تلاش ترکیه برای گسترش نفوذ در آسیای مرکزی
۱۳۸۶ آذر ۵, دوشنبه
برخی از کارشناسان تحلیل می‌کنند که علیرغم دور بودن ترکیه از مرزهای آسیای مرکزی این کشور توانسته است از لحاظ اقتصادی و فرهنگی نفوذ چشمگیری در این منطقه داشته باشد، در حالیکه که جمهوری اسلامی ایران با داشتن هزاران کیلومتر مرز مشترک زمینی و آبی نتواسته است از موقعیت تاریخی خود استفاده کند.
احداث خط لوله نفتی باکو – جیهان و تاسیس «کنگره کشورهای ترک زبان» دو محور اصلی سیاستهای ترکیه در منطقه آسیای مرکزی است. در پانزده سال گذشته ترکیه توانسته است در بسیاری از این جمهوری‌ها مدارس و دانشگاههای مشترک تاسیس کند. هم اکنون هزاران دانشجو از جمهوری‌های آسیای مرکزی در دانشگاهها و مدارس عالی ترکیه تحصیل می‌کنند.
و اما آیا ایران هم توانسته است از موقعیت‌های تاریخی، فرهنگی و یا اقتصادی خود در این منطقه استفاده کند؟
دکتر تورج اتابکی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل آسیای مرکزی سیاستهای ترکیه و ایران را در این منطقه مقایسه می‌کند: «ایران تلاش می‌کند که از طریق کلوب‌های سیاسی، اقتصادی مثل "کنوانسیون شانگهای" نقش فعالی را ایفا بکند و رابطه‌های محدوی را برای خودش ایجاد کرده با جمهوری ترکمنستان یا با جمهوری تاجیکستان ولی هنوز اگر نگاه بکنیم به رابطه اش در آسیای مرکزی در مجموع بسیار محدودتر است از ترکیه‌ای که فاصله نسبتا دورتری به منطقه نسبت به ایران دارد.»
ولی آیا راز موفقیت سیاست ترکیه در آسیای مرکزی زبان و فرهنگ مشترک این کشور با جمهوری‌های تازه به استقلال رسیده است؟ به عقیده تورج اتابکی، «این که چهار کشور از این کشورها ترک تبارهستند ، زمینه را برای همکاری بیشتر آنکارا با این کشورها هموار کرده و در این تردیدی نیست. ولی آنگونه که آنکارا گمان می‌کرد ترک زبان بودن این کشورها بسنده است برای بسط یک اتحاد کشورهای ترک زبان عملی نشد.»
به نظر امین گلی، خبرنگار و پژوهشگر ترکمن، سیاستهای اقتصادی ترکیه در جمهوری‌های آسیای مرکزی موفق نبوده است. وی در گفت‌وگویی با بخش فارسی صدای آلمان متذکر می‌شود: «بعد از فروپاشی شوروی ترکیه فکر می‌کرد به دلیل شباهت‌های تاریخی، فرهنگی و زبانی می‌تواند جای پای بیشتری را در آنجا باز بکند و این از دوران تورگوت اوزال و سلیمان دمیرل روسای جمهوری سابق ترکیه با دادن وام‌ها و قرض‌هائی که می‌توانست در بازسازی این کشورها تاثیر بگذارد، آغاز شده بود، ولی این امر نتوانسته است مثمر ثمر بشود، به دلیل اینکه کارخانه‌هائی که در آسیای میانه وجود دارند وابستگی شدیدی به مواد خام و تکنولوژی روسیه داشتند و این آسان نبود که به این سادگی از آن بگذرند و راه نویی را انتخاب بکنند.»
ولی این کارشناس می‌گوید که ترکیه اخیرا سیاست فعال تری را در قبال آسیای مرکزی اتخاذ کرده است: «اخیرا با برچیدن ویزا و با آزاد گذاشتن سفر اتباع آسیای میانه، کشور ترکیه سعی کرده است که راوابطش را بیشتر و وسیعتر بکند و این باعث می‌شود که سیل مهاجرین با نیروی کار ارزان به کشور ترکیه سرازیر شود. به هر حال سیاست ترکیه در قبال آسیای مرکزی مشخص و مدون نیست.»
به نظر بسیاری از کارشناسان، به ویژه در سال‌های اخیر سرمایه گذاری ترکیه در جمهوری‌های آسیای مرکزی دوچندان شده و این کشور با استفاده از پیوندهای فرهنگی توانسته است در مقایسه با ایران در منطقه آسیای مرکزی سیاست فعال‌تری را در پیش بگیرد.
طاهر شیرمحمدی