گام صدا و سیما برای انحصار صوت و تصویر در فضای مجازی

کشمکشی آشکار میان اصولگرایان از یک‌سو و اصلاح‌طلبان و حامیان دولت از سوی دیگر بر سر گسترش هر چه بیشتر دامنه انحصارطلبی صدا و سیمای جمهوری اسلامی، این‌بار در حوزه تولید صوت و تصویر در فضای مجازی، در جریان است.

رسانه‌های ایران یکشنبه گذشته از قول سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گزارش دادند که طبق مصوبه این کمیسیون، صدا و سیمای جمهوری اسلامی، در صورت تصویب این مصوبه در جلسه علنی مجلس، بر تولید صوت و تصویر در فضای مجازی نظارت کرده و مسئول صدور مجوز تولید در این حوزه خواهد بود.

طبق این گزارش‌ها، کمیسیون فرهنگی مجلس ماده چهار "طرح خط مشی، اداره و نظارت بر سازمان صدا و سیما" را تصویب کرده که بر اساس آن «مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصرا بر عهده سازمان صدا و سیما است». این مصوبه در صورت رأی موافق نمایندگان اجرایی خواهد شد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

روز گذشته اما فاطمه ذوالقدر، دبیر کمیسیون فرهنگی مجلس، خبر مربوط به مصوبه این کمیسیون درباره اعطای اختیار صدور مجوز و مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی به صدا و سیما را تکذیب کرد. این نماینده اصلاح‌طلب گفت: «طبق مصوبه روز گذشته کمیسیون مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات رادیویی و تلویزیونی فراگیر و نظارت بر آن بر عهده صدا و سیما است و بخش مربوط به فضای مجازی در آن نیست». ذوالقدر همچنین تصویب چنین طرحی در صحن علنی مجلس را در صورت تصویب آن در کمیسیون فرهنگی، بعید دانست.

اختیاری جدید برای "یکی از عوامل ناکارآمدی"

پروانه سلحشوری، دیگر عضو اصلاح‌طلب کمیسیون فرهنگی مجلس نیز که در جلسه یکشنبه این کمیسیون حضور نداشته، به "انتخاب" گفته بود: «با پرس‌وجویی که از همکارانم کردم، چنین چیزی به تصویب نرسیده و مراعا گذاشته شده است». سلحشوری نظر خود درباره نظارت صدا و سیما بر تولید صوت و تصویر در فضای مجازی را چنین بیان کرده بود: «کاملا مخالفم. ‌با اعطای هیچ نوع اختیاری به صدا و سیما موافق نیستم. صدا و سیما به اندازه‌ای انحصار ایجاد کرده که یکی از عوامل آسیب‌های اجتماعی و ناکارآمدی‌های ما همین صدا و سیماست».

بی‌توجهی عمومی به این تکذیب‌ها می‌تواند دلیل جدیت ماجرا و عزم اصولگرایان برای تصویب چنین طرحی باشد. حتی وزیر ارتباطات دولت روحانی واکنش نشان داد و در صفحه شخصی‌اش در توییتر به این طرح انتقاد کرد و آن را "مانع بزرگی در تحقق لایه‌های خدمات و محتوای شبکه ملی اطلاعات" دانست.

روزنامه شهروند در شماره امروز خود (سه‌شنبه، ۴ اردیبهشت/ ۲۴ آوریل) در گزارشی زیر عنوان "صدا و سیما ممیز ناخوانده فضای مجازی" با اشاره به همین طرح نوشته است: «صدا و سیمای ورشکسته اصرار دارد که حوزه تسلطش را به فضای مجازی بکشاند. تلویزیون که حالا با ریزش شدید مخاطبان خود روبه‌رو است و با کمک‌های دولتی سرپا مانده، دیروز خبرساز شد».

به نوشته "شهروند"، با وجود تکذیب خبر رسانه‌ها توسط سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس، «آذری جهرمی کوتاه نیامد و افشا کرد که صدا و سیما بر اساس همین رویه ۵ شرکت پیمانکاری را برای تولید ویدیو و صوت انتخاب کرده و به آنها گفته است علاوه بر قبول بخشنامه‌ها و محدودیت‌های صدا و سیما نیمی از درآمد خود را به آن بپردازند. جهرمی بعد از توییت کردن این افشاگری نوشت، باید مجلس مانع از تصویب چنین موضوعی شود».

نتیجه: "فربه‌تر شدن نهادی ورشکسته"

سهیل مظلوم، تحلیلگر حوزه فناوری اطلاعات، در گفت‌وگو با "شهروند" کمترین پیامد تصویب چنین طرحی را "اعمال خط قرمزها و ممیزی‌های صدا و سیما در تولید محتوای فضای مجازی" دانسته و گفته است: «صدا و سیما با ۱۳ شبکه و بودجه‌ای نزدیک به ۱۵۰۰ میلیارد تومان که بودجه‌ای نزدیک به برخی وزارتخانه‌هاست، نتوانسته جلوی ریزش مخاطبان خود را بگیرد و این مسأله فقط موجب فربه‌ترشدن یک نهاد ورشکسته و ریزش مخاطبان شرکت‌های ایرانی تولید محتوا و گرایش مردم به محتوای خارجی می‌شود».

محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت روحانی، روز گذشته گفته بود: «صدا و سیما اعتقاد دارد به دلیل آنکه پخش تلویزیونی (برودکست) بر اساس قانون اساسی به صورت انحصاری در اختیار این سازمان است، در فضای مجازی (برودبند) نیز باید این ظرفیت برای آنها فراهم باشد؛ همچنین مدعی‌اند هرگونه پخش صوتی و تصویری در فضای مجازی باید تحت مدیریت و نظارت و مقررات این سازمان انجام شود».

آذری جهرمی افزوده بود: «البته درباره عبارت صوت و تصویر فراگیر اشاره ‌شده در طرح پیشنهادی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، اگر ناظر به تلویزیون باشد، به دلیل الزامات قانونی خدشه‌ای به آن وارد نیست، اما اکنون مدیران صدا و سیما تفسیری فراتر نسبت به این موضوع دارند و حتی برخی مواقع در مراجع قضایی نسبت به فعالان بخش خصوصی فعال در این عرصه نیز شکایت‌هایی را مطرح می‌کنند».

وزیر ارتباطات دولت دوازدهم در ادامه گفته بود که «برداشت صدا و سیما از لفظ صوت و تصویر فراگیر آن است که محتواهای کاربرمحور (UGC)، برنامه‌های ویدیویی درخواستی ضبط شده (VOD) و تلویزیون اینترنتی (IPTV) به‌همراه کانال‌های رسانه‌ای بالای ۵ ‌هزار عضو نیز جزو صوت و تصویر فراگیر است و باید تحت نظر آنها باشد». در عین حال اما افزوده بود که: «دیدگاه ما این است که این انحصار فقط باید محدود به همان بحث تلویزیون اینترنتی (IPTV) باشد».

محمود واعظی، وزیر سابق ارتباطات، پیش‌تر گفته بود که بیش از ٧٠‌ درصد پهنای باند در ایران صرف تماشای ویدیو می‌شود. او تولید محتوای ویدیویی در ایران را فرصتی مهم برای توسعه کسب‌وکارهای مجازی و درآمدزایی دانسته بود.

جمهوری اسلامی مجوز انحصاری تولید تصویر در ایران را به صدا وسیما سپرده است. این سازمان اما می‌خواهد با استفاده از چنین اختیاری نظارت بر صوت و تصویر در فضای مجازی را هم در دست بگیرد و رقبای خود را از صحنه خارج کند.

"خواب اصولگرایان برای انحصار میلی"

به گفته نویسنده روزنامه شهروند «صدا و سیما از هنگام ورود اینترنت به کشور تمام تلاش خود را کرد تا هدایت این شبکه به سازمان صدا و سیما واگذار شود». این تلاش در مجموع بی‌نتیجه بوده، اما طرحی که اکنون کمیسیون فرهنگی مجلس در دست بررسی دارد، در صورت تصویب، به گفته وزیر ارتباطات، می‌تواند به "توقف رشد تولید محتوا" دامن زده و باعث شود که صدا و سیما "تنظیم مقررات، تصدی‌گری و مالکیت در حوزه صوت و تصویر را به صورت یکجا در دست بگیرد".

پایگاه خبری آفتاب‌نیوز روز سه‌شنبه در گزارشی زیر عنوان "خواب اصولگرایان برای انحصار میلی"، به "تکنیک راه بنداز و جا بنداز اصولگرایان" اشاره کرده و نوشته است: «راهی تکراری و نخ‌نما در فضای سیاسی کشور این است که موضوعي را مطرح و بعد آن را تصویب کنید. این سیاست را برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای رسیدن به اهداف خود به کار می‌برند. نکته‌ای که در این میان وجود دارد، وجود نهادهای موازی در تصمیم‌گیری در حوزه فضای مجازی است، اما نمایندگان مجلس و اعضای کمیسیون فرهنگی، شکایت متولیان امر در حوزه فضای مجازی را پیش کسی برده‌اند که خودش یکی از بانیان وضعیت امروز عدم اعتماد عمومی نسبت به رسانه در کشور است. اعطای قدرت تصمیم‌گیری در حوزه فضای مجازی و حتی شبکه‌های اینترنتی باعث می‌شود صدا و سیما راه‌های رقابت رسانه‌ای را در حوزه تصویری و چندرسانه‌ای ببندد».

"مصوبه‌ای" مبتنی بر سندی از رهبر

در تاریخ جمهوری اسلامی و به‌خصوص پس از دوران موسوم به اصلاحات، رویه صدا و سیما به عنوان "رسانه ملی" همواره مورد انتقاد اصلاح‌طلبان و اعتدال‌گرایان بوده است. این سازمان حتی در مواردی از پخش مستقیم سخنرانی حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، خودداری کرده است. روحانی پیش‌تر صدا و سیما را متهم کرده بود که "گرفتار یک باند سیاسی" شده است.

بیشتر بخوانید: افزایش انتقادها از صدا وسیما و احتمال تحریم آن

منتقدان کیفیت پایین و جانبدارانه برنامه‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی را دلیل اصلی روی آوردن هر چه بیشتر مردم به شبکه‌های ماهواره‌ای و تولیدات ویدئویی خارج از نظارت این سازمان ارزیابی می‌کنند. بر اساس قانون اساسی ایران، "نصب و عزل" رئیس سازمان صدا و سیما از اختیارات رهبر جمهوری اسلامی است.

سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس به هنگام اعلام خبر "تصویب" مسئولیت انحصاری صدا و سیما در "صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی" گفته بود: «ما مبتنی بر سندی که از مقام معظم رهبری خطاب به رئیس جمهوری به دست آوردیم این ماده را مصوب کردیم».