روز جهانی کتاب کودک؛ پیش‌تازان صنعت نشر در ایران
۱۳۹۴ فروردین ۱۳, پنجشنبه
دوم آوریل سال‌روز تولد هانس کریستین آندرسن، نویسنده و افسانه‌سرای نام‌دار است که ۲۱۰ سال پیش در شهر ادنسه دانمارک به دنیا آمد.
این روز از حدود نیم قرن پیش (۱۳۴۶/۱۹۶۷) روز آندرسن یا روز جهانی کتاب کودک نامگذاری شد و گرچه به تقویم رسمی جمهوری اسلامی وارد نشده از همان زمان در ایران نیز جشن گرفته می‌شود.
"دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان" (IBBY) مستقر در سوئیس، مبتکر این نامگذاری است و سازماندهی مراسم و جشن‌های سالانه آن را بر عهده دارد.
بیشتر بخوانید: کاهش ۴۳ درصدی تیراژ کتاب در یک دهه
نامداران شورای کتاب کودک
انتخاب پیام و طراحی پوستر روز آندرسن، هر سال به یکی از کشورهای عضو دفتر بین‌المللی کتاب واگذار می‌شود. همکار این دفتر در ایران "شورای کتاب کودک" است.
شورا سازمانی غیردولتی است که ۱۳۴۱ تاسیس شد و از سال ۱۳۴۳ به عنوان شاخه ایرانی دفتر بین‌المللی کتاب شناخته می‌شود. در حال حاضر ۷۵ کشور عضو این دفتر هستند. نوش‌آفرین انصاری از بیش از سه دهه پیش دبیر این شوراست.
در اساس‌نامه شورای کتاب کودک، برانگیختن رغبت کودکان و نوجوانان به مطالعه بیشتر و بهتر، کمک به تهیه و نشر کتاب‌های سودمند برای کودکان و نوجوانان به زبان فارسی، و تقویت و توسعه ادبیات ملی خاص کودکان و نوجوانان از مهم‌ترین هدف‌های این سازمان توصیف شده است.
شاخص‌ترین نویسندگان و تصویرگران کتاب‌های کودکان و نوجوانان، از جمله توران میرهادی، لیلی ایمن، مهری آهی، فریده فرجام، نورالدین زرین‌کلک، مرتضی ممیز، پرویز کلانتری و بیژن مفید از موسسان شورا بوده‌اند و در بیش از نیم قرنی که از عمر شورا می‌گذرد همه‌ی نام‌آوران این عرصه با آن همکاری داشته‌اند.
بیشتر بخوانید: سرانه مطالعه و "آمارسازی ناشیانه" مسئولان جمهوری اسلامی
معیارهای تازه در نشر کتاب
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نهاد دیگری است که نیم قرن از شکل‌گیری آن می‌گذرد و در کنار تولید محصولات فرهنگی برای خردسالان، شبکه وسیعی از کتاب‌خانه‌های عمومی برای این گروه سنی برپا کرده است.
ریاست عالیه کانون را فرح دیبا، همسر شاه ایران بر عهده داشت. این سازمان در کنار تولید و نشر کتاب به فعالیت در دیگر عرصه‌های فرهنگی و هنری نیز می‌پردازد.
شماری از برجسته‌ترین فیلم‌سازان ایران، مانند ناصر تقوایی، عباس کیارستمی، بهرام بیضایی و امیر نادری با کانون همکاری داشته‌اند. آثار تولید شده در کانون تا کنون صدها جایزه بین‌المللی را نصیب خود کرده‌اند.
کتاب‌های کانون پرورش فکری معیارهای تازه‌ای را وارد صنعت نشر ایران کرد و سطح کتاب‌های کودکان و نوجوانان در ایران را به‌لحاظ کیفیت به رده بهترین نمونه‌های جهانی این آثار ارتقاء داد.
کانون به عنوان سازمانی غیرانتفاعی تاسیس شد اما از سال ۵۸ به عنوان یک نهاد دولتی و زیر مجموعه وزارت آموزش و پرورش فعالیت می‌کند.
فعالیت‌های شورای کتاب کودک و کانون پرورش فکری در کنار تلاش برخی دیگر از نهادها، سازمان‌ها و موسسه‌های فرهنگی و انتشاراتی وضعیت نشر کتاب‌های کودکان و نوجوانان در ایران را در جایگاهی ویژه قرار داده و این بخش را به لحاظ کمی و کیفی سرآمد نشر در ایران کرده است.
در حالی که تیراژ متوسط کتاب در ایران مدام رو به کاهش است و در سال ۹۳ به‌طور متوسط به کمتر از ۱۷۰۰ نسخه رسیده کتاب‌های کودکان در چند ده هزار نسخه منتشر می‌شوند.
بیشتر بخوانید: ادامه کاهش تیراژ و افزایش قیمت کتاب در سال ۹۳
شعار و پوستر امسال از امارات
در ۴۸ سالی که از عمر روز جهانی کتاب کودک می‌گذرد دوبار (سال‌های ۵۵ و ۷۲) وظیفه تهیه پیام و پوستر این روز به شاخه ایرانی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان سپرده شده است.
شورای کتاب کودک نوشتن پیام سال ۵۵ را به عهده محمود کیانوش گذاشت و پوستر آن را پرویز دیبایی تهیه کرد. در سال ۷۲ این کار را مهدخت کشکولی و نورالدین زرین‌کلک برعهده گرفتند.
پس از آمریکا و ایرلند در دو سال گذشته، اکنون نوبت به امارات متحده عربی رسیده است.
پیام روز جهانی کتاب کودک در سال ۲۰۱۵ را نویسنده اماراتی مروه العقروبی نوشته که ریاست شاخه محلی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان در این کشور را نیز بر عهده دارد.
این پیام متن کوتاهی است زیر عنوان "کشورهای گوناگون، قصه واحد". پوستر سال ۲۰۱۵ را نسیم عبائیان طراحی کرده است.
همزمان با روز جهانی کودک در شارجه یک نمایشگاه بین‌المللی کتاب‌های مصور کودکان برگزار و به شش تصویرگر برگزیده جایزه‌هایی از هشت تا یک هزار دلار پرداخت می‌شود.
روز کتاب و سیزده به در
دوم آوریل مصادف است با سیزدهم فروردین. به همین دلیل در ایران این مناسبت چند روز دیرتر جشن گرفته می‌شود. شورای کتاب کودک ۱۴ تا ۲۲ فروردین را هفته کتاب کودک نامگذاری کرده و مراسم روز جهانی کتاب کودک را معمولا در پایان این هفته برگزار می‌کند.
به مناسب روز جهانی کتاب کودک هر دو سال یک‌بار جایزه‌ای نیز به نام هانس کریستین آندرسن به تصویرگران برگزیده کتاب‌های کودکان اهدا می‌شود.
دوره بعدی این جایزه در سال ۲۰۱۶ میلادی اهدا خواهد شد. برای هر دوره شعبه‌های محلی دفتر بین‌المللی کتاب کاندیداهای خود را برای دریافت این جایزه معرفی می‌کنند.
شورای کتاب کودک پژمان رحیمی‌زاده را نامزد دریافت جایزه آندرسن در سال ۹۵ کرده است. او در سه دهه گذشته تصویرگری بیش از ۶۵ کتاب را بر عهده داشته است.
"تلاش در خلق آثار با استفاده از نماد‌ها و نشانه‌های فرهنگ ایرانی، رسیدن به سبک تصویرگری شخصی قابل باز‌شناسی و تداوم در خلق اثر در حوزه ادبیات کودکان و تربیت نسل جوانی از تصویرگران" از علت‌های انتخاب پژمان رحیمی‌زاده عنوان شده است.