ده سال تلاش بی‌حاصل برای کاهش آلودگی هوا
۱۳۸۸ دی ۲۸, دوشنبه
برابر استانداردهای سازمان جهانی بهداشت، وضعیت مطلوب هوای شهرها به شرایطی گفته می‌شود که میزان هر آلاینده تنها یک روز در سال از حد مجاز فراتر رفته باشد. تعداد روزهای سال ۱۳۸۸ که هوای تهران از مرز "ناسالم" گذشته و به وضعیت اضطراری و هشدار رسیده، ده‌ها برابر این میزان بوده است. این واقعیت گواهی بر شکست برنامه‌ای است که قرار بود با اجرای آن در ده سال گذشته، آلودگی هوای تهران و هفت شهر بزرگ ایران به استانداره سازمان یاد شده نزدیک شود.
انکار شکست، پذیرش بحران
تقریبا تمام کارشناسان و مدیران مرتبط با نهادها و تشکل‌های حفاظت از محیط زیست شکست برنامه‌ی جامع کاهش آلودگی هوا را تایید می‌کنند. یکی از معدود کسانی که این شکست را انکار می‌کند، محمدجواد محمدی‌زاده، رييس سازمان حفاظت محيط زيست است. او روز دوشنبه، ۲۸ دی‌ماه کسانی را که از شکست این برنامه سخن می‌گویند به "ناآگاهی" متهم کرد. محمدی‌زاده با اشاره به از رده خارج شدن ۶۵۰ هزار خودروی فرسوده مدعی شد: «بالغ بر ۷۰ درصد هدفگذاری‌ها انجام شده است.»
وحيد نوروزی، دبير كميته هماهنگی مديريت آلودگی هوای شهرداری تهران، نهم دی‌ماه از اختصاص نیافتن بودجه لازم به برنامه کاهش آلودگی هوا گلایه کرد و گفت: «امسال سال آخر اجرای اين برنامه است، اما شاهد شكست خوردن اين برنامه هستيم و حتی ظرف سه چهار سال اخير اين برنامه پيگيری هم نشده است.» مدیران و مشاوران محیط زیست شهرداری تهران وضعیت هوای پایتخت را بحرانی ارزیابی می‌کنند. بر اساس همین برآورد شهرداری برگزاری اولین «مانور مدیریت بحران آلودگی هوا» را در دستور کار دارد که قرار است در روزهای آینده اجرا شود.
تهران، شهر بی‌دفاع
رئیس کمیته هماهنگی مدیریت آلودگی هوای شهرداری، محمدهادی حیدرزاده، می‌گوید: «وضعیت آلودگی هوای تهران به گونه‌‌ای شده که شهر دیگر قدرت پالایندگی را از دست داده است و برخلاف سال‌های گذشته که فقط در پاییز و زمستان با مشکل آلودگی هوا مواجه بودیم، در شش ماهه اول امسال، ۳۲ روز هوا در وضعیت ناسالم قرار داشته است.»
کارشناسان و مدیران نهادهای مختلف زیست‌محیطی وجود خودروهای فرسوده و غیراستاندارد را عامل اصلی وضعیت بحرانی هوای تهران و برخی از دیگر شهرهای بزرگ ایران می‌دانند. اما در میان مسئولان در مورد نحوه‌ی اطلاع‌رسانی در مورد آلودگی هوا و خطرهای ناشی از آن برای سلامت شهروندان اتفاق نظر وجود ندارد. حیدرزاده در سومین نشست کمیته هماهنگی مدیریت آلودگی هوای شهرداری گفته است: «عدم اطلاع‌رسانی مناسب به مردم در زمینه آلودگی هوا بی‌انصافی در حق مردم است و باید در زمینه اطلاع‌رسانی آلودگی هوا متعهدانه عمل کرد.» این انتقادها بیشتر متوجه سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت بهداشت است.
افزایش سکته قلبی و سقط جنین
وزارت بهداشت ۲۹ دی‌ماه سال گذشته وعده داد، آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا را به زودی اعلام خواهد کرد. این آمار تا کنون انتشار نیافته است. برخی از کارشناسان تعداد کشته‌شدگان ناشی از پیامدهای آلودگی هوا در سال گذشته را تا ده هزار نفر ذکر می‌کنند. مسئولان شهرداری ایست قلبی را نخستین عامل مرگ و میز شهروندان تهرانی ذکر کرده‌اند و هوای ناسالم را از علت‌های اصلی تشدید آن می‌دانند. بنابر گزارش‌ها ایست قلبی در سال گذشته پانزده درصد افزایش داشته است.
بررسی‌های تایید نشده‌ای که به سفارش شهرداری تهران انجام شده، از افزایش چهل درصدی سقط جنین در نقاط آلوده‌ی تهران خبر می‌دهد. وزیر بهداشت، مرضيه وحيد دستجردی، گرچه این احتمال را رد نمی‌کند، اما معتقد است، اعلام آمار دقیق در این زمینه «نياز به كار گسترده تحقيقاتی دارد.» این وزارتخانه که آمار و گزارش‌های منتشر شده را غیرمستند می‌خواند، همواره از ارائه اطلاعات دقیق در مورد تاثیر آلودگی هوا بر سلامت شهروندان طفره رفته است.
اختلاف دولت و شهرداری بر سر مدیریت بحران
بحث‌های مربوط به آلودگی هوای تهران و اقدام‌هایی که قرار است برای بهبود این وضعیت انجام شود، در سال‌های اخیر، بیش از پیش با اختلاف‌های سیاسی و جناحی پیوند خورده است. بیشترین اختلاف در این زمینه را میان شهرداری تهران و دولت محمود احمدی‌نژاد می‌توان دید. شهرداری نهادهای دولتی را به بی‌توجهی و ناکارآمدی متهم می‌کند و معتقد است، «از آنجا که مديريت بحران پايتخت به شهرداری تهران واگذار شده، مديريت شهری از اين جنبه [آلودگی هوا] بايد مديريت بحران كند.»
این اختلاف‌ها به آنجا رسیده که شهرداری برنامه‌ها و شعارهای خاصی برای روز هوای پاک تدارک دیده که از سوی نهادهای دولتی به رسمیت شناخته نمی‌شود. محمدجواد محمدی‌زاده می‌گوید: «تنها مرجع ملی در رابطه با روز هوای پاک سازمان محیط زیست است.» او می‌افزاید: «ما به شهرداری توصیه می‌کنیم کارهای خارج از مسوولیت خویش انجام ندهد».
"بی‌توجهی‌های نابخشودنی" دولت
یکی از مهم‌ترین اختلاف‌های شهرداری و دولت که به مسئله ترافیک و آلودگی هوای تهران نیز مربوط می شود، مسئله تامین بودجه و اداره مترو است. شهرداری شعار محوری برنامه‌های امسال خود را «مترو و هوای پاك» انتخاب کرده است. دولت احمدی‌نژاد بارها متهم شده از زمان روی کار آمدن پیشرفت پروژه‌های قطار شهری تهران را کند کرده و از اعطای بودجه و اعتبارات لازم، بر خلاف تصویب قانون، سرباز می‌زند. مسئولان دولتی نیز مدیریت کنونی مترو را ناموفق می‌خوانند و تلاش می‌کنند اداره ی این مجموعه را در اختیار خود بگیرند.
وحيد نوروزی، نهم آذر ماه ضمن تشریح برنامه‌های شهرداری در هفته‌ی هوای پاک به خبرنگاران گفت: «در ۴ سال اخير در تهران ضمن اجرای ۴۰ كيلومتر خط جديد، ۳۰ ايستگاه جديد مترو احداث شده و اين در حالی است كه پروژه قطار شهری در ۱۰ شهر كه تحت مديريت دولت قرار دارند، نيمه‌كاره رها شده است.»
معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست در دولت محمد خاتمی، ۲۸ دی‌ماه دولت محمود احمدی‌نژاد را به بی‌توجهی‌های نابخشودنی در مسائل آب و هوا متهم کرد و گفت: «دولت بايد به وظايف قانونی و قصورهای خود در اين زمينه پاسخگو باشد و در مقابل شهروندان توضيح دهد كه چرا قوانين و مقررات آشكار كشور در زمينه محيط‌زيست و وضعيت هوا را ناديده گرفته است.» رئیس کنونی کمیته‌ی محیط زیست شورای شهر تهران از نمایندگان مجلس می‌خواهد در مورد «عملكرد دولت در زمينه آلودگی هوا تحقيق و تفحص كند.» امسال اختلاف مسئولان باعث برگزار شدن دو «هفته‌ی هوای پاک» شده که یکی بیست و سوم و دیگری بیست و ششم دی‌ماه آغاز شد.
BK/BB