بررسی موانع مشارکت سیاسی زنان ایرانی در میزگردی در کلن
۱۳۹۲ آذر ۳, یکشنبه
میزگرد موانع و راهبردهای مشارکت سیاسی زنان از سوی ائتلاف بین المللی علیه خشونت در ایران (ایکاوی)، روز شنبه (۲۳ نوامبر / ۲ آذر) در شهر کلن آلمان برگزار شد. سازمان ایکاوی بعد از وقایع سال ۱۳۸۸ در ایران و در واکنش به خشونت‌های اتفاق افتاده در آن سال در لندن تشکیل شد.
در این میزگرد صدیقه وسمقی، شاعر، نویسنده و اسلام‌پژوه و نیز نماینده اولین دور شورای شهر تهران، ژاله گوهری یکی از بینان گذاران جامعه مستقل زنان ایرانی در وین و منصوره شجاعی، پژوهشگر و از فعلان حقوق زنان شرکت داشتند.
در بخش اول این برنامه روحی شفیعی، مدیر اجرایی سازمان ایکاوی ابتدا درباره ایده برگزاری این میزگرد صحبت کرد که به گفته او از حرکت اخیر زنان عرب در تشکیل سازمانی به نام "کرامه" الهام گرفته است.
"کرامه" با مشارکت گروهی از فعالان زن عرب که اکثر آنها از کشور سوریه هستند، با این شعار شکل گرفت: «ما برای مشارکت سیاسی از مردان اجازه نمی‌خواهیم، بلکه می‌خواهیم در سیاست دخالت داشته باشیم.» به گفته خانم شفیعی این حرکت الهام بخش ایکاوی شد برای تشکیل چنین جلسه‌ای.
روحی شفیعی سپس پیام رامین جهانبگلو، پژوهشگر فلسفه در کانادا را که برای این برنامه ارسال شده بود، قرائت کرد. آقای جهانبگلو در این پیام خشونت پرهیزی را مفهومی زنانه عنوان کرد و حرکت‌های زنان در ایران را تنها صدای موجود علیه خشونت دانست.
ژاله گوهری اولین سخنران پنل اول این برنامه درباره آسیب‌شناسی گره‌های کور مشارکت سیاسی زنان صحبت کرد. او یکی از مهم‌ترین این "گره‌های کور" را مشکلات فرهنگی‌ای دانست که مانع از مشارکت سیاسی زنان می‌شوند.
خانم گوهری از خشونت‌های کلامی رایج در فرهنگ ایرانی به عنوان نمونه‌ای از این مشکلات یاد کرد و مبارزه با رواج این نوع ادبیات را گام مهمی در تغییر فرهنگ غالب زن ستیز در ایران دانست.
ژاله گوهری سپس به توهین اخیر صادق زیباکلام به زنان اشاره کرد و آن را نشانه‌ای بر این دانست که حتی ذهنیت یک مرد فرهیخته ایرانی تا چه حد زن‌ستیزانه است.
صادق زیباکلام چندی پیش در مصاحبه با روزنامه شرق گفته بود، اگر ادعایی که او در مورد مسئله‌ای کرده غلط باشد، حاضر است لباس زنانه بپوشد و نامش را پریچهر بگذارد. او البته بعد از انتشار این مصاحبه از زنان عذرخواهی کرد.
مشارکت سیاسی از طریق همگرایی دولت- زنان، جنبش زنان و توده زنان
منصوره شجاعی سخنران دوم میزگرد موانع مشارکت سیاسی زنان بود. وی ابتدا برای توضیح اهمیت مشارکت سیاسی زنان به این نکته اشاره کرد که حتی مخالفان سرسخت مشارکت سیاسی زنان بعد از شرکت زنان در انقلاب ۵۷ به دلیل اهمیت حضور سیاسی زنان نتوانستند این حق را از زنان بگیرند.
اشاره او به مخالفت آیت‌الله خمینی با حق رای زنان به عنوان نماد مشارکت سیاسی در سال ۱۳۴۲ و بعد نگرفتن این حق از زنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود.
خانم شجاعی مشارکت سیاسی را در سه سطح مورد بررسی قرار داد: مشارکت سیاسی نخبگان به منظور حضور در مجلس و قدرت سیاسی، مشارکت سیاسی در سطح مردم با رای دادن و مشارکت سیاسی در سطح جنبش زنان به معنای تاثیری که این جنبش می‌تواند بر سیاسیون بگذارد.
وی در سخنان خود به دوره‌های مختلف مشارکت زنان پس از انقلاب پرداخت، از ورود به مجلس اول و مجلس خبرگان قانون اساسی تا اولین وزیر زن در کابینه احمدی‌نژاد که با لغو قانون تنظیم خانواده از سوی این دولت همراه بود.
خانم شجاعی با اشاره به این دوره‌ها چنین نتیجه‌گیری کرد که «مشارکت سیاسی زنان در سطخ نخبگان هرگاه نتواند مطالبات زنان را در سطوح مردمی نمایندگی کند، نمی‌تواند عامل موثری برای پیشبرد گفتمان برابری‌خواهی و تغییر قوانین تبعیض آمیز باشد».
وی تاکید کرد که در مقابل، اگر مشارکت سیاسی زنان در سطح تصدی مناصب سیاسی با رویکرد ضد تبعیض علیه زنان بیامیزد، توان پیشبرد گفتمان برابری‌خواهی را در عرصه‌های سیاست‌گذاری خواهد داشت.
این کنشگر حقوق زنان همگرایی میان زنان در سه سطح جنبش زنان، زنان برابری‌خواه درون دولت و توده زنان را سبب تحکیم مطالبات زنان در مناسبات حاکم بر جامعه دانست.
وی همچنین تاکید کرد: «طرح مطالبات حقوقی، سیاسی، مدنی و معیشتی و نیز واداشتن دولت به پاسخگویی به این مطالبات تنها از طریق چنین ائتلاف‌های متکثر و حضور فعال طیف‌های مختلف زنان در این ائتلاف‌ها امکان‌پذیر خواهد شد».
فرهنگ مذهبی؛ یکی از عوامل عدم مشارکت سیاسی زنان
صدیقه وسمقی آخرین سخنران بخش اول میزگرد مشارکت سیاسی زنان بود. وی سه عامل مهم را به عنوان مانع مشارکت سیاسی زنان برشمرد: بستر فرهنگی جامعه ایران، بستر حقوقی و کم‌کاری خود زنان.
این پژوهشگر ابتدا به این نکته اشاره کرد که در جامعه ایران پذیرش اینکه زنان نیز هم‌پای مردان می‌توانند در اداره کشور سهم داشته باشند، نه تنها از سوی مردان بلکه از سوی خود زنان نیز سخت بوده است.
وی مذهب را مهم‌ترین سدی دانست که در مقابل پذیرش این فرهنگ وجود دارد؛ مذهب و شریعتی که به گفته او همیشه محدودیت‌ها علیه زنان را توجیه کرده است. خانم وسمقی تاکید کرد که سد مذهب حتی در حکومت غیر‌مذهبی پهلوی نیز وجود داشت و هرگاه که قرار بود حرکتی در راستای مشارکت زنان صورت بگیرد، اولین صدای مخالف از سوی روحانیت بلند می‌شد.
صدیقه وسمقی در توضیح موانع حقوقی مشارکت زنان ابتدا به این نکته اشاره کرد که از زمان تدوین اولین قانون مدنی ایران در زمان رضاشاه، بستر این قانون شریعت بود، اما بعد از انقلاب اسلامی قانونی اساسی نیز بر همین بستر نوشته شد. این تغییر به نظر خانم وسمقی اساسی‌ترین تغییر علیه زنان بود، چرا که از آن به بعد علاوه بر موانع فرهنگی، سدهای حقوقی نیز مقابل زنان قد کشیدند.
درباره کم‌کاری زنان خانم وسمقی ابتدا تصریح کرد که منظورش از کم‌کاری این است که با وجود موانعی که بدان‌ها اشاره شد، این میزان از تلاشی که تا کنون از سوی زنان برای سهیم شدن در قدرت سیاسی صورت گرفته، کافی نبوده است.
این نماینده اولین دور شورای شهر تهران اظهار داشت که مشارکت سیاسی تنها نماینده مجلس و شورای شهر شدن نیست، بلکه زنان باید تلاش کنند تا وارد نهادهای فراگیر قدرت شوند، از جمله شورای نگهبان، مجلس خبرگان یا مجمع تشخیص مصلحت نظام.
خانم وسمقی در عین حال تاکید کرد که به کارکرد شورای نگهبان نقد دارد و آن را قبول ندارد، اما به عنوان "گردنه حقوقی کشور" معتقد است، زنان باید تلاش کنند وارد این شورا شوند تا بتوانند کارکرد تبعیض‌آمیز آن را تغییر دهند.
مخالفان بحث مشارکت سیاسی زنان
بخش دوم میزگرد موانع مشارکت سیاسی زنان به صورت پرسش و پاسخ میان سخنرانان و مخاطبان با مدیریت رویا کاشفی، مشاور سازمان ایکاوی برگزار شد. در ابتدای این جلسه سیمین اصفهانی از فعالان سیاسی شهر کلن اعلام کرد که گروهی از فعالان زنان این شهر، شرکت در این جلسه را تحریم کرده‌اند.
او ابتدا با نقد صحبت‌های سخنرانان گفت، حجم تولید آثار ادبی و هنری و سیاسی از سوی زنان ایران نشان می‌دهد که آنها سطح خود را بالا‌تر از آن می‌دانند که خود را "ضعیفه" نامیده و لایق مشارکت سیاسی ندانند.
خانم اصفهانی سپس با اشاره به سخنان صدیقه وسمقی، انتقاد او از شورای نگهبان را تقلیل سطح یک حکومت "دیکتاتور و جنایتکار" دانست و این کار را "خاک پاشیدن بر چشم ملت ایران" نامید.
وی گفت: «آنجاهایی که مردم مشارکت کردند چه چیزی را پیش بردند؟ مشارکت سیاسی زنان به بالا‌ترین شکلش در آلمان هیتلری و حکومت فاشیسم بوده. زنانی مثل مرکل و کاندولیزا رایس و تاچر را هم می‌شود به عنوان مشارکت سیاسی زنان مطرح کرد، ولی کدام منافع زنان را در بر می‌گیرد؟»
سیمین اصفهانی در بخش دیگری از سخنانش به صحبت‌های منصوره شجاعی اشاره کرد که در بخشی از آن، از دادن حضانت فرزندان شهدا به مادرانشان به عنوان یکی از قدم‌های مثبت تلاشگران زنان یاد شده بود.
خانم اصفهانی در نقد این سخنان گفت: «در قوانین قرن بیست و یکم فرزند مال مادر است و حالا خانم شجاعی از گرفتن حضانت به عنوان پوئنی که جمهوری اسلامی به زن داد تا نگهداری فرزند خودش را بر عهده داشته باشد، یاد می‌کنند. خیلی متاسفم که ما در قرن ۲۱ سطح خواسته‌های زنان را برای جامعه‌ای که تازه اسلامی هم نیست و به زور مسلمانش کرده‌اند، تا این حد پایین می‌آوریم».
وی در پایان صحبت‌هایش خطاب به سخنرانان اظهار داشت: «شما دارید مردم را به بیراهه می‌برید و برای اینکه بتوانید به ایران بروید و مشکلی برایتان پیش نیاید، فقط از شورای نگهبان انتقاد می‌کنید چون در ایران هم این روز‌ها خیلی‌ها از شورای نگهبان انتقاد می‌کنند».
«به خاطر همین فیلتر‌ها هیچگاه کاندید مجلس نشدم»
صدیقه وسمقی در پاسخ به اظهارات سیمین اصفهانی ابتدا توضیح داد که برای نمایندگی شورای شهر از هیچ فیلتری عبور نکرده، چون اساس نمایندگی شورای شهر نیازی به تایید صلاحیت شورای نگهبان ندارد.
خانم وسمقی گفت که به دلیل همین عدم اعتقادش به فیلترینگ شورای نگهبان علیرغم اصرارهای زیاد تا کنون حاضر نشده برای نمایندگی مجلس شورای اسلامی نامزد شود.
وی سپس با تکرار سخنان خانم اصفهانی درباره استبدادی بودن ساختار رژیم سیاسی در ایران گفت: «اگر زنان تغییرخواه وارد این سیستم استبدادی نشوند، چه کسی این سیستم را تغییر خواهد داد؟ آیا زنان باید منتظر بمانند تا مردان یک ساختار سیاسی دموکرات برایشان بسازند و بعد بگویند بفرمایید مشارکت کنید؟»
خانم وسمقی در پاسخ به شرکت کننده دیگری که از او پرسیده بود آیا اصلا ساختار فقاهتی حکومت اجازه مشارکت به زنان در سطوح بالای سیاسی را می‌دهد یا نه، تاکید کرد که مطمئن است این سیستم چنین اجازه‌ای را به زنان نخواهد داد، اما وقتی زنان برای ورود به این سیستم تلاش کنند، معنایش آن است که ساختار فکری زنان تغییر کرده و باور کرده‌اند که می‌توانند در بالا‌ترین سطح ساختار قدرت مشارکت کنند.
خانم وسمقی تاکید کرد: «ما زمانی به وضعیت بهتر خواهیم رسید که ساختار فکری و باورهای مردم ما بهتر شود».
«گرفتن حق حضانت هم تلخ است و هم خنده‌دار»
منصوره شجاعی ابتد از اینکه بخشی از زنان شرکت در این جلسه را تحریم کرده‌اند، اظهار تاسف کرد و گفت برای او واژه تحریم یادآور تحریم‌های آمریکا علیه مردم ایران و دردی است که مردم از این تحریم‌ها می‌کشند و فکر نمی‌کرده که گفت‌و‌گو را هم می‌شود تحریم کرد. این فعال جنبش زنان اظهار امیدواری کرد که "سایه تحریم از سر جنبش زنان رخت بربندد".
خانم شجاعی در پاسخ به انتقاد سیمین اصفهانی درباره گرفتن حق حضانت در قرن بیست و یکم گفت: «اینکه اینجا برای دوستان خنده‌دار است که چرا ما در قرن ۲۱ از حضانت می‌گوییم، تلخ بودن این ماجرا را می‌رساند نه خنده‌دار بودن آن را. این تلخی ماجرای جنبش زنان در ایران است. این موضوع پیش‌پا افتاده مسخره می‌تواند برای ما یک موفقیت باشد، چرا که فجایع بسیاری از این بابت در قرن ۲۱ در کشور من افتاد و من معتقد بودم، باید روی این‌ها کار کنم».
بیشتر بخوانید: پیچ‌وخم‌های لایحه حمایت از ۲۲ هزار کودک بی‌سرپرست
خانم شجاعی در پاسخ به پرسش دیگری در این باره که آیا صرف حضور زنان فی نفسه می‌تواند کارایی داشته باشد، تاکید کرد که هیچ حضور فی نفسه‌ای نمی‌تواند به عنوان نمایندگی جنبش زنان یا ترویج گفتمان برابری‌خواهی در عرصه سیاست کاربرد داشته باشد.
او ادامه داد: «تلاش بخشی از جنبش زنان در ایران که می‌خواهد از طریق نظام انتخاباتی، گفتمان برابری‌خواهی را ترویج کند، این است که حساسیت‌های جنسیتی زنانی را که در دولت هستند، تقویت کند چون معتقد به الزام تغییر قوانین است و نمی‌خواهد تغییر قوانین را از طریق اسلحه پیش ببرد».
جلسه بررسی موانع و راهبردهای مشارکت سیاسی زنان با طرح چندین پرسش دیگر و پاسخ‌های سخنرانان و برگزارکنندگان این جلسه پایان گرفت.