برلیناله در گذر زمان
۱۳۸۶ بهمن ۱۲, جمعه
روز پنجشنبه هفتم فوریه، هجدهم بهمن ماه، پنجاه و هشتمین دوره فستیوال بين‌المللى فيلم برلين موسوم به برليناله افتتاح می‌شود، جشنواره‌ای که تا روز هفدهم فوریه ادامه می‌یابد و می‌توان آن را در کنار فستيوال‌هاى کن و ونيز، از مهمترين رويدادهاى سينمايى جهان دانست.
هر سال در ماه فوریه، صدها هزار نفر از برلیناله دیدن می‌کنند و از این لحاظ شاید بتوان گفت که این جشنواره گوی سبقت را از کن و ونيز هم ربوده باشد. ولى گذشته از استقبال درخورتوجهى که از اين جشنواره می‌شود، برليناله محفلى است جذاب که در آن کارشناسان و منتقدان فيلم، کارگردانان و فيلمسازان و ستارگان کوچک و بزرگ حضور پيدا می‌کنند.
ربکا آغازگر برلیناله
اولين جشنواره بين المللى فيلم برلين در سال ۱۹۵۱ برگزار شد. دورانى که برلين هنوز طعم تلخ سال‌هاى پس از جنگ را تجربه می‌کرد و خرابی‌هاى به بار آمده در جنگ جهانى دوم در سطح شهر نمايان بود.
در روز ششم ژوئن سال ۱۹۵۱ اولين فستيوال فيلم برلين با اکران فيلم مشهور ربکا ساخته آلفرد هيچکاک افتتاح شد و جوئن فورتين هنرپيشه معروف آمريکايى و يکى از ستارگان بزرگ آن زمان قدم روی فرش قرمز برليناله گذاشت که براى کارگردانان، فيلمسازان و بازيگران پرآوازه پهن شده بود. کری گرانت، گری کوپر و ژان گابن هم از هنرپیشه‌های پرآوازه‌ای بودند که در اولین دوره برلیناله حضور داشتند.
شش سال بود که از پايان جنگ جهانى دوم می‌گذشت و آلمان، مخصوصاً شهر برلين، در تلاش بود که در عرصه فرهنگ، همانند گذشته از جايگاهى هم پایه شهرهاى بزرگ و مهم دنیا برخوردار شود، هر چه باشد، برلين در دهه بيست ميلادى قرن گذشته، يکى از پرشور و حال‌ترين مراکز فرهنگى هنرى دنيا محسوب می‌شد.
در دهه پنجاه ميلادى جشنواره‌هاى فيلم به محفلى بين‌المللى و محل ديدار بزرگان سينماى جهان بدل شدند. سينماى آلمان هم در آن دوران با استقبال دور از انتظارى روبرو شد. به ويژه فيلم‌هاى سرگرم‌کننده که طرفداران زيادى داشتند.
هاليوود، سينماى کشورهاى بزرگ اروپايى و طبيعتاً خود سينماى آلمان، چهره‌هاى محبوبشان را راهى برليناله می‌کردند تا با حضور در جشنواره برلين، براى ساخته‌ها و محصولات جديد سينمايى تبليغ کنند.
بحران‌های با برکت!
دردهه شصت ميلادى، حضور فيلم‌هاى هنرى و سازندگان اين فيلم‌ها در برليناله پررنگتر شد و کارگردانانى همچون ژان لوک گودار يا فرانسوا تروفو براى معرفى فيلم‌هاى خود در جشنواره عازم برلين می‌شدند.
دهه هفتاد ميلادى به نوعی دوران بحران بود. دورانى که سياست بر همه چيز سايه انداخته بود و پس‌لرزه‌هاى ناآرامی‌هاى ۱۹۶۸، سرکشى نسل جوان و جنگ ويتنام هنوز هم احساس می‌شد. جشنواره فيلم برلين نيز از اين رويدادها جان سالم بدر نبرد و درگير بحث و مشاجرات سياسى روز شد. ولى اين روزهاى تيره و بحرانى هم سپرى شدند و اعطاى جوايز برليناله، يعنى خرس طلايى و نقره‌ای دوباره در کانون توجه قرار گرفت.
در پی این سال‌های ناآرام بخشی در کنار بخش مسابقه‌ای گنجانده شد که به مجمع یا همایش شهرت پیدا کرد. در این بخش، بيش از همه فيلم‌هایی به نمايش درمی‌آمدند که ويژگى و خصلت مستند و تجربی بودن در آنها مشهود بود. از اين گذشته، محصولات سينمايى کشورهايى در اين بخش شركت داشتند که تا آن زمان اهميتى حاشيه‌ای داشتند.
از دید اولریش گرگور Ulrich Gregor) ) که چندين سال رياست اين مجمع را برعهده داشت، همین تغيير و تحولات بودند که برليناله را در واقع به مجمع سينماى جهان بدل کردند. به محفلى که در آن فرصت و امكان عرضه همه اشکال و قالب‌هاى سينمايى وجود داشت: «این جشنواره طیف بزرگی از آثار سینمایی را دربر‌میگیرد، از فیلمهای بزرگ و پرخرج هالیوودی گرفته تا کارهای سینمای مؤلف از کشورهای مختلف اروپا و کشورهای غیراروپایی و آثار مستند و تجربی.»
برلیناله، سینمای آلمان و سیاست
دیتر کاسلیک، مدیر فعلی جشنواره برلین است که چند سالیست مسئولیت این کار را برعهده دارد. کاسلیک تا به اینجا در اين عرصه موفق نشان داده و با استادى و مهارت کامل اهداف و خواسته‌هایش را محقق کرده است. او دراین رابطه می‌گوید: « کار و فعاليت ما کاملاً بر محور تماس و ارتباطات می‌چرخد. در اينجا بايد با آدم‌هاى زيادى در عرصه فيلم و سينما آشنا بود، با آنها تفاهم داشت، به زبان آنها حرف زد و طبيعتاً بايد عشق و علاقه‌ای خاص به فيلم و سينما داشت.»
ناگفته نماند که مدير فعلى جشنواره برلين عشق و علاقه خاصى به سينماى آلمان داشته و دارد، در حاليکه موریتس دهادلن ((Moritz de Hadeln مدير پيشين برليناله، ساليان سال به محصولات سينماى آلمان و فيلم‌هاى آلمانى کم توجهى می‌کرد.
در اين دوران حضور کارگردانان و فيلمسازان آلمانى و ساخته‌هاى آنها در جشنواره برلين به مراتب پررنگتر بوده و به گفته هاینس باده ویتز( (Heinz Badewitzکه سرپرستى بخش آلمانى برليناله را برعهده دارد: « مخاطبان ما خريداران بين‌المللى و مديران فستيوال‌هاى فيلم در کشورهاى مختلف جهان هستند که مايلند به شکلى فشرده در جريان محصولات سينماى آلمان قرار گيرند و من فکر می‌کنم که برليناله، بهترين محفل براى نمايش و ارائه اين فيلم‌هاست. »
در طى سال‌هاى گذشته سينماى آسيا و آفریقا توانسته‌اند جايگاهى درخور توجه براى خود در برلیناله باز كنند. در این جشنواره، فیلم‌هایی با مضامین سیاسی همیشه نقش بازی می‌کردند و می‌کنند، که این نقش طبیعتاً گاهی کم رنگتر و گاهی پررنگتر بوده است، به ويژه در دهه هفتاد و هشتاد ميلادى که کارگردان‌ها و فيلمسازهای اروپاى شرقى يا به عبارتى کشورهاى بلوک شرق سابق بسیار مطرح بودند. بسیاری از فيلم‌هاى بحث برانگيز کارگردانانى که در وطنشان از جمله در شوروى و آلمان شرقى سابق از نمايش محروم می‌شدند، براى اولين بار در جشنواره برلين به روى پرده می‌آمدند.
بخش‌های برلیناله
مهمترین بخش برلیناله بخش مسابقه است که هميشه از اهميت خاصى برخوردار بوده و هست. فستيوال‌هاى کن، برلين و ونيز همیشه بر سر نمايش جذاب‌ترين فيلم‌ها و حضور محبوب‌ترين ستارگان با يكديگر رقابت داشته‌اند.
دومین عرصه مهم این جشنواره، عرصه پانوراما یا چشم‌انداز است که به نمایش فیلمهای سینمایی یا مستندی اختصاص دارد که از نظر موضوعی به مسایلی همانند جستجوی هویت، شیوه زندگی یا وقایع تاریخی می‌پردازند. این بخش، در واقع مشابه پلی است میان سینمای هنری و سینمای تجاری و در واقع محفلی برای نمایش فیلم‌هایی که خطر غرق شدن در گرداب تجارت و فیلمهای تجاری آنها را تهدید می‌کند.
یکی از بخش‌های پر اهمیت برلیناله بخش فوروم یا همایش است که به نمایش فیلمهای سینماگران جوان و عمدتاً نوپا اختصاص دارد. در همین بخش است که چهره‌های جدید هنری، چه بازیگر و چه کارگردان فرصت درخشیدن و به اصلاح هنری، فرصت «کشف شدن» را دارند تا از این راه پا به دنیای وسیع سینمای حرفه‌ای و بازارهای جهانی فیلم بگذارند.
در جشنواره برلین فیلمهای کودکان و نوجوانان هم از اهمیت خاصی برخوردار است. البته این بخش از همان اول جزئی از این فسیتوال نبوده و در حال حاضر سی سال است که راه اندازی شده است. در دو زیرمجموعه که یکی به کودکان و یکی هم به نوجوانان اختصاص دارد، فیلم‌هایی کوتاه و بلند برای کسب ۴ خرس بلورین با هم رقابت می‌کنند.