فرستنده هاى تلويزيونى الجزيره و العربيه در خليج فارس و نگرانى مخالفان آزادى رسانه ها

ساعت دو بعداز ظهر است. رياض صبا در خانه اش با تلويزيونى ور مى رود و در پى يافتن برنامه اى خبرى به زبان عربى ست. او مى گويد:

”از برنامه هاى العربيه و الجزيره خوشم مياد. اما الجزيره اين اواخر تغيير زيادى نكرده و بيشتر ويدئوهايى رو نشون مى ده كه بن لادن، يا تروريست هاى ديگه در اختيارش مى ذارن. برا شنيدن اخبار، العربيه بهتره.”

صبا فروشنده محصولات تبليغى در ابوظبى ست. ظهرها براى استراحت به خانه مى رود و معمولا پس از خوردن نهار، تلويزيون را روشن مى كند و برنامه اى مى بيند. مى گويد:

”من زياد تلويزيون تماشا نمى كنم. دوست دارم فقط خبرها رو ببينم. برنامه خاصى نيست كه بتونم بگم، حتما بايد اونو ببينم. اگه وقت داشته باشم، تلويزيون رو روشن مى كنم و يه برنامه اى رو پيدا مى كنم كه ازش خوشم بياد، اما برام زياد مهم نيست كه چه برنامه اى باشه.”

در خليج فارس افرادى مثل صبا بسيارند. آنها برنامه هاى تلويزيونى را از قبل در روزنامه هاى محلى مطالعه نمى كنند. البته نشرياتى كه مخصوص برنامه هاى نلويزيونى باشند نيز در دست نيستند تا بتوان با برنامه اى قبلى به تماشاى تلويزيون پرداخت. در حال حاضردست يابى به شبكه هاى ماهواره اى بسيار آسان گشته و با نصب يك آنتن بشقابى در پشت بام و يا بالكن خانه، امكان دستيابى به ۵۰ تا ۶۰ برنامه تلويزيونى براى هر خانواده ى فقير و يا غنى عرب مهيا مى گردد. برنامه هايى كه مثلا از شبكه تلويزيونى الجزيره پخش مى شوند.

الجزيره از سال ۱۹۹۶ ميلادى برنامه هاى خود را از مركز قطر آغاز كرد. اين اولين شبكه تلويزيونى ِ فراگيرِ خبرى در دنياى عرب به شمار مى آيد. تا دو سال پيش، شبكه تلويزيونى الجزيره، رقيبى نداشت، اما در سال ۲۰۰۲ ميلادى، شبكه ”العربيه” كار خود را آغاز كرد و رقيب الجزيره شد. العربيه، مركزش در دوبى است و بودجه ى مالى اش از طرف عربستان سعودى تامين مى شود.

محمد صالح، مسئول روزنامه ى الحيات در قاهره، در مورد تاثيراتى كه اين شبكه هاى خبرى بر جاى مى گذارند مى گويد:

”در پنج سال اخير، وضعيت اين شبكه ها، در رابطه با دادن اخبار، بهتر شده. اونها گروهى از خبرنگاران برجسته رو استخدام كرده اند. افرادى كه شايد متبحرتر از خبرنگارايى باشند كه با شبكه هاى آمريكايي، يا انگليسى فعاليت مى كنند. اين نكته، كه اخبار اين تلويزيون ها رو، به خاطر زبان عربى اش، همه عرب هاى جهان مى فهمند و هر كسى مى تونه با نصب آنتنى روى پشت بوم، يا بالكن خونه ش، اين برنامه ها رو بگيره، موقعيت ويژه اى براى اين شبكه ها بوجود آورده.”

تنها زمانى مى توان به تاثيرات انقلابى اين شبكه هاى تلويزيونى واقف شد كه مقايسه اى با زمان قبل از تاسيس آنها انجام شود. ده سال قبل، داشتن آنتن هاى ماهواره اى براى دسترسى به شبكه هاى تلويزيوني، دربسيارى از كشورهاى منطقه به كلى ممنوع بود. ده سال پيش، تنها اجازه ديدن شبكه هاى دولتى به شهروندان هر كشور داده مى شد. اين شبكه ها با برنامه هايى از قبل دستچين شده و تبليغاتي، تنها موافق ميل رهبران اين كشورها تنظيم مى شد و شروع هر برنامه هميشه با ده دقيقه خبر در مورد اقدامات رهبر آن كشور آغاز مى گشت، مثلا به حضور پذيرفتن ميهمانى عالى مقام و يا بازديد رئيس جمهور و يا ملِك فلان از يك تصفيه خانه. اخبار جدى در اين شبكه ها، يا پخش نمى شدند و يا دير وقت پخش مى شدند، تا كسى از آنها با خبر نشود. در چنين شرايطي، از نيل تا فرات، پر شده بود از توده هاى وسيع انسان هاى بى خبر.

در همين رابطه بود كه شبكه تلويزيونى الجزيره، شيوه اى كاملا نوين را در امر خبرنگارى به مردم ارائه داد. در خبرهاى اين شبكه، خبرنگار در مكان حادثه حاضر بود، گزارش هاى زنده از محل وقوع حوادث و همچنين مصاحبه هاى انتقادى به تدريج رايج شدند. و اين ها همه انقلابى را در سيستم شبكه هاى تلويزيونى همه كشورهاى عربى بوجود آورد. آنها بايد خود را به گونه اى با اين شبكه هاى نوظهور تطبيق مى دادند.

در شبكه تلويزيونى الجزيره مى توان در كنار اخبار، گزارش هاى مستند بسيارى را دنبال كرد. بخش بررسى مطبوعات اين شبكه در كنار روزنامه هاى عرب زبان، به نقل از روزنامه هاى غربى چون „Financial Times„ و يا روزنامه هاى اسرائيلى نيز مى پردازد. در جلسات بحث و بررسى در مورد مطالب مختلف، كه بيشتر اوقات به صورت زنده پخش مى شوند، متخصصان اسرائيلى نيز حاضرند و ديگر حضور آنها در چنين جلساتى تابو نيست.

شعار شبكه خبرى الجزيره ”عقايد مختلف در كنار هم” است. اين در حالى ست كه اين شبكه در منطقه اى از جهان پخش مى شود كه شمار بى سوادان آن تا چهل درصد كل جمعيت مى رسد و مردم به تحليل هاى علمى عادت ندارند. در دو شبكه تلويزيونى الجزيره و العربيه مى توان سخنرانى بن لادن را شنيد و وقايع فلسطين را به همراه تصويرهايى از جنگ و خونريزى با موسيقى متنى بسيار تراژيك ديد، كه مو بر تن هر بيننده اى راست مى كند.

اما مشكلاتِ آزادى بيان ِ تا اين حد وسيع زمانى آغاز مى شود كه مطالب پخش شده از طرف اين شبكه ها به مذاق كسانى كه بودجه مالى آنها را تامين مى كنند، خوش نيايد مثلا گزارشگران العربيه بايد در مورد عربستان سعودى بسيار مراقب باشند و مطالب انتقادآميزى در مورد رهبران اين كشور بر زبان نرانند. اين امر در مورد فرستنده الجزيره، در ارتباط با شيوخ امارات متحده عربى نيز صادق است.

مشكل بزرگ اين شبكه هاى ماهواره اي، نهادهاى كشورهاى مختلفى ست كه موافقتى با ديدگاه هاى باز اين شبكه ها ندارند. خبرنگاران اين فرستنده ها از بعضى كشورها اخراج مى شوند و يا در صورت ماندن با تضييقات مختلفى روبرو مى گردند. مثلا چندى پيش دفتر الجزيره در عراق بسته شد، زيرا بنا بر گفته اياد علاوي، رئيس دولت موقت اين كشور، برنامه هاى اين شبكه در جهت توسعه نفرت و ازدياد خشونت در كشور است.

فرستنده العربيه هم با مشكلات متعددى روبروست. بعد از اين كه نوار ويدئويىِ صدام حسين از اين شبكه پخش شد، جورج بوش، رئيس جمهور آمريكا، اين اقدام العربيه را تبليغاتى تنفرآميز به نفع صدام حسين دانست و به همين جهت، ايالات متحده از آن زمان اقدام به تاسيس شبكه اى تلويزيونى در منطقه به نام ” آزادي” كرد.

موفق حرب، رئيس شبكه تلويزيونى آزادي، در مورد خصوصيات اين شبكه مى گويد:

”ما اين امكان را در اختيار شهروندان عرب زبان قرار مى دهيم تا بتوانند آزادانه فكر كنند و افق ديدشان را توسعه بخشند. بايد خاطر نشان كنم كه ما شبكه اى جهانى هستيم و به همين جهت نبايد ما را به عنوان سخنگوى وزارت امور خارجه آمريكا ارزيابى كرد.”

برنامه هاى شبكه تلويزيونى آزادى، شامل اخبار، تفسير، و برنامه هاى سرگرم كننده و تفريحى براى كشورهاى عرب زبان منطقه خليج فارس است. همه اين برنامه ها در ايالت ويرجينياى آمريكا تهيه مى شوند و بعد در تلويزيون منطقه پخش مى گردند.