برلین در تب و تاب برلیناله

تا شروع برلیناله چیزی باقی نمانده است. تا به اینجا به نظر می رسد که امسال به مدت ده روز، یعنی از هفتم تا هفدهم فوریه، خبرنگاران و عکاسانی که به برلین می‌آیند فرصت سر خاراندن را هم نداشته باشند! اسکارلت یوهانسون، دنیل دی لوییس، ناتالی پورتمن، بن کینگزلی و پنه لوپه کروز هنرپیشه‌هایی هستند که از همین حالا اعلام شده است که قرار است علاقه‌مندان شاهد دیدن آن‌ها روی فرش قرمز برلیناله باشند.

حالا اگر به همین لیست، اسم گروه رولینگ استونز، پتی اسمیت ترانه سرای معروف راک، مدونا و نیل یانگ، خواننده راک را هم اضافه کنید، دستتان خواهد آمد که مدیر برلیناله، دیتر کاسلیک آنچنان پر بیراه هم نگفته است که فرش جشنواره برلین قرار نیست تا مثل گلدن گلوب امسال رنگ و رو رفته باشد.

اما جدا از این رنگ و لعاب‌ها انگار این سال جدید، یک جور سال رکورد به جا گذاشتن‌های سینمایی هم هست. از اجرای مراسم گلدن گلوب گرفته که برای اولین بار به صورت یک کنفرانس خبری برگزار شد تا برلیناله که آن هم در بخش مسابقه برای نخستین بار شاهد حضور یک فیلم مستند است.

بخش مسابقه

در مجموع امسال ۳۸۴ فیلم در جشنواره شرکت دارند که از بین آن‌ها ۲۱ فیلم از ۱۹ کشور با یکدیگر سر بدست آوردن خرس طلایی و نقره ای رقابت می‌کنند. یکی از این فیلم‌ها، مستند اس. اُ. پی (S.O.P) یا "دستورالعمل استاندارد کاری" است. فیلمی از ارول موریس (Errol Moris) از کشور آمریکا که موضوعش درباره نقض حقوق بشر در زندان ابوغریب عراق است.

در این بخش دونماینده هم از کشور میزبان حضور دارند. یکی قلب آتشین کاری از لوییجی فالورنی و فیلم دیگری هم به نام غرق تماشای شکوفه های گیلاس از دوریس دوریه.

فیلم غرق تماشای شکوفه‌های گیلاس داستان مردی مبتلا به سرطان به نام رودی است که مرگ ناگهانی همسر سرزنده‌اش، دوره‌ی تازه‌ای را در زندگی او رقم می‌زند.

فیلم دیگر، یعنی قلب آتشین هم در حقیقت برگرفته از بیوگرافی پر فروش سنائیت مهاری است. زنی اتیوپیایی، که در دوران کودکی در جریان درگیری‌های استقلال طلبانه اریتره با ایتوپی به عنوان یک کودک سرباز عضو ارتش رهایی بخش بوده است.

با این همه به گفته مدیر جشنواره، دیتر کاسلیک قرار نیست که برلیناله امسال تماماً حال و هوایی سیاسی داشته باشد. بلکه کاملاً برعکس، زیرا امسال به جای کلمه فیلم برلیناله، شاید بهتر است بگوییم موسیقی برلیناله. برای اثبات این ادعا هم تنها کافی است تا نام مارتین اسکورسیزی و گروه معروف رولینگ استونز را در کنار هم قرار دهید. بعد می‌توانید با خیال راحت کنار بایستید و از نتیجه لذت ببرید، زیرا این نتیجه چیزی نیست به جز فیلمی مستند با نام Shine a light از اسکورسیزی که درباره تور دو سال پیش رولینگ استونز است. این فیلم قرار است تا افتتاح کننده برلیناله امسال باشد.

برای تهیه این فیلم مستند که اسم آن در واقع برگرفته از نام یکی از آهنگ‌های قدیمی رولینگ استونز است، اسکورسیزی دو شب به نیویورک رفته، شهری که رولینگ استونز در آن به روی صحنه رفته‌اند. تصاویری از پشت صحنه، کلیپ‌های قدیمی گروه به همراه مصاحبه با آن‌ها تمام چیزهایی است که انتظار طرفداران هم اسکورسیزی و هم رولینگ استونز را می کشد. البته این تمام ماجرا نیست زیرا آن‌طور که در تبلیغات این فیلم دیده می‌شود جک وایت، کریستینا آگوییلرا و حتی بیل کلینتون هم ظاهراً نقش‌هایی را بر عهده داشته‌اند. البته نقش حقیقی خودشان.

هماهنگی‌ها برای نمایش فیلم Shine a light بر پایه گفته‌های کاسلیک چندان هم آسان نبوده است، یعنی چیزی بیشتر از چند تلفن ساده: « این داستان تقریباً ۹ماه طول کشید. افراد بسیاری برای آن تلاش کردند و هنگامی هم که مارتین اسکورسیزی موافقت خودش را با نمایش این فیلم به عنوان فیلم افتتاحیه برلیناله اعلام کرد، طبیعی بود که اعضای گروه هم به عنوان هنرپیشه‌های اصلی به برلین بیایند، موضوعی که باورش برای خود ما هم سخت بود.»

کارگردان‌های نوپا

فیلم رولینگ استونز و حضور آن‌ها در برلین تازه یک طرف قضیه است. طرف دیگر این قضیه، خواننده‌ دیگری است که هوس کارگردانی به سرش زده است و این هوسش را عملی هم کرده است؛ نیل یانگ با فیلم مستند CSNY Deja Vu که درباره تور سال ۲۰۰۶گروه Nash & Young است، مهمان دیگر برلیناله امسال است.

این‌ طور که از شواهد و قراین پیداست انگار که خواننده‌ها دیگر حاضر نیستند تنها به خوانندگی اکتفا کنند و ظاهراً علاقه دارند تا تجربه‌های جدیدی را در عرصه فیلمسازی کسب کنند. یکی از همین خواننده- کارگردان‌های نوپای دیگر هم مدونا است که در برلیناله امسال طرفدارانش می‌بایست از او به عنوان کارگردان امضا بگیرند.

برای مدونا بعد از نوشتن کتاب برای بچه‌ها، نوبتی هم که باشد نوبت رسیده است به ایستادن در پشت دوربین. با اولین تجربه کارگردانی‌اش، فیلمی کمدی به نام Filth and Wisdom یا کثیفی و خردمندی، مدونا قصد دارد تا به برلین بیاید تا اولین نمایش جهانی فیلمش را در برلیناله تجربه کند.

البته هنوز زود است تا پرونده حضور ستارگان موسیقی در برلیناله را بست. چون یک اسم دیگر هم هست که در لیست مهمان‌ها علامت خورده و کارتش هم از همین حالا روی صندلی قرار داده‌اند.

پتی اسمیت ترانه سرا و خواننده. البته نه مثل مدونا در نقش کارگردان بلکه در رل هنرپیشه فیلمی از Steven Sebrings. رویای زندگی فیلمی‌ای است که اسم پتی اسمیت را به عنوان هنرپیشه با خود یدک می‌کشد. البته پتی اسمیت در این فیلم در نقش خودش ظاهر شده است زیرا این فیلم در واقع به نوعی یک پرتره از این خواننده و ترانه سرای راک است.

ایران در برلیناله

امسال ایرانی‌ها بهانه خوبی برای دنبال کردن اخبار مربوط به برلیناله دارند. مثل دیگران باش فیلمی از طناز عشاقیان، که محصولی از آمریکا، کانادا و ایران است، سه زن کاری از منیژه حکمت و همینطور هم بودا از شرم فرو ریخت از حنا مخملباف که به زبان دری است ومحصول مشترکی از ایران و فرانسه. البته این فیلم‌ها در سه بخش مختلف جشنواره یعنی، همایش، ویژه چشم انداز و بخش استعدادهای جوان به نمایش در می‌آیند.

اما حضور ایران در جشنواره امسال وقتی نقش پررنگ‌تری به خود می‌گیرد که نام مجید مجیدی را با فیلم آواز گنجشک‌ها در بخش مسابقه می‌بینید، آن هم بعد از مدت‌ها که هیچ نماینده‌ای از ایران در فستیوال‌های فیلم اروپا یعنی کن و ونیز حضور نداشت.

تصمیم گیری بر سر این موضوع که آیا خرسی نصیب مجید مجیدی خواهد شد یا نه بر عهده هیات هشت نفره داوران است که تصمیم نهایی‌اشان را در ۱۶ فوریه اعلام می کنند. دایان کروگر هنرپیشه، به همراه اولی هانیش صحنه‌پرداز، دو داور آلمانی جشنواره امسال هستند. ریاست هیات داوران هم به عهده کنستانتین کوستا گاوراس، کارگردان یونانی/ فرانسوی فیلم معروف Z است.

خرس افتخاری

با وجود اینکه برلیناله هنوز شروع نشده و فیلمی هم به نمایش در نیامده است، ولی از هم اکنون یک نفرهست که کاملاً مطمئن است یک خرس طلایی نصیبش خواهد شد و باید از همین حالا در فکر نوشتن متن سخنرانی تشکرش باشد؛ این شخص هم کسی نیست به جز فرانچسکو رُزی کارگردان ۸۵ ساله ایتالیایی که قرار است به خاطر یک عمر فعالیت هنری از وی تقدیر شود. رُزی اولین فیلمش را در سال ۱۹۵۸ ساخته است و با فیلم سالواتوره جولیانو در سال ۱۹۶۱ به شهرت رسید.

مرور آثار بونوئل در برلیناله

تم بخش Retrospektive برلیناله امسال مرور آثار لوییس بونوئل کارگردان اسپانیایی‌ است که در سال ۱۹۸۳ فوت کرد. قرار است تا مجموعه‌ای از آثار بونوئل به اضافه کارهایی که او در آن‌ها به عنوان دستیار کارگردان، فیلمنامه نویس یا تهیه کننده نقش داشته است، به نمایش در بیایند.

اما چرا لوییس بونوئل؟ آثار این فیلمساز اسپانیایی که ۲۵ سال از درگذشتش می‌گذرد تا چه اندازه جذاب و به روز هستند؟ علی امینی، منتقد فیلم که با کارهای بونوئل به خوبی آشناست معتقد است: « این نشان دهنده اهمیت جوهر یا پیام آثار بونوئل است. بونوئل در زمان خودش شاید به آن اندازه که انتظار می‌رفت مورد استقبال قرار نگرفته بود. یکی بود از فیلمسازان بی‌شمار اروپایی. اما هر چه که ما بیشتر می‌گذریم و از دنیای تصویری بونوئل دورتر می‌شویم، احساس می‌کنیم که به جوهر آثارش نزدیک‌تر می‌شویم. دنیایی که بونوئل در فیلم‌هایش تصویر کرده است، دنیای قرن بیستم است، ولی با چنان دوربینی‌ای آینده را دیده و با چنان خوفی از کابوس‌های آینده صحبت می‌کند که به نظر من، ما الان داریم در آن جهان قرار می‌گیریم و این البته چیز خیلی خوشحال کننده‌ای نیست برای این که فیلم‌های بونوئل فقط در یک فضای خیلی تیره و تار و کابوس گونه می‌گذرد. وضعیت پایداری وجود ندارد. وضعیت همیشه بحران زده است. ما از یک بحران به یک بحران دیگر منتقل می‌شویم. اگر دقت کنید به آخر آثار بونوئل، ما در آستانه یک بحران تازه قرار داریم. بونوئل همیشه هشدار می‌دهد، می‌گوید این را دیدید، از این بدتر خواهد شد.»

سینمای بالیوود

اما تا به اینجا از دلایل زیادی برایتان گفتیم که به واسطه‌ آن‌ها نبایست برلیناله امسال را از دست داد، از حضور فیلم‌های ایرانی گرفته تا آمدن رولینگ استونز و مارتین اسکورسیزی یا هنرپیشه‌های معروفی مثل ناتالی پورتمن، بن کینگزلی، دنیل دی لوییس و اسکارلت یوهانسون. با این حال هنوز یک دلیل دیگر باقی مانده است تا شما را قانع کند که برلیناله همانند گلدن گلوب بی سر و صدا و رنگ و رو رفته نمی‌شود؛ آن هم مهمان هندی جشنواره است که تا به اینجا بر اساس اعلام مدیر برلیناله بیشتر از ۲۵ هزار تقاضانامه و پرسشنامه طرفدارانش را به سمت برلین سرازیر کرده است. حضور شاهرخ خان برای نمایش فیلم بالیوودی Om Shanti Om هیاهوی زیادی را در بین طرفدارانش به راه انداخته است. اگر شما هم یکی از آن‌ها هستید پس برلیناله امسال بهتان خوش بگذرد!