دو سال دولت روحانی و وعده آزادی اطلاعرسانی
۱۳۹۴ مرداد ۲۱, چهارشنبه
۲۶ مرداد ۱۳۹۲، دولت حسن روحانی رسما کارش را آغاز کرد. حالا دو سال از شروع کار دولتی که نام "تدبیر و امید" بر خود نهاده بود می‌گذرد. در عرصه سیاست خارجی، این دولت توانست مهمترین برنامه‌اش را پیش ببرد: مناقشه اتمی ایران با رسیدن به توافق با شش کشور قدرتمند جهان پایان گرفت.
اما وعده روحانی تنها این نبود؛ احیای حقوق شهروندی یکی از مهمترین شعارهای انتخاباتی روحانی بود. او در همین راستا دستور تدوین منشور حقوق شهروندی را صادر کرد.
یکی از جنبه‌های حقوق شهروندی، آزادی اطلاعرسانی است و اسباب آن رسانهها و اینترنت. دو سال پس از آغاز کار دولت روحانی، "دولت تدبیر و امید" چقدر در رسیدن به این وعده انتخاباتی موفق بوده است؟
رضا معینی، مسئول بخش ایران سازمان گزارشگران بدون مرز در گفت‌وگو با دویچه‌وله کارنامه دولت روحانی در عرصه آزادی اطلاعرسانی را به طور کلی مثبت ارزیابی میکند. وی اما تاکید میکند: «متاسفانه در جهان امروز پیشرفتها را بر مبنای پسرفتهایی که در گذشته بوده میسنجند. اگر دولت آقای روحانی را با دولت آقای احمدینژاد مقایسه کنیم، حتی در دور نخست و نه در دور دوم که با حرکات اعتراضی وسیع در ایران همراه بود، حتی نسبت به آن دوره هم تغییراتی بهوجود آمده است. این تغییرات بیشتر در لحن و گفتهها و خصوصا از سوی جناحهای خاصی در حاکمیت است.»
وی اما به آمار هم اشاره کرده و می‌گوید از مرداد سال گذشته تا همین هفته پیش یعنی یک بازه زمانی یک ساله، نزدیک به ۱۰۰ شهروند خبرنگار و وب‌نگار بازداشت شده‌اند.
به‌رغم این بازداشت‌ها اما به گفته آقای معینی، مسدودسازی سایت‌ها و فیلترینگ محدودتر شده است. انحصار کلی اینترنت ولی همچنان در دست دولت است و پروژه "اینترنت ملی یا حلال" در حال انجام است.
در سال جاری شمسی که پنجمین ماهش رو به اتمام است، بیش از ۹ روزنامه و مجله توقیف شده‌اند؛ از این میان برخی مانند "روزان"، "قانون" یا "ابتکار" پس از مدتی رفع توقیف شدند ولی برخی دیگر مانند "مردم امروز" و ماهنامه "زنان امروز" همچنان توقیف هستند.
دولت و قوه قضائیه دو بازوی سرکوب رسانهها
در این محدودسازی‌ها و توقیف‌ها نقش دولت چقدر پررنگ است؟ رضا معینی معتقد است محدودسازی رسانهها محصول مشترک دولت و قوه قضائیه است؛ توقیف‌هایی که توسط هیأت نظارت بر مطبوعات انجام می‌شود، مستقیما تحت نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت می‌گیرد و در موارد دیگر، دادستانی اقدام به توقیف نشریات میکند.
رضا معینی می‌گوید: «واقعیت این است که هیات نظارت بر مطبوعات، بازوی اجرایی سانسور وزارت ارشاد است؛ سانسور را من به آن مفهوم عامش بهکار میبرم یعنی اعمال قدرت برای محدود کردن آزادی بدون قید و شرط که در بسیاری از قوانین ملی و بینالمللی وجود دارد، از جمله اصل ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر که ایران هم آن را پذیرفته است.»
سازمان گزارشگران بدون مرز در آخرین اطلاعیه خود به توقیف هفته‌نامه "۹ دی" توسط هیأت نظارت بر مطبوعات اعتراض کرده است. این هفته‌نامه یکی از سرسخت‌ترین مخالفان دولت روحانی است و به گفته رضا معینی به همین دلیل مورد غضب هیأت نظارت بر مطبوعات قرار گرفته است.
آقای معینی معتقد است برخورد با رسانههای تندرو و افراطی بیشتر از سوی دولت صورت می‌گیرد و برخورد با سایر رسانهها از سوی قوه قضائیه. به عنوان مثال نشریاتی مثل "زنان امروز"، "مردم امروز"، "قانون" و "ابتکار" همه از سوی دادستانی توقیف شدند.
همچنین نوع دیگری از سانسور مثل ممنوع‌التصویر کردن محمد خاتمی رئیس جمهور پیشین ایران نیز به نظر آقای معینی دستور قوه قضائیه است.
رضا معینی به نوع دیگری از سانسور هم اشاره کرده و می‌گوید: «آنچه نوع دیگری از سانسور را اعمال میکند، مجموعه و در اصل میتوانم بگویم کار مشترک هر دو جناح در قدرت است، چه جناح اعتدال‌گرا و اصلاحطلب و چه محافظهکار و تندرو و آن هم محروم کردن ایران از وجود روزنامهها و رسانههای مستقل بدون وابستگی به این یا آن جناح است که بتوانند وظیفه اصلی خودشان یعنی اطلاعرسانی مستقل را ادامه دهند.»
"وضعیت روزنامهنگاران زندانی تغییری نکرده است"
بر اساس آخرین آمار سازمان گزارشگران بدون مرز، ایران در حال حاضر با ٤٢ روزنامه‌نگار و وب‌نگار در حبس، یکی از پنج زندان بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ای است.
رضا معینی مسئول بخش ایران گزارشگران بدون مرز تاکید میکند که دولت روحانی بر بخشی از مسئله آزادی و تامین امنیت شهروندان تاثیرات مثبت داشته اما به طور کلی تغییر آنچنانی برای بسیاری از روزنامهنگاران زندانی بهوجود نیامده است.
آقای معینی از برخی از این زندانیان که شرایط جسمی ناگواری هم دارند نام می‌برد: محمد صدیق کبودوند، سعید مدنی، سعید متینپور، رضا انتصاری، علیرضا رجایی، نرگس محمدی، سراج میردامادی، خسرو و مسعود کردپور در کردستان، عدنان حسنپور و جیسون رضاییان .
او اضافه میکند: «متاسفانه آنچه ما میتوانیم بگوییم و بر آن تاکید کردهایم، این است که تغییر جدی در وضعیت نگهداری زندانیان عقیدتی و بهویژه روزنامهنگاران و در اصل شهروندـ وبنگاران بهوجود نیامده است بهویژه در زندانهای اوین و رجاییشهر که در حالت و وضعیت اضطراری خاصی بهسرمیبرند.»
اینترنت؛ شمشیر دولبه جمهوری اسلامی
بنا بر آمار رسمی جمهوری اسلامی، حدود ۴۰ میلیون کاربر اینترنت در ایران وجود دارد و ایران یکی از پرکاربرترین کشورهای منطقه محسوب می‌شود. این میزان کاربر باعث شده تا تکنولوژی اینترنت تبدیل به یک تجارت سودآور در ایران شود؛ عرصه‌ای که بیشترین سهم آن را سپاه پاسداران اشغال کرده است.
در حال حاضر شرکت مخابرات و شرکتهای ارتباطی زیر مجموعه آن همه در تملک سپاه هستند و سه اپراتور مهم ایران نیز مستقیم یا غیر مستقیم در اختیار سپاهند.
سازمان گزارشگران بدون مرز در اطلاعیه‌ای که سال گذشته منتشر شد آمار واردات تکنولوژی‌های مخابراتی از چین و امارات متحده عربی را که توسط شرکتهای زیرمجموعه سپاه صورت می‌گیرد، منتشر کرد.
به همین دلیل است که به نظر رضا معینی، از فردای ورود اینترنت به ایران، چگونگی کنترل آن به یک جدل جدی در حاکمیت تبدیل شده است؛ از طرفی تکنولوژی اینترنت بازار بسیار گسترده‌ایست برای سوءاستفاده برخی‌ها و از سوی دیگر سرکوب هم وجود دارد.
کوتاهی رسانههای بینالمللی در انتشار اخبار حقوق بشری
حصول توافق اتمی میان ایران و شش کشور قدرتمند جهان از بسیاری جهات فرصتی است برای بهبود شرایط: اقتصاد، سیاست، تجارت و بسیاری جنبه‌های دیگر می‌توانند مشمول این تغییر مثبت شوند.
آزادی رسانهها نیز میتواند شامل این قانون شود. رضا معینی در این مورد می‌گوید: «اگر امروز کشورهای غربی برای استفاده بیشتر از بازارهای ایران بخواهند به ایران بروند، چیز بدی نیست، چیز خوبیست ولی این رابطه باید بتواند جمهوری اسلامی را وادار کند تا علاوه بر رعایت قراردادهای بینالمللی، قراردادها با مردمش را هم تضمین و تامین کند و همان گونه که مردم در جشن توافق اتمی شعار میدادند، حقوق شهروندی را هم برای مردم تامین کند. این رابطه میتواند به یک رابطه یکطرفه تبدیل شود؛ چنانکه بسیاری از کشورهای غربی با دیکتاتورهای جهان چنین رابطه‌ای داشتند و شرکتهای نفتی بزرگ از این رابطه یک‌سویه سوءاستفاده کردند و چشم بر سرکوب آزادیهای مردم در کشورهای دیکتاتوری و یا حتی در کشورهای تقریبا معتدل بستند. وظیفه رسانهها گفتن و صحبت کردن از همین وضعیت است. چیزی که متاسفانه امروز در ایران کمتر میبینیم.»
رضا معینی معتقد است که برخی رسانههای بینالمللی و حتی فارسی زبان خارج از ایران "در جشن عظیمی که برای عادی‌سازی رابطه با ایران برپا شده، سهیم شده‌اند" و وظیفه اصلی خود را که اطلاعرسانی است به درستی انجام نمی‌دهند.
مسئول بخش ایران گزارشگران بدون مرز می‌گوید تنها با اطلاعرسانی درست در زمینه نقض حقوق بشر می‌توان زمینه‌ای فراهم کرد تا باز شدن درهای رابطه ایران با غرب به بهبود وضعیت حقوق بشر بیانجامد.