فرزندان مادران ایرانی: تابعیت نه، اقامت آری
۱۳۹۰ بهمن ۱۹, چهارشنبه
تکلیف فرزندان حاصل از ازدواج مادران ایرانی با پدران غیرایرانی همچنان نامعلوم است. روز سه‌شنبه ۱۸ بهمن، ۷ فوریه طرح انتقال تابعیت از مادر به این فرزندان در مجلس شورای اسلامی به رای گذاشته شد. نمایندگان با بحث‌های فراوان در نهایت با اعطای اقامت به این فرزندان موافقت کردند اما دادن تابعیت ایرانی به آنها را به دولت واگذار کردند.
در حالی که سایت خبرآنلاین در گزارش مربوط به این جلسه مجلس این عنوان را انتخاب کرده بود: «به فرزندان ازدواج‌های دوملیتی تابعیت نمی‌دهیم، اما حق اقامت شاید» اما خبرگزاری مهر نوشت: «فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی تبعه ایران می‌شوند». سایت همشهری آنلاین هم نوشت: «فرزندان مادر ایرانی تابعیت می‌گیرند».
در جلسه روز سه‌شنبه مجلس موافقان و مخالفان اعطای تابعیت به این کودکان سراغ نمایندگان وزارت کشور رفته‌اند. به گزارش خبرآنلاین ابتدا حسین رحیمی سخنگوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس از مذاکرات این کمیسیون با مسئولان اطلاعاتی و امنیتی وزارت کشور خبر داده و گفته این مسئولان با اعطای تابعیت به کودکان یادشده مخالفند.
زهره الهیان که یکی از طراحان اولیه این لایحه بوده به عنوان موافق اما می‌گوید با مسئولان وزارت کشور صحبت کرده و آنها با دادن اقامت به این افراد موافقت کرده‌اند.
لاله افتخاری در توضیح این طرح گفته: «در این طرح، تابعیت این فرزندان به‌صورت اقامت مطرح میشود یعنی آنها می‌توانند با گرفتن جواز اقامت طولانی مدت از مزایای زندگی در ایران مانند هدفمندی یارانه‌ها و ثبت‌نام در مدارس ایرانی‌ها بهره‌مند شده و هویت خاص خود را پیدا کنند».
با توجه به توضیحات این نماینده مجلس، می‌توان اینگونه استنباط کرد که در حقیقت مشکل این فرزندان با اعطای اقامت به آنها حل میشود نه تابعیت. آیا این قانون در صورت تصویب نهایی مشکل این کودکان را حل خواهد کرد؟
یک حقوقدان دراین زمینه به دویچه‌وله گفت: «آنچه در مورد اقامت وجود دارد این است که به هرحال مشکلات زیادی را میتواند حل کند از جمله مسئله ادامه تحصیل که یکی از مهمترین مشکلات این بچه‌هاست و یا دریافت یارانه‌ها که به مادران این بچه ها کمک زیادی می‌کند. اما باز هم مسائلی باقی می‌مانند و این موضوع سختی‌هایی هم دارد از جمله اینکه اقامت معمولا نیاز به تمدید مجدد دارد و این حس عدم امنیت را در خانواده‌ها تجدید می‌کند و در واقع به هر دلیلی دولت میتواند از تمدید اقامت خودداری کند».
«نباید درهای کشور را به روی هر تابعیتی باز کنیم»
بحث اعطای تابعیت به فرزندانی که مادر ایرانی و پدر غیرایرانی دارند سالهاست که مطرح است اما مخالفان این طرح می‌گویند به دلایل امنیتی نباید به هر خارجی تابعیت ایران داده شود. سال ۱۳۸۵ که این طرح در مجلس مطرح شده بود، محمد دهقان، مخبر کمیسیون حقوقی و قضایی وقت مجلس در این باره گفته بود: «نباید درهای کشور را به روی هر نوع تابعیت باز کنیم چون این امر بحث‌های امنیتی، جمعیتی، بزهکاری و بی‌هویتی را به همراه دارد و بر حفظ نسلها و هویت فرهنگی کشور نیز تاثیرگذار است».
محمدتقی همدانی رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی وقت مجلس نیز درمخالفت با این طرح چنین استدلال کرده بود: «اگر ما این طرح را تصویب کنیم، عده‌ای فراری اعم از زنان و مردانی که در اروپا هستند به ایران می‌آیند و می‌گویند مادر ما ایرانی است و باید به ما شناسنامه بدهید».
وی سپس چنین نتیجه‌گیری کرد که تصمیم نهایی در این مورد را باید بر عهده وزارت امور خارجه بگذاریم.
طبق آمار تخمینی در حال حاضر حدود ۵۰۰هزار کودک بدون شناسنامه و حاصل ازدواج مادران ایرانی با پدران غیرایرانی در ایران زندگی می‌کنند. این کودکان به دلیل نداشتن هرگونه اوراق هویتی از تحصیل در مدارس و حقوق اجتماعی مثل گرفتن یارانه محرومند.
از آنجا که اکثر این کودکان از خانواده‌های محروم و طبقه پایین جامعه هستند، و نیز به دلیل اینکه نمی‌توانند به مدرسه بروند، در نتیجه به کار کردن روی می‌آورند. و باز به دلیل نداشتن هرگونه اوراق هویتی مورد انواع سوءاستفاده‌و آزار و اذیت قرار می‌گیرند.
انتقال تابعیت از طریق خاک و خون
طبق قانون فعلی ایران تابعیت به دو طریق منتقل میشود، یکی از طریق خاک و دیگری از طریق خون. انتقال تابعیت از طریق خاک به این معناست که هرکس در هرجایی که متولد شده تابعیت همانجا را می‌گیرد و تابعیت از طریق خون به تابعیت پدر و مادر برمی‌گردد.
بند ۲ ماده ۹۷۶ قانون مدنی ایران می‌گوید: «کسانی که پدر آنها ایرانی است اعم از این که در ایران یا درخارجه متولد شده باشند، ایرانی محسوب می‌شوند». این به معنی انتقال تابعیت از طریق خون است البته فقط خون پدر چرا که در این ماده قانونی هیچ اشاره‌ای به تابعیت مادر نشده است.
اما بندهای ۳ و ۴ همین ماده قانونی تصریح کرده: «کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنان غیرمعلوم باشند و کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده به وجود آمده‌اند نیز تابعیت ایران را خواهند داشت». این یعنی تابعیت بر اساس محل تولد یا همان خاک.
در سال ۱۳۸۵ اصلاحیه‌ای بر این ماده قانونی به تصویب رسید که بر اساس آن کسانی که در ایران از پدری خارجی و مادری ایرانی متولد شده باشند، پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام و لااقل یک سال دیگر اقامت در ایران می‌توانند تابعیت ایرانی بگیرند.
بر اساس این قانون که همچنان اجرا میشود، فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی تنها در ۱۹ سالگی و آنهم به شرط حداقل پنج سال زندگی مداوم در ایران می‌توانند تابعیت ایرانی بگیرند.
«مادر من وطن من»
اعتراض به قانونی که تابعیت را تنها از طریق پدر قابل انتقال می‌داند، محدود به بخشی از نمایندگان مجلس نیست. بسیاری از حقوقدانان نیز با این قانون به شکل کنونی آن مخالفند. بهمن کشاورز رئیس اتحادیه سراسری کانون وکلای دادگستری نیز در مصاحبه ۱۵ بهمن ماه خود با خبرآنلاین تاکید کرد که وقتی ازدواج زنان ایرانی با اتباع بیگانه از دیدگاه اسلامی و شرعی درست است پس دولت باید قانونی برای صدور شناسنامه فرزندان این افراد تصویب کند.
غیر از حقوقدانان، فعالان زنان نیز به این قانون منتقدند. سالهاست که گروهی از فعالان حقوق زنان کمپینی را برای تغییر این قانون به راه انداخته‌اند. «مادر من وطن من» نام این کمپین است که برای تغییر قانون انتقال تابعیت از طریق مادرفعالیت می‌کند. کنشگران این کمپین می‌گویند همانگونه که در قانون فعلی ایران فرزند یک پدر ایرانی حتی اگر در ایران به دنیا نیامده و مادرش هم غیرایرانی باشد، تابعیت ایرانی خواهد داشت، این حق باید به مادران هم اعطا شود.
لایحه‌ای که روز ۱۸ بهمن امسال کلیات آن در صحن علنی مجلس به تصویب رسید، برای تدقیق بیشتر به کمیسیون‌های مربوطه ارجاع داده شده است. در صورت تصویب نهایی این لایحه و تایید شورای نگهبان و با دادن حق اقامت به فرزندان دارای مادر ایرانی، می‌توان گفت که فعالان در این زمینه یک قدم به هدف نهایی خود که انتقال کامل تابعیت از طریق مادر است نزدیک شده‌اند.
میترا شجاعی
تحریریه: فرید وحیدی