بهره ورى مفيد از تعطيلات

در ميانه تعطيلات نوروزى هستيم. تعطيلاتى كه براى كاركنان دولت به طور رسمى پنج روز است اما با توجه به بسته بودن دو هفته اى مدارس، اداره ها و شركت ها نيز تا ۱۴ فروردين تعطيل هستند. اين در حالى است كه چند روز قبل از عيد هم ، بيشتر دفاتر كارى به صورت نيمه تعطيل در مى آيند. پس از سيزدهم فروردين نيز زمان لازم است تا به تدريج كارها به روال عادى برگردند.

چند سالى است گفتگو پيرامون پيامدهاى اقتصادى و اجتماعى تعطيلات طولانى در ايران پا گرفته و عمومى تر شده است. آخرين نمونه تعطيلاتى كه انتقادها يا واكنش هاى وسيعى برانگيخت، عيد فطر چهار روزه سال گذشته بود. سايت بازتاب به نقل از كارشناسان اقتصادى عنوان كرد كه دستكم ۸۰ ميليارد تومان زيان اقتصادى، هديه اين تعطيلى ناگهانى براى بخش عمومى بود.

يكى از اولين پرسش هايى كه در بحث تعطيلات به ذهن ميرسد اينست كه آيا تعطيلى براى مردم هميشه خوشايند است يا اين كه با خود دغدغه برنامه ريزى، هزينه كردن يا كسل شدن از بيكارى را هم دارد؟ براى قشر متوسط شهرى كه وضع مالى مناسب تري دارد تعطيلات دستكم با مسافرت همراه است اما براى كم درآمدها، تعطيلات نوروزى سناريويى مشابه دارد: نشستن پاى تلويويزيون و تماشاى فيلم هاى سينمايی تكرارى، پرخورى و اضافه وزن پس از عيد، پرخوابى و وقت كشى... به عبارت ديگر مادام كه استفاده مناسبت و عمومى از تفريحات در كشور عمومى نشده، تعطيلات بيشتر به شكل يك معضل خودنمايى مى كند تا مناسبتى براى آسودگى و بازسازى فردى يا اجتماعى. روانشناسان معتقدند نبودن امكانات مالى و اجتماعى و استفاده دلخواه از تعطيلات براى همه طبقات اجتماعى، نوعى سرخوردگى و رخوت و سرايت آن به روزهاى بعد از تعطيلات را دامن مى زند.

پيام فرهاد بهمن روزنامه نگار در اين مورد مى گويد: ” زمينه هاى تفريح در ايران محدود و معدود است. شما هزينه مى كنيد اما آنچنان تنوعى وجود ندارد براى اوقات فراغت. اين باعث ميشود كه تعطيلات وقتى از دو سه روز تجاوز مى كند، ديگر خوشايند نباشد. هدف تعطيلات ايجاد روحيه نشاط و كم كردن از خستگى هاست. اما اين تنها در شرايطى شدنى است كه شما برنامه ريزىصحيح داشته باشيد. اگر قرار باشد تعطيلات با بطالت سپرى شود، تاثير معكوس مى گذارد. شما كافى است روزهاى بعد از تعطيلات عيد كارمندان را ببينيد كه چقدر خموده هستند. دو سه روز اول ما شاهد تق و لق بودن محيط هاى كارى و حس منفى هستيم. ادارات حتى تا ۲۰ فروردين كارشان جدى نيست و اين نشان ميدهد تعطيلات كاركرد خود را نداشته و بجاى ايجاد نشاط، ايجاد رخوت كرده است. اين نشان دهنده عدم ظرفيت اجتماعى براى پر كردن اوقات فراغت است“.

از سوى ديگر، به نظر ميرسد بسيارى از مردم مخالف كاستن از تعطيلات كشدار نوروزى با تمام پيامدهايش هستند. چه بسا نگران آنند كه ارزش و اهميت اين جشن باستانى خدشه دار شود. فراموش نشود كه سال گذشته وقتى بحث محدود كردن تعطيلات در ايران بالا گرفت، حمله هايى از سوى محافظه كاران دينى و تماميت خواهان به تعطيلات و آيين هاى ملى و سنتى شد. در عين حال، بخش بزرگى از تعطيلات رسمى ديگر در تقويم ايران را مناسبت هاى مذهبى يا انقلابى تشكيل مى دهند. به گفته پيام فرهاد بهمن بحث در مورد اين گونه تعطيلى ها خطوط قرمز خود را دارد و نوعى تابوست. هرگاه در باره آنها صحبت مى شود، لايه هايى از جامعه برآشفته مى شوند.

دكتر احمد شيرزاد استاد دانشگاه و نماينده دوره ششم مجلس نيز در همين زمينه مى گويد: ”مشكل ايران اينست كه تعطيل كردن برخى مناسبت ها نوعى احترام و ارزش گذاري تلقى شده است. برخى مناسبت ها هست كه مردم برايشان برنامه دارند و در شهرها و روستاها و همه جا بخاطر آن مناسبت، فعاليت اجتماعى صورت مى گيرد، مثل تاسوعا و عاشورا يا ۲۱ ماه رمضان و برخى ميلادها مثل بعثت. در اين مناسبت ها مردم در خانه هايشان بيكار نمى مانند. مثلا در تعطيلى هاى مذهبى، اربعين سنت فراگيرى ندارد. در عراق و شهرهاى شيعه نشين عراق مراسم گسترده اى هست اما در ايران مراسم اجتماعى براى اربعين نيست و مردم فقط نذرى مى پزند. تصور ما اين است كه اگر مقامات مذهبى كشور پيشقدم شوند و بجاى تعطيلى و خانه نشستن، توليد و فعاليت و كار را ارزش بشمارند، شايد بشود بر اين تابوى تعطيلات طولانى غلبه كرد“.

دكتر شيرزاد از فعالان كميسيون اجتماعى مجلس ششم بوده كه از جمله مى كوشيد تعطيلات بيهوده و بدون آيين و سنن خاص از تقويم ايران حذف شوند. دكتر احمد شيرزاد مى گويد اين طرح بعد از مدتى راكد ماند چون گرفتارى اصلى مجلس ششم با محافظه كاران بود. دكتر شيرزاد قبلا در گفتگو با روزنامه اعتماد ملى گفته است: با يك محاسبه سرانگشتى ميتوان ديد مساحت مفيد بناهاى دولتى كه روزهاى پياپى بلااستفاده مى مانند و حتى يك ريال در مقابل آن خدمت توليد نمى شود، چه اندازه زياد است. دكتر شيرزاد در اين گفتگو تاكيد مى كند كه ايكاش سازمان مديريت، بيلان ريالى هزينه هر روز تعطيلى در بخش دولتى را حساب می كرد و به مردم ارائه می داد تا معلوم شود وقتى مدعى پيشتازى توسعه در منطقه در يك دوره ۲۰ ساله هستيم، چرا به هر دليل موجه يا ناموجه، شرعی و عرفى، سنتى و سياسى، كركره ها را پايين مى كشيم و كار را تعطيل مى كنيم.

نكته قابل تامل ديگر در تعطيلات نوروزى اينست كه روزنامه ها در اين فاصله منتشر نمى شوند. روزنامه نگاران هم با دور ماندن از فضاى رسانه و ارتباطات، امكان پوشش دادن به خبرها و رويدادهاى مهم را ندارند. بعنوان مثال قطعنامه ۱۷۴۷ شوراى امنيت در مورد ايران در شرايطى تصويب شد كه نشريات ايرانى در تعطيلى نوروزى بودند.

در كنار زيان ها و پيامدهاى اجتماعى و اقتصادى تعطيلات طولانى، نبايد امتياز مهم آن را از ياد برد. تنها در ايام عيد است كه مى توان هواى پاكيزه تهران و رانندگى در خيابانهاى خلوت و ساكت را چشيد...

مهيندخت مصباح