صرف میلیاردها دلار برای جلب رضایت مردم در عربستان
۱۳۸۹ اسفند ۱۴, شنبه
درست زمانی که پادشاه عربستان سعودی برای درمان در آمریکا به سر می‌برد، طوفانی از اعتراضات مردمی تقریبأ تمام دنیای عرب را درنوردید. ملک عبدالله ۸۶ ساله، که پس از غیبتی سه ماهه در پایان فوریه (اوایل اسفند) به کشور خود بازگشت، بی‌درنگ خبر از اصلاحات اجتماعی گسترده در عربستان داد؛ اصلاحاتی که هزینه آن حدود ۳۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. افزایش حقوق کارمندان دولت، سرمایه‌گذاری کلان در برنامه‌های اجتماعی، صرف هزینه بیشتر برای پروژه‌های خانه‌سازی ویژه نیازمندان و افزایش حمایت‌های دولتی از جمله این اصلاحات است.
تعبیر حاکمان سعودی از اصلاحات
بسیاری معتقدند پادشاه عربستان با صرف این هزینه هنگفت، در پی جلب رضایت قشرهای مختلف و پیشگیری از شکل گرفتن اعتراضات مردمی در این کشور است. همزمان با اعلام اصلاحات اجتماعی، شماری از روشنفکران و فعالان سعودی در نامه سرگشاد‌ه‌ای خطاب به ملک عبدالله خواستار انجام اصلاحات سیاسی از جمله تغییر نظام پادشاهی این کشور به پادشاهی مشروطه شدند.
ثریا العریض، نویسنده سعودی، معتقد است حاکمان عربستان سعودی در شرایط بحرانی همواره چاره‌ای برای کنترل اوضاع یافته‌اند. خانم العریض می‌گوید: «حاکمان عربستان سعودی در مهار چنین بحران‌هایی اغلب موفق بودند. البته من گمان نمی‌کنم که دولت عربستان در شرایط کنونی مخالف اصلاحات باشد. برعکس، دولت در موقعیتی است که می‌تواند تصمیم‌گیری کند و اکنون می‌خواهد اصلاحات را به سرانجام برساند.»
البته اصلاحات مورد نظر دولت با اصلاحاتی که روشنفکران خواستار آن هستند تفاوتی بنیادی دارد. روشنفکران خواستار دولتی هستند که مشروعیت خود را از آرای مردمی کسب کرده باشد. حقوق برابر، رعایت حقوق بشر و مبارزه با رشوه‌خواری در دستگاه‌های دولتی از جمله خواست‌های دیگر آنان است. در نامه سرگشاده روشنفکران و اپوزیسیون خطاب به ملک عبدالله تأکید شده است که زمان اصلاحات سیاسی در عربستان سعودی فرا رسیده است.
هراس ریاض از شورش شیعیان
دکتر گیدو اشتاین‌برگ، کارشناس مسائل خاورمیانه از بنیاد دانش و سیاست برلین، می‌گوید درخواست اصلاحات سیاسی در عربستان موضوع تاز‌ه‌ای نیست. دکتر اشتاین‌برگ در عین حال تأکید می‌کند که اپوزیسیون عربستان در مقایسه با اپوزیسیون مصر و تونس از قدرت کافی برخوردار نیست.
گیدو اشتاین‌برگ می‌گوید: «در مقایسه با سایر کشورهای عرب اوضاع در پادشاهی عربستان سعودی در مجموع آرامتر است؛ البته با یک استثنا. مشکل بزرگ عربستان سعودی اقلیت شیعه در شرق این کشور است. دولت ریاض از شورش در این منطقه هراس دارد، که البته ترس بی‌دلیلی هم نیست. بسیاری از شیعیان عربستان، رژیم وهابی را قبول ندارند.» دولت ریاض روز شنبه (۱۴ اسفند/۵مارس) گردهم‌آیی مردمی در مناطق شیعه‌نشین کشور را ممنوع اعلام کرد.
این ممنوعیت در پی آن اعلام شد که شیعیان مناطق نفت‌خیز کشور طی چند تظاهرات نه چندان پرجمعیت خواستار برخورداری از حقوق بیشتر شدند. اقلیت شیعه عربستان نیز مانند سایر مردم این کشور از مشکلاتی رنج می‌برد که به مشکلات مردم در مصر و تونس شباهت‌های نزدیکی دارد.
با وجود درآمد کلان نفتی، شمار قابل توجه‌ای از جوانان در عربستان بیکار هستند. بی‌عدالتی اجتماعی، کمبود مسکن و رشوه‌خواری در دستگاه‌های دولتی موجب نارضایتی مردم است. این نارضایتی در میان اقلیت تحت فشار شیعیان سعودی به مراتب بیشتر است.
در رده‌بندی سازمان شفافیت بین‌المللی، عربستان سعودی در میان ۱۷۸ کشور جهان در رتبه ۵۰ام قرار دارد. این رتبه، هر چند در مقایسه با کشوری مانند ایران که در رتبه ۱۶۸ام جای دارد، برتری قابل ملاحظه‌ای به شمار می‌آید، اما در مقایسه با کشورهای غربی نشانگر رشوه‌خواری گسترده در نهادهای دولتی عربستان است.
"وفاداری به خانواده سعودی، ضامن بقای سلطنت"
با این حال دکتر اشتاین‌برگ معتقد است عربستان سعودی از معدود کشورهای خاورمیانه است که می‌تواند با صرف مبالغ کلانی، اپوزیسیون را به نوعی بخرد. به نظر می‌‌رسد میلیاردها دلاری که ملک عبدالله در زیرساخت‌های اجتماعی کشور هزینه خواهد کرد، نوعی پیشگیری از شکل‌گیری ناآرامی‌های احتمالی است.
گیدو اشتاین‌برگ خانواده سلطنتی عربستان را در خطر نمی‌بیند. او می‌گوید: «اپوزیسیون عربستان از سوی برخی گروه‌ها حمایت می‌شود. اما وفاداری به خانواده سلطنتی در مناطق گسترده‌ای از کشور به نوعی بقای نظام سلطنتی آن را تضمین می‌کند. مردم این مناطق که از درآمدهای نفتی و تجارت دولتی سود سرشاری می‌برند، خواستار تغییراتی اساسی در نظام سیاسی کشور نیستند.»
با وجود فراخوان روشنفکران برای اجرای اصلاحات دمکراتیک و حتی با وجود خطر شورش اقلیت شیعه، اوضاع در ثروتمندترین پادشاهی عرب آرام است. بسیاری از کارشناسان معتقدند باید منتظر ماند و دید اصلاحات اجتماعی ملک‌عبدالله تا چه حد رضایت مردم را در عربستان سعودی جلب خواهد کرد.