عکس: سرنوشت اعضای شورای انقلاب؛ از ترور تا رهبری

شورای انقلاب در نیمه دوم دی ماه سال ۱۳۵۷ و چند روز قبل از خروج شاه از ایران با فرمان آیت‌الله خمینی تشکیل شد. هسته اولیه این شورا از مطهری، بهشتی، رفسنجانی، باهنر و موسوی اردبیلی تشکیل شد. مقرر شد این افراد نفرات غیر روحانی را نیز به این شورا اضافه کنند

در مورد تعداد اعضای این شورا اختلاف نظر وجود دارد. در برخی منابع به ۱۸ و در منابع دیگر به ۲۴ نفر اشاره شده است: محمود طالقانی، اکبر هاشمی رفسنجانی، محمد بهشتی، مرتضی مطهری، محمدرضا مهدوی کنی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، محمدجواد باهنر، مهدی بازرگان، عزت الله سحابی، میرحسین موسوی، ابوالحسن بنی‌صدر، صادق قطب‌زاده، حبیب‌الله پیمان، احمد صدر حاج سیدجوادی، حسن حبیبی، عباس شیبانی و علی‌اکبر معین‌فر.

سید محمود طالقانی روحانی میانه‌رویی بود که به اعتقاد بسیاری مرگ وی آسیب جدی به جناح میانه‌روی درون انقلابیون وارد کرد. طالقانی در ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ به شکل مشکوکی درگذشت. وی از فعالان نهضت ملی شدن نفت و نهضت مقاومت ملی، از بنیادگذاران جبهه ملی دوم و نهضت آزادی ایران، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و نخستین امام جمعه تهران پس از انقلاب ۵۷ بود.

بهشتی سومین رئیس شورای انقلاب بود. وی نماینده تهران و سپس نایب رئیس مجلس بررسی پیش نویس قانون اساسی شد و بالا‌ترین نقش را در تدوین آن داشت. وی دبیر کل حزب جمهوری اسلامی بود. بهشتی در پایان سال ۵۸ رئیس دیوان عالی کشور شد که در آن زمان عالیترین مقام قضایی به حساب می‌آمد. این چهره بسیار موثر و نظریه‌پرداز در هفتم تیر ۱۳۶۰ به همراه ده‌ها نفر از اعضای حزب جمهوری اسلامی کشته شد.

مطهری با این‌که رئیس شورای انقلاب بود، زود‌تر از دیگران از گردونه شورای انقلاب خارج شد چرا که در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۵۸ به دست گروه فرقان ترور شد. از وی به عنوان «ایدئولوگ جمهوری اسلامی» یاد می‌کنند. وی از شاگردان محبوب آیت‌الله خمینی بود. مطهری پیش از انقلاب به عنوان استاد نمونه دانشگاه تهران انتخاب شده بود.

مهدی بازرگان اولین نخست وزیر ایران پس از انقلاب ۵۷ بود. وی در کنار طالقانی و یدالله سحابی، یکی از بنیادگذاران نهضت آزادی و نماینده مجلس اول بود. در سال‌های جنگ تنها صدای مخالف ادامه جنگ بود که تحمل می‌شد. بازرگان در ۳۰ دی ۱۳۷۳ در سویس درگذشت. وی برای درمان به ژنو رفته بود. پیکر او به ایران بازگردانده شد.

بنی صدر به عنوان اولین رئیس‌جمهوری تاریخ ایران، رئیس شورای انقلاب هم شد. دوران ریاست‌جمهوری وی اما نیمه تمام ماند و ۱۸ ماه بعد مجلس تحت کنترل حزب جمهوری اسلامی طرح عدم کفایت سیاسی او را تصویب کرد. وی پس از ۴۳ روز زندگی مخفیانه از ایران خارج شد و پس از ۳۰ ماه بار دیگر به فرانسه بازگشت و اکنون در آنجا به سر می‌برد و از مخالفان جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.

رفسنجانی از انقلابیون صاحب نفوذ و یکی از نزدیک‌ترین افراد به خمینی بود. وی پس از انقلاب سمت‌های بسیاری داشت: وزیرکشور، رئیس‌مجلس، دو دوره رئیس‌جمهور، رئیس مجلس خبرگان و رئیس مجمع تشخیص مصلحت و همچنین از فرماندهان سیاسی جنگ. اما در یک دهه گذشته از قدرت سیاسی وی کاسته شده است. هاشمی رفسنجانی در ۱۹ دی ۱۳۹۵ درگذشت.

حاج‌سیدجوادی از اعضای اولیه و بنیانگذار نهضت آزادی، دادستان تهران، عضو شورای انقلاب، وزیر دادگستری و کشور، نماینده مردم قزوین در اولین دوره مجلس شورای اسلامی بود. وی در پیش از انقلاب وکالت تعدادی از مخالفان حکومت پهلوی از جمله علی شریعتی، سید علی خامنه‌ای و حسینعلی منتظری را بر عهده داشت. همچنین او بارها پیش و پس از انقلاب بازداشت و محاکمه شده‌است. وی ۱۱ فروردین ۱۳۹۲ در ۹۶ سالگی در تهران درگذشت.

صادق قطب‌زاده ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ به ایران بازگشت. او در پی پیروزی انقلاب به ریاست سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران منصوب شد. در دولت شورای انقلاب وزیر خارجه و جانشین بنی صدر و دکتر یزدی شد. وی دو سال بعد و در ۲۱ مرداد ۶۱ در ماجرایی که ابعاد آن هنوز روشن نیست به اتهام مشارکت در کودتا و توطئه قتل آیت‌الله خمینی در دادگاه ارتش به ریاست محمد محمدی ری‌شهری محاکمه و در ۲۵ شهریور ۶۱ اعدام شد.

سحابی رهبر شورای فعالان ملی مذهبی ایران، عضو شورای انقلاب، عضو شورای ملی صلح، نماینده مردم تهران در اولین مجلس خبرگان قانون اساسی، رئیس سازمان صنایع ملی ایران و نماینده تهران در دوره اول مجلس و نیز رئیس سازمان برنامه و بودجه در دولت مهدی بازرگان بود. وی بیش از ۱۲ سال از عمر خود را در زندان‌های حکومت پهلوی و ۳ سال را در زندان جمهوری اسلامی سپری کرد. سحابی ۱۰ خرداد ۹۰ در تهران درگذشت.

خامنه‌ای از مشهد به تهران آمد و به عضویت شورا درآمد. وی جزو انقلابیون سرشناس محسوب نمی‌شد، اما در نهایت به عالی‌ترین مقام جمهوری اسلامی دست یافت. نماینده تهران در اولین دوره مجلس، دبیر کل حزب جمهوری اسلامی، دو دوره ریاست‌جمهوری و نمایندگی مجلس خبرگان رهبری و در نهایت در پی مرگ آیت‌الله خمینی، رهبر جمهوری اسلامی شد. وی بسیاری از همراهان خود در شورا را به اشکال مختلف از عرصه سیاسی ایران کنار زد.

مهدوی کنی پس از انقلاب مسئولیت کمیته‌ها را برعهده گرفت و سپس وزیر کشور شد. با کشته شدن باهنر، نخست وزیر موقت شد. وی در انتخابات ریاست جمهوری دوم نامزد بود که با حمایت حزب جمهوری اسلامی از خامنه‌ای از انتخابات کنار رفت و پس از آن در هیچ انتخاباتی جز انتخابات غیررقابتی مجلس خبرگان در سال ۸۵ شرکت نکرد. مهدوی‌کنی از سال ۱۳۹۱، ریاست مجلس خبرگان را بر عهده داشت. او در مهر ماه ۱۳۹۳ در تهران درگذشت.

موسوی اردبیلی در مجلس خبرگان قانون اساسی عضویت داشت و همراه بهشتی منصب عالی قضایی گرفت و دادستان کل کشور شد. او پس از انفجار مقر حزب جمهوری در هفتم تیر ۶۰ تا زمان بازنگری در قانون اساسی در سال ۶۸ و ایجاد عنوان تازه رئیس قوه قضاییه در ساختار سیاسی، رئیس دیوان عالی کشور و عملا عالی‌ترین مقام قضایی بود. این روحانی ۸۶ ساله از نیروهای پر نفوذ اصلاح‌طلبان محسوب می‌شد. اردبیلی در آذر ماه ۱۳۵۹ درگذشت.

باهنر در دولت رجایی وزیر آموزش و پرورش بود. او از جانب آیت‌الله خمینی به عضویت ستاد انقلاب فرهنگی درآمد. پیش از آن هم نماینده رهبر انقلاب در نهضت سواد آموزی بود. پس از کشته شدن بهشتی نیز دبیرکل حزب جمهوری اسلامی بود. در زمان ریاست جمهوری کوتاه محمدعلی رجایی به نخست وزیری رسید. وی به همراه رجایی در ۸ شهریور ۱۳۶۰ در ۴۸ سالگی ترور شد.

معین‌فر زلزله‌شناس برجسته ایرانی و کار‌شناس رسمی با عنوان اولین وزیر نفت ایران شهرت دارد. معین‌فر همچنین رئیس سازمان برنامه و بودجه بود. وی نماینده اولین دوره مجلس از وفاداران به مهندس مهدی بازرگان به حساب می‌آمد. معین‌فر از نیروهای ملی‌مذهبی است، اما بر خلاف تصورها عضو نهضت آزادی نبود. او در دی ماه ۱۳۹۶ در تهران درگذشت.

پیمان عضو کمیته رهبری "شورای فعالان ملی مذهبی" و از اعضای مؤسس و دبیر کل "جنبش مسلمانان مبارز" است. پس از پیروزی انقلاب ۵۷، به عضویت شورای انقلاب در آمد. وی با تحولات ۱۳۶۰ در زمره منتقدان حکومت قرار گرفت. در سال ۱۳۷۹ همراه با شماری از نیروهای ملی-مذهبی بازداشت شد و چند ماه را در زندان انفرادی سپری کرد.

موسوی سیاستمدار، نقاش و پنجمین و آخرین نخست وزیر جمهوری اسلامی از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۸ بود. او پس از درگذشت روح‌الله خمینی از فعالیت‌های اجرایی کناره گرفت. در سال ۱۳۷۷ فرهنگستان هنر را تأسیس کرد و تا دی‌ماه ۱۳۸۸ ریاست آن را بر عهده داشت. وی نامزد انتخابات جنجال‌برانگیز ریاست‌جمهوری دهم بود که نتیجهٔ انتخابات را نپذیرفت. وی هم‌اکنون به دستور علی خامنه‌ای به همراه همسرش زهرا رهنورد در زندان خانگی است.

حبیبی روز ۱۲ بهمن ۵۷ به ایران بازگشت. او در کمیته تدوین پیش‌نویس قانون اساسی به همراه حقوق‌دانانی چون عبدالکریم لاهیجی، محمد جعفر جعفری لنگرودی، ناصر کاتوزیان و ناصر میناچی عضویت داشت. گرچه بعدها آن پیش‌نویس کنار گذاشته شد. وی نماینده دور اول مجلس و در دولت میرحسین موسوی وزیر دادگستری بود. حبیبی ۱۲ سال (از ۶۸ تا ۸۰) در دولت‌های رفسنجانی و خاتمی معاون اول بود. وی ۱۲ بهمن ۹۱ درگذشت.

شیبانی پزشک بود و در دولت شورای انقلاب وزیر کشاورزی شد. شیبانی بعدها مانند حبیبی از سابقه خود در نهضت آزادی فاصله گرفت. وی در سال ۸۱ با شورای دوم شهر و با ظهور آبادگران در صدر لیست آنان به صحنه بازگشت و هم اکنون در اردو‌گاه اصول‌گرایان قرار دارد.

ماموریت شورای انقلاب پس از ۱۸ ماه در ۲۶ تیر ۱۳۵۹ با افتتاح اولین دوره مجلس شورای اسلامی پایان یافت. در سال ۱۳۵۸ شورای انقلاب ابتدا تنها نقش قانون‌گذاری داشت، ولی پس از استعفای دولت موقت در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ امور قوه اجرایی نیز به این شورا محول شد و نقش دو قوه را توامان ایفا می‌کرد.