"

دو دید هنری گوناگون

هنرمندان موفق در دوران کنونی مدعی‌اند که کسب درآمد از طریق آثار هنری عجیب و دشوار است. بازار آثار هنری حرکت و کارکردی مسخره پیدا کرده و خود بدل به انگیزه برای کار برخی از هنرمندان نظیر دامین هیرست Damien Hirst از انگلستان، و تاکاشی موراکامی Takashi Murakami از ژاپن شده است. این هنرمندان با آثاری به غایت بحث‌انگیز تا کنون میلیون‌ها دلار نصیب خود ساخته‌اند. الگوی این گونه هنرمندان اندی وارهول از امریکا است که با درکی مشخص از هنر، لقب "شاه مالی" را در این عرصه یدک می‌کشد. نقطه مقابل وارهول در اروپا یوزف بویز هنرمند آلمانی است. گرچه بازار آثار بویز پررونق بود و فهم او نیز از این بازار به هیچوجه ساده انگارانه نبود، اما بویز زندگی و هنر را به عنوان یک فرآورده مشترک و جدایی‌ناپذیر می‌دید که در کار هنرمندان بزرگ بازتاب می‌یابد.

اندیشه ورزی و هنر

نمایشگاه بویز در برلین مملو از تلویزیون‌های مدار بسته‌ای است که درباره بویز و آثار او مطالبی پخش می کنتد. در سالن‌های گوناگون آثار زیادی از بویز به گونه‌ای غلوآمیز در کنار هم قرار گرفته‌اند. در یکی از سالن‌ها صدای بویز به گوش می رسد: «هر انسانی خلاق است، از درون هر انسانی خلاقیتی و چیزی اصیل وآغازین بر‌می‌خیزد. در انسان عنصری یافت می‌شود که اندیشه‌ورزی از آنجا آغاز می‌شود. من آگاهانه اندیشه‌ورزی را در فهم خود در تقابل و ضدیت با هنر به کار می‌گیرم. از طریق اندیشه‌ورزی چیز کاملاً نویی در جهان پدیدار می‌شود که دنبال خود مفهوم آزادی را سبب می‌شود.»

در هر یک از مجسمه‌های بویز به کمک دست‌نوشته‌ها و گفتارهایی از او تلقی واحد او از زندگی و هنر به چشم می‌خورد. بویز بر این باور است که ایده تغییر ریشه‌ای جامعه از طریق هنر ممکن و مطلوب است. او برای هنر خود نیز این ویژگی را قائل می‌شود. هنر باید تاثیر خود را بر تکامل روابط اجتماعی بگذارد. در نیمه دوم قرن بیستم، پس از تجربه دلخراش جنگ جهانی دوم و قتل عام مردم توسط نازی‌ها در آلمان، آنهم به کمک فن‌آوری‌های جدید، بویز با آگاهی از گناه خود در صدد تجهیز تمام نیروهایی برآمد تا با طرحی نو دوگانگی میان فکر و ماده، انسان و طبیعت و سرانجام میان فقر و ثروت برای همیشه برطرف سازد.

وحدت زندگی و هنر

یکی دیگر از ویژگی‌های نمایشگاه برلین عرضه آثار تجسمی و زبانی جوزف بویز در یک شکل متحد و به هم پیوسته است. مفهوم گسترده هنر نزد بویز در مجسمه‌ها و آثار هنری دیگر او بازتابی آشکار دارد، اما سخنان و نوشته‌های او راه را برای درک این مفهوم گسترده هنر برای بازدیدکنندگان سهل‌تر می‌کند.

در سالن بزرگ "هامبورگر بانهوف" موزه هنر معاصر برلین یکی از آثار متاخر و مشهور بویز به نام Palazzo Regale به چشم می‌خورد. او در این اثر تفکر و مرگ را در مرکز صحنه آرایی خود قرار می دهد و سازه هنری را از سرانجام خود یعنی از منظر مرگ می نگرد. بویز مرگ را سویه نیرومند زندگی به شمار می آورد او در جایی می گوید: "مرگ مرا هشیار و بیدار نگاه می دارد."

دیگر آثار مهم بویز در نمایشگاه نیز به درگیری و چالش وی با روند شکل و موضوع فرم‌پذیری مواد و مصالح اختصاص دارد. جالب اینکه مواد و مصالح هنر حیطه زبان را نیز در بر می گیرد. بویز درکی همه‌جانبه از اثر هنری ارائه می‌دهد. سنتی که در آلمان به نام "اثر هنری تام" و کامل شناخته می‌شود. با این درک تمامیت‌خواه از مفهوم هنر تمام شرایط زندگی انسانی مورد پرسش قرار می‌گیرد و همزمان طرحی نوین از انسان آینده را ترسیم می‌کند.

این ایده، در سخن معروف او چنین تبلور می‌یابد: "هر انسانی یک هنرمند است." با این تعبیر او در صدد تجهیز نیروهای خلاق انسان می‌باشد، نیروهایی که در هر حوزه زندگی بشری باید به خدمت گرفته شوند. به نظر بویز بیان شعارگونه این ایده در انقلاب کبیر فرانسه در سه مفهوم برابری، برادری و آزادی تجلی می‌یابد.

گستردگی جهان هنری بویز

بویز نه تنها به عنوان استاد آکادمی هنر در شهر دورسلدورف و بعدها به عنوان مؤسس دانشگاه آزاد بین‌المللی تاثیری به سزا داشت، بلکه با ایجاد سازمانها و تشکیل جمعیت‌های مختلف سیاسی درصدد تحقق عملی این اهداف بود. نمایشگاه به این جنبه از فعالیت‌های بویز نیز اشاره دارد. فعالیت‌هایی که معمولاً برای یک هنرمند عجیب به نظر می‌رسد. از جمله دغدغه‌های بویز کنکاش در مورد مفاهیمی همچون کار، تفکر، تجسم، دمکراسی، تربیت، اقتصاد، پول، حقوق و قوانین و مسیحیت می‌باشد. تنوع آثار هنری وی چشمگیر است. طراحی، مجسمه‌سازی، نصب و سازه‌های هنری، فیلم و آفرینش‌های ادبی حوزه‌های کار بویز را تشکیل می‌دهند. همه این اشکال مختلف هنری باید در خدمت تغییر انقلابی جامعه به کار گرفته شوند.

با این نمایشگاه بار دیگر هنرمندی مطرح در رسانه‌ها، با پوششی منحصر به فرد و کلاهی همیشه بر سر ظاهر می‌شود که با زبانی پرصلابت و کنش جادویی تاثیری عمیق بر بازدیدکنندگان می‌گذارد. بویز اصلاحگری انقلابی است، که نظرات او هنوز در دوران کنونی علاقمندان فراوانی دارد. نمایشگاه بویز تنها نشانگر انبوه عظیمی از آثار منفرد نیست، بلکه ادعای ترسیم جهانی را دارد، که ردپای آن را تنها در تاریخ اندیشه اروپا می‌توان جست.

شهرام اسلامی