تهران؛ آماده در برابر زمین لرزه؟

�ا کتابچه و لوح فشرده‌ای، به نام «آمادگی در برابر زلزله» در تیراژ ۱۰۵۰۰۰۰ نسخه منتشر کرده که به رایگان میان ساکنان تهران توزیع می‌شود.

تهران؛ این شهر که تنها ۸ درصد روزهای سال گذشته از هوای پاک بهره‌مند بوده؛ شهری که هر روز ۴، ۵ کیلومتر خودرو به خیابانهای ورم‌کرده‌اش افزوده می‌شود؛ این شهر که به تنهایی بیش از یک هفتم جمعیت کل کشور را در خود جاداده و تقریبا به اندازه‌ی دو کشور بلژیک و لوکزامبورگ جمعیت دارد، یکی از آلوده‌ترین کلان‌شهرهای جهان محسوب می‌شود. با این همه آلودگی و ازدحام تنها مشکل این شهر نیست. تهران را خطرهای دیگری نیز تهدید می‌کنند که زلزله یکی از آنهاست. حدود دو سال پیش که بحث احتمال وقوع زمین لرزه در تهران بالا گرفت بعضی از دکه‌ها و دست فروشها نقشه‌های تهران را که گسلهای لرزه‌خیز بر روی آن مشخص شده بود می‌فروختند. آن زمان کم نبودند نظرهایی که گرچه به عنوان روشهای پیشگیرانه مطرح می‌شدند، نه تنها غیرعملی که جدی‌گرفتنشان می‌توانست تهران را در هرج و مرجی بدتر از این روبرو کند.

در سالهای گذشته نشست‌ها و سمینارهای گوناگونی در مورد احتمال وقوع زلزله در تهران و امکانات و معضلات این شهر در رویارویی با چنین فاجعه‌ای برگزار شد و کتابهایی در این زمینه انتشار یافت. یکی از این کتابها «آمادگی در برابر زلزله» بود که مبنای تدوین کتابچه و لوح فشرده‌ای شده که شورای شهر در تیراژ ۱۰۵۰۰۰۰ در میان ساکنان تهران توزیع می‌کند. ویرایش تازه‌ای از این کتابچه که پیش از این در تیراژ ۲۲۰ هزار نسخه منتشر شده بود اواخر سال پیش انتشار یافت و توزیع رایگان آن در سطحی وسیع اکنون در جریان است. این روزها ساکنان تهران این دفترچه را در یک کیسه‌ی پلاستیکی جلوی در خانه‌های خود می‌یابند تا با مطالعه‌ی آن با زمین‌لرزه، آسیب‌پذیری تهران و راههای آمادگی در برابر زلزله‌ی احتمالی در تهران بیشتر آشنا شوند. لوح فشرده‌ای که همراه این کتاب است همان اطلاعات را با تصویر و صدا در اختیار شهروندان قرار می‌دهد. این اطلاعات در چهار فصل تنظیم شده‌اند و مباحثی در مورد شناخت زلزله، آمادگی در برابر وقوع آن و پیشنهادهایی به خانواده‌ها برای کاهش پیامدهای ویرانگر زمین‌لرزه را دربردارند.

در این راهنما، که ناشرش سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران است، لرزه‌خیزی این شهر چنین توصیف شده:

«اکثر شهرهای کشور، در معرض تهدید زمین‌لرزه قرار دارند، اما برخی از این شهرها با دارا بودن ویژگیهای خاص، پنتانسیل خطر بالاتری دارند. شهر تهران با دارا بودن بیشترین جمعیت شهری در کشور، تمرکز اکثر مراکز اداری و اقتصادی در آن و موقعیت ویژه زمین‌شناسی از جمله نقاط بسیار حساس و در معرض خطرهای ناشی از زمین‌لرزه‌های بزرگی می‌باشد.»

گرچه آشنایی با روشهای آمادگی در برابر حوادث غیرمترقبه تاثیری چشمگیر در کاهش خسارت و تلفات دارد ناامنی شهر تهران و بناهای آن چنان ابعادی دارد که بهبود آن نیازمند کاری سترگ است. حمزه شکیب مولف کتاب آمادگی در برابر زلزله نزدیک به دو سال پیش، ۹ خرداد ۱۳۸۳، در مقام دبیر کمیته زلزله شورای شهر با اشاره به این که «۴۰ درصد تهران دارای بافت‌های فرسوده است» به خبرگزاری مهر گفته بود «متاسفانه شورای عالی معماری و شهرسازی به این نکته توجه نشان نمی‌دهد که هر لحظه امکان دارد چنین اتفاقی در تهران رخ بدهد و باید بناهای شهر آمادگی لازم برای مقابله با این قبیل حوادث طبیعی را داشته باشند.»

در تهران علاوه بر وجود تعداد زیادی بنای فرسوده و قدیمی که به شهروندان متعلق است و توان بازسازی آن را ندارند بناهای عمومی بسیاری هستند که بدون توجه به اصول ایمن‌سازی ساخته شده‌اند و خطری مضاعف برای ساکنان شهر محسوب می‌شوند.

سال گذشته در دو روز پایانی آبانماه باشگاه دانشجويان دانشگاه تهران سمينارى با عنوان همايش بررسی تهديدها و پیشگیری از پيامدهاى زلزله تهران برگزار كرد. یکی از شرکت‌کنندگان در این سمینار مهندس قادرى كارشناس ارشد زلزله دانشگاه خواجه نصير بود که در سخنرانى خود وضعیت پل‌هاى فلزی تهران و به عنوان نمونه پل حافظ را تجزبه و تحلیل كرد. «تحقيقات وى نشان مى‌داد كه پل‌هاى فلزى تهران در ابتداى ساخت، به منظور بهره‌بردارى موقت و براى يك دوره پنج ساله احداث شده بود و هم اكنون پس از گذشت ۳۰ سال از شروع بهره‌بردارى، اجزاى حساس آن از جمله نئوپرن‌هاى تكيه گاه عملاً از بين رفته تلقى مى‌شود.» [روزنامه شرق، ۱۲ آذر ۱۳۸۴]

مهدی چمران رئیس شورای اسلامی شهر تهران در مقدمه‌ای که بر کتاب آمادگی در برابر زلزله نوشته اشاره می‌کند که «نقش مسئولان اجرایی کشور در توجه به زمین‌لرزه و مسئولیت‌پذیری مهندسان در بالندگی اندیشه‌ی خود بسیار مهم و حیاتی است.» با این همه فروش تراکم و اجازه‌ی ساخت و سازهای ناامن سالها از منابع درآمد شهرداری بوده است.

بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر صدای آلمان در تهران