قابلیت‌ها و چشم‌اندازهای سازمان اکو · مصاحبه
۱۳۸۷ اسفند ۲۱, چهارشنبه
به نظر دکتر هومن پیمانی، استاد دانشگاه در ژنو و کارشناس ایرانی مسائل آسیای مرکزی و قفقاز، اهداف سازمان اکو ناروشن بوده و تا کنون استراتژی واحدی در آن شکل نگرفته است. او در گفت‌وگویی با دویچه وله به مسائل مربوط به نشست سازمان اکو درتهران، توانمندی‌ها و نقش تاریخی این سازمان می‌پردازد.
دویچه وله: "اکو" یکی از قدیمی‌ترین سازمان‌های منطقه‌ای هست. ولی چرا تا به حال این سازمان موفق عمل نکرده و کلا در حال حاضر از چه جایگاهی برخوردار است؟
هومن پیمانی: علت عمده آن این است که کشورهای عضو اکو، به لحاظ دیدگاه‌هایشان و روابط خارجی و سیاسی‌شان نظرگاه‌های مختلفی دارند. تمایل برخی از این کشورها مثلا برای نزدیکی به کشورهای غربی و یا تمایل برخی دیگر از کشورها برای دوری از آنها، اصولا زمینه یک همکاری بیشتر را باقی نگذاشته است. از نظر اقتصادی هم کشورهای عضو اکو در سطوح مختلفی قرار دارند و نیازهایشان با همدیگر فرق می‌کند. ما کشوری داریم مثل قرقیزستان که از نظر اقتصادی بسیارعقب افتاده‌تر از سایر کشورهای آسیای مرکزی است. از طرف دیگر کشوری هم داریم مثل افغانستان که از لحاظ اقتصادی عقب افتاده تر از حتی قرقیزستان است. در نتیجه عضویت این دو کشور با توجه به اینکه ایران هم عضو اکو هست و از نظر اقتصادی در مقایسه با این کشورها پیشرفت‌‌ترهست و امکانات مالی فراوانی دارد، زمینه همکاری را به‌وجود نمی‌آورد. کشورهای عضو اکو باید برنامه‌ای بریزند که جوابگوی همه این کشورها باشد. حال برخی از این کشورها به دلیل دیدگاه‌های سیاسی و تمایلات اقتصادی خودشان، بیشتر ترجیح می‌دهند که خارج از چارچوب اکو فعالیت کنند.
دویچه وله: بحران مالی جهان سبب شده است که سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو سیاست فعال تری را اتخاذ بکند، آیا این سازمان قادر هست در شرایط کنونی که در جهان بحران مالی حاکم است، راه حل اساسی برای مشکلات اقتصادی ۱۰ کشور عضو ارائه دهد؟
هومن پیمانی: راهی که بتواند تمام مسائل را حل کند وجود ندارد، برای اینکه این کشورها از نظر توسعه اقتصادی در سطوح مختلفی قرار دارند و نیازهایشان فرق می‌کند. از طرف دیگر در شرایط بحران مالی جهانی که از نظر توسعه اقتصادی و سرمایه‌گذاری شرایط نامطلوبی را به‌وجود آورده است. نیازهای این کشورها، پاسخگوئی آنها نسبت به شرایط و همچنین پیشبرد توسعه‌ی اقتصادی مسائلی پیش می‌آورد که برای همه آنها یکسان نیست و از این جهت، اکو هم قادر نیست، یک راه حلی را پیشنهاد بدهد که مورد قبول همه اعضا قرار بگیرد. از طرف دیگر اما باید در نظر داشت که اکو یک اتحادیه اقتصادی- منطقه‌ای است و اعضای آن به نوعی اشتراک منافع دارند و به دلیل پیشرفته بودن بعضی از این کشورها امکانات توسعه اقتصادی هم هست. برخی از این کشورها تولید کننده محصولات صنعتی هستند و برخی دیگر تولید کننده مواد خام، پس بنابراین امکان مبادلات اقتصادی، توسعه اقتصادی و همکاری‌های مشترک اقتصادی هست. اکو سیاست واحدی ندارد، اما بر اساس وضعیت موجود می‌تواند شرایطی را به‌وجود بیاورد که با توجه به شرایط بد مالی جهانی بتواند نسبت به سایر کشورهای منطقه که در خارج از اتحادیه اقتصادی و منطقه‌ای هستند، بهتر عمل بکند.
دویچه وله: آیا سازمان منطقه‌ای اکو را می‌توان یک سازمان اقتصادی - اسلامی تعریف کرد، زیرا همه اعضای آن کشورهای مسلمان هستند؟
هومن پیمانی: فلسفه وجودی سازمان اکو تشکیل یک سازمان اقتصادی - اسلامی نیست. پس از سقوط شوروی سابق، زمینه تاسیس این سازمان به‌وجود آمد، یعنی پیش از این اعضای اکو فقط ایران، ترکیه و پاکستان بودند و در نتیجه از نظر توسعه اقتصادی و همکاری‌های مشترک، امکانات محدود بود. فروپاشی شوروی زمینه گسترش اکو را فراهم کرد که بالاخره منجر به عضویت ۱۰ کشور شد. ولی از بدو تاسیس هدف آن اسلامی شدن، نبود. ترکیه کشوری است که خود را مظهر سکولاریسم و رژیم غیر مذهبی می‌داند. آذربایجان و ۵ کشور آسیای مرکزی هم هیچکدام خود را دولت‌های مذهبی نمی‌دانند و تفکیک مذهب از سیاست را قبول دارند. حتی کشورهای غیر مسلمان منطقه (ارمنستان و گرجستان) هم می‌توانند به سازمان اکو بپیوندند.
دویچه وله: سازمان اکو ماهیت اقتصادی- منطقه ای دارد و در حال حاضر هم دنیا دچار بحران مالی شده. برخی از اعضای سازمان اکو مثل ایران، ترکیه، ترکمنستان و آذربایجان در قیاس با دیگر اعضای این سازمان نسبتا موقعیت بهتری دارند و دچار بحران شدید مالی نشدند. ولی پاکستان مجبور شده است از مراکز مالی دنیا برای مقابله با بحران کمک بگیرد. کشورهایی که از نظر اقتصادی موقعیت بهتری در سازمان اکو دارند، چه کمکی می‌توانند به کشورهای دیگر عضو مثل قرقیزستان، تاجیکستان و یا پاکستان بکنند؟
هومن پیمانی: این کمک‌ها تا به حال بوده، برای نمونه ایران تا کنون به تاجیکستان کمک کرده که بخشی به دلیل عضویت در اکو و بخش دیگر نیز به دلیل روابط تاریخی و فرهنگی بوده است. ایران به تاجیکستان از زمان تأسیس آن، به عنوان یک کشور مستقل در سال ۱۹۹۱ از نظر تولید انرژی برق و سدسازی کمک کرده است. جمهوری اسلامی پس از سقوط طالبان به افغانستان هم کمک زیادی کرده و یکی از کشورهای عمده سرمایه گذار در افغانستان است. کمک‌های ایران کماکان ادامه دارد. ترکیه هم به ترکمنستان، ازبکستان و قرقیزستان کمک‌های فراوانی در زمینه تولید صنایع کوچک کرده و در برآورد نیازهای مصرفی این کشورها بسیار فعال بوده. ایران و ترکیه در مقام مقایسه با دیگر اعضای اکو نسبتا ثبات بهتری دارند و قادر هستند کمک‌های بیشتری بکنند. ولی ایران مسائل و مشکلات اقتصادی خود را دارد و کمک‌های ایران نمی‌تواند کارساز باشد و مشکلات اقتصادی آنها را حل کند.
دویچه وله: رهبران عضو سازمان اکو قرار است در نشست تهران شرکت کنند، ولی نورسلطان نظربایف رئیس جمهور قزاقستان شرکت نخواهد کرد. به نظر شما عدم شرکت رئیس جمهور قزاقستان ارتباطی با برگزاری نشست اکو در تهران دارد؟
هومن پیمانی: من فکر نمی‌کنم، به دلیل اینکه روابط ایران و قزاقستان بسیار دوستانه بوده و پس از فروپاشی شوروی هیچگونه مشکل جدی در روابط دو کشور به‌وجود نیامده، بلکه از جهت همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بسیار گسترده شده، در نیتجه من فکر نمی‌کنم عدم شرکت آقای نظربایف در نشست تهران بیانگر مسائل سیاسی و مخالفت سیاسی دولت قزاقستان با ایران باشد.
دویچه وله: سازمان اکو در اروپا و یا در آمریکا از چه اهمیتی برخوردار است؟ آیا کشورهای غربی سازمان اکو را جدی می‌گیرند؟
هومن پیمانی: من فکر می‌کنم تا به حال این سازمان را جدی نگرفته‌اند. اشکال کار در این است که متاسفانه اکو هنوز نتوانسته به عنوان یک اتحادیه منطقه‌ای، در چارچوب خاص و بر اساس یک برنامه درازمدت عمل بکند. مسلما به وجود آمدن سازمان اکو تحولی در منطقه بوده و در توسعه اقتصادی هم نقش داشته، ولی اینکه بتواند کشورهای عضو را تبدیل به یک اتحادیه اقتصادی قوی بکند و مطرح باشند و همچنین یک سیاست واحد اقتصادی را در پیش ببرند، تا به حال موفق نبوده است. بخاطر همین مسئله، اتحادیه اروپا هنوز اکو را به عنوان یک سازمان جدی اقتصادی منطقه‌ای در نظر نگرفته. البته آنها آگاهند که در درازمدت اگر کشورهايی نظیر ایران بتوانند مشکلات خودشان را حل کنند، مسلما می‌توانند به توسعه و رشد اکو هم کمک کنند. ثروتمند بودن کشورهائی مثل ترکمنستان، آذربایجان و ایران نیز می‌تواند اکو را به یک قطب مالی تبدیل کند.
دویچه وله: کشورهای عضو باید چه کاری بکنند تا به یک قطب مالی و اقتصادی بدل شوند و به یک وحدت نظر سیاسی و اقتصادی دست یابند؟
هومن پیمانی: نخست اینکه سازمان اکو باید به یک سیاست واحدی در زمینه عملکرد خود دست یابد. در عرض ۱۵ سال گذشته، اکو سعی کرده خودش را در یک چارچوب اتحادیه مطرح بکند. علیرغم این تمایل کماکان اکو یک خط و مشی واحدی برای توسعه اقتصادی ندارد و بیشتر همکاری‌هایش در چارچوب رفع مسائل کوتاه‌مدت نظیر مسائل زیرساختاری مثل راهسازی، خطوط مخابرات و غیره بوده، ولی اینها نمی‌توانند مسیر حرکت اکو را تعیین بکنند. کشورهای عضو باید تصمیم بگیرند که آیا قصد دارند، اکو را به یک سازمان جدی تبدیل کنند؟ به‌خاطر اینکه در شرایط کنونی برخی از این کشورها تمایل دارند در اتحادیه‌ها و سازمان‌های مختلف همکاری بکنند. در نتیجه عدم روشن بودن هدف‌ها و تمایل کشورهایی مثل قرقیزستان، آذربایجان و ترکیه برای همکاری بیشتر با کشورهای غربی و یا ایران که یک کشور مطرح در اکو هست، بر خلاف آن حرکت می‌کند، اصولا یک نوع گیجی و ابهامی در زمینه ماهیت حرکتی اکو بوجود آورده. بنظر من ناروشن بودن زمینه کاری موجب جلوگیری از تحرک بیشتر اکو خواهد شد. درنتیجه حل این مسئله و پیدا کردن یک استراتژی درازمدت برای همکاری، شرط مسلم و ضروری است برای تبدیل اکو به یک اتحادیه اقتصادی مطرح و عمده در سطح جهان.
مصاحبه گر: طاهر شیرمحمدی