بررسی جامعه مدنی ایران در نشست بنیاد هاینریش بل در برلین
۱۳۹۵ آبان ۲۰, پنجشنبه
نشست "ایران: تغییر از طریق نزدیکی؟" درباره وضعیت جامعه مدنی ایران پس از توافق هسته‌ای سه‌شنبه شب (۸ نوامبر/ ۱۹ آبان) در سالن همایش‌های بنیاد هاینریش بل در برلین برگزار شد.
سخنرانان این نشست هادی قائمی، سخنگوی کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران، زیبا میرحسینی، پژوهشگر، استاد دانشگاه و فیلمساز، و امید نوری‌پور، نماینده ایرانی‌تبار مجلس آلمان بودند.
در این نشست سخنرانان در کنار اشاره به وضعیت فعلی جامعه مدنی در ایران که آن را محدود و در فشار توصیف کردند به بیم‌ها و امیدهای فعالان جنبش‌های مختلف اجتماعی پرداختند.
زیبا میرحسینی در این نشست با اشاره به طولانی و زمان‌بر بودن راه تغییر، از نفوذ خواسته‌های جنبش‌های اجتماعی نظیر جنبش زنان در عمق اجتماع به‌ویژه پس از تحولات سال ۱۳۸۸ خبر داد. او که انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور را نوعی مصالحه ارزیابی می‌کرد، معتقد است باید نسبت به تحولات داخل ایران «امید» را از دست نداد.
میرحسینی در گفتگو با خبرنگار دویچه وله، درباره هزینه‌هایی که جنبش‌های اجتماعی در سال‌های اخیر در ضمن همین مصالحه‌ها پرداخته‌اند گفت: «جنبش‌های اجتماعی به حیات خود ادامه می‌دهند، برای اینکه نیاز برایشان وجود دارد، منتهی شکل‌شان را عوض می‌کنند. سرکوبی که در ایران به‌ویژه پس از ۱۳۸۸ اتفاق افتاد، ماهیت جنبش‌های مدنی را در ایران تغییر داد. الان جنبش‌ها پراکنده شده‌اند و در همه سطوح اجتماع هستند و بیش‌تر به شکل نافرمانی مدنی و مقاومت گسترده مردم دیده می‌شود. این در هر صورت یک جنگ فرسایشی است اما معتقدم زمان در نهایت به نفع جنبش‌ها است.»
بیش‌تر بخوانید:روحانی: قلم‌ها را به بهانه‌های واهی نشکنیم
او همچنین بر عامل امید تاکید کرد و گفت: «اگر امید نداشته باشید نمی‌توانید کاری بکنید و کاری که رژیم ایران دارد می‌کند این است که تلاش می‌کند امید را بگیرد. داشتن امید یک نوع مبارزه است. داشتن امید باعث حرکت است. اگر امیدتان را از دست دهید و فکر کنید باخته‌اید، حرکتی انجام نمی‌شود.»
هادی قائمی، سخنگوی کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران، نیز که در طول سخنرانی خود بر محدودیت‌های جامعه مدنی، تعداد بالای اعدام‌ها و ضعف حسن روحانی در رابطه با بهبود داخلی تاکید می‌کرد، درباره امید اجتماعی به وجود آمده پس از ریاست‌جمهوری روحانی به دویچه وله گفت: «وقتی روحانی انتخاب شد، جامعه ایران پس از یک دوره افسردگی عظیم فرصتی یافت که یا واقع‌بینانه یا غیرواقع‌بینانه امیدوار شود و این سرمایه مهمی بود.»
با این‌همه قائمی تاکید کرد "اما اینکه این امید منجر به اتفاقات ملموسی شده است یا نه، در انتخابات پیش‌روی ریاست‌جمهوری ایران مشخص می‌شود". او گفت: «شبیه انتخابات دور دوم محمد خاتمی است، که او در دور اول خیلی امید به وجود آورد، اما در نوبت دوم انتخابات، ناامیدی‌ها بسیار شده بود، زیرا چهار سال اول نتیجه عینی چندانی نداشت.»
به اعتقاد این فعال حقوق بشر، لازم است سیاست متفاوتی نسبت به حال حاضر در ایران پیش گرفته شود تا "جامعه به‌ویژه جوانان باور کنند در جامعه خود نقشی دارند". او تاکید کرد روحانی در عرصه داخلی ضعیف بوده است و افزود: «اگر روحانی بتواند این کار را بکند، امید به وجود آمده ادامه خواهد یافت. در حال حاضر اما ما نشانه‌های زیادی نمی‌بینیم.»
قائمی نیز همانند زیبا میرحسینی البته تاکید کرد که "جامعه ایران راه تکامل خود را می‌رود، هر کسی که می‌خواهد رئیس‌جمهور شود، فشارها کم شود یا زیاد، موضوع این است که سیر تکاملی‌ای که در جامعه ایران دیده می‌شود متوقف شدنی نیست و در همه این سال‌ها متوقف نشده است".
بهبود وضعیت اقتصادی، یک فرصت
در نشست سه‌شنبه در برلین سخنرانان در حالی درباره جامعه مدنی پس از توافق هسته‌ای صحبت می‌کردند که هم‌زمان انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا برگزار می‌شد. انتخاباتی که نتیجه آن به گفته یکی از سخنرانان می‌تواند بر همه بحث‌های درگرفته در نشست هاینریش بل تاثیر بگذارد.
امید نوری پور، نماینده مجلس آلمان، در این نشست بر ترس شماری از فعالان ایران انگشت گذاشت که نگران آن هستند که مساله نقض حقوق بشر در ایران در پی توافق انجام شده و رفع تحریم‌ها و شکل‌گیری مبادلات اقتصادی از دستور کار جامعه جهانی خارج شود.
نوری‌پور اما تحریم‌های موجود را به سه گروه تقسیم کرد، تحریم‌های مرتبط با برنامه اتمی، تحریم‌های مرتبط با موارد حقوق بشری، و تحریم‌های مرتبط با تروریسم. او توضیح داد که تحریم‌های حقوق بشری ارتباطی با تحریم‌های اتمی ندارد.
بیش‌تر بخوانید:مخالفت یونان با تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه بانک صادرات
هادی قائمی نیز در این نشست با تاکید بر اینکه گروه‌های متفاوت سیاسی داخل کشور همگی بر اصل حفظ رژیم توافق نظر دارند، گفت در ۲۰۱۳ و با سر کار آمدن دولت روحانی رژیم ایران به این نتیجه رسیده بود که مساله اقتصاد چالش اصلی بقای رژیم است. او با بیان اینکه تندروهای داخل ایران به‌ویژه شخص رهبر جمهوری اسلامی طرفدار برقراری مدل چین در ایران هستند و گشایش اقتصادی همراه با محدودیت آزادی‌های ابتدایی بشر است، تاکید کرد که اروپایی‌ها نباید بگذارند مدل چین در ایران به اجرا در‌آید.
قائمی خواستار آن شد که شرکت‌های اروپایی برای ورود به ایران عجله نکنند و گفت اروپا در غیاب آمریکا و با توجه به حضور نه چندان جذاب چین و روسیه که در طول تحریم‌ها نیز برقرار بود، باید باور کند "دست بالا" را دارد. او از اروپایی‌ها خواست تا انجام یکسری از تحولات نظیر بهبود در وضعیت حقوق بشر ایران، از جمله برقراری آزادی انجمن‌ها، منتظر بمانند.
او از رقابت فعلی میان کشورهای مختلف اروپایی برای ورود هر چه سریع‌تر به بازار ایران ابراز نگرانی کرد.
زیبا میرحسینی بهبود اقتصادی را در بهبود شرایط مهم ارزیابی کرد. او اعتقاد داشت: «اگر در سال ۲۰۰۸ با ایرانی‌ها صحبت می‌کردید می‌ترسیدند که توافق هسته‌ای باعث فراموشی حقوق بشر شود، اما شمار زیادی از آن‌ها در طی چند سال اخیر به این نتیجه رسیدند که توافق هسته‌ای مفید است.»
او تاکید کرد که "آن‌ها مسلما نمی‌خواهند حقوق بشر فراموش شود ولی به بهبود وضعیت اقتصادی هم به عنوان فرصت نگاه می‌کنند".
نزدیکی مذهبی‌ها و سکولارها
در نشست سه‌شنبه شب زیبا میرحسینی با تاکید بر نزاع دایمی میان جمهوریت و اسلامیت در جمهوری اسلامی ایران به تجربه سرکوب شدید جامعه مدنی در سال‌های ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد پرداخت. با این‌همه به اعتقاد او فروریختن مرزبندی‌ها میان گروه‌های سکولار و مذهبی در جنبش زنان صورت گرفت و این یکی از درس‌های مفید پس از ۱۳۸۴ و به‌ویژه در سال‌های دور دوم ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد بود.
میرحسینی گفت: «انتخابات ۱۳۸۴ شوک به جامعه مدنی بود. اما درس هم داشت. در این دوره ما شاهد آشتی میان سکولارها و مذهبی‌ها در جنبش زنان بودیم. بخاطر اینکه تشخیص دادند که هدف مشترک دارند و باید به هم بپیوندند. فعال‌های خارج هم به این تشخیص رسیدند که همه در یک قایق سوارند. فکر می‌کنم این بسیار با اهمیت بود.»
بیش‌تر بخوانید: "نفرت‌پراکنی علیه بهاییان در دولت روحانی تشدید شده است"
او با اشاره به نقشی که زنان در انتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی در افزایش تعداد زنان در مجلس بازی کردند گفت: «جامعه مدنی ایران قابل مقایسه با کشورهای دیگر نیست و تقریبا هیچ ان جی او زنانی وجود ندارد. اما ایده جنبش زنان بسیار عمیق در دل جامعه نفوذ کرده است. امروز می‌توانیم بگوییم به رغم محدودیت‌های سال‌های اخیر جامعه مدنی ایران بسیار سکولارتر، تحصیل‌کرده‌تر و مداراگرتر شده است.»
او با اشاره به صحبت‌های اخیر روحانی در رابطه با آزادی مطبوعات که جنجال‌برانگیز نیز شده است، آن را مرتبط به انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده دانست اما اظهار خوشبینی کرد که "هر بار کم کم تغییر ایجاد می‌شود و این یک راه دراز است."
اعدام‌ها حامل پیامی سیاسی به خارج
در این نشست همچنین موضوع اعدام‌های گسترده در ایران یکی از موارد بحث بود. هادی قائمی در عین پذیرش اینکه روحانی تاثیری بر قوه قضاییه ندارد، نقش‌آفرینی را برای او ممکن ارزیابی کرد و از این جهت نتیجه گرفت که او در رابطه با کاهش اعدام‌ها اقدامی موثر انجام نداده است.
او گفت: «تعداد اعدام‌ها را زیاد کرده‌اند تا به ما در خارج پیام مشخصی بدهند. تندروها در ایران می‌خواهند از این طریق بگویند که آن‌ها هستند که اداره امور را برعهده دارند و ما نباید پس از توافق هسته‌ای خیلی هیجان‌زده شویم. می‌خواهند بگویند که صرفا به روحانی ماموریت خارجی داده بودند اما در داخل خودشان هستند که همچنان در راس قدرت قرار دارند.»
او استدلال‌های ایران به‌ویژه درباره میزان اعدام‌ها در رابطه با مواد مخدر را ناوارد دانست و اعدام‌ها را دارای استفاده سیاسی خواند. قائمی گفت: «پیام داخلی اعدام‌ها هم این است که می‌خواهند بگویند ما هیچ شرمی برای استفاده از خشونت با مخالفان‌مان نداریم.»
او از مطرح بودن بحث‌هایی در طول سرکوب‌های پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ که برخی از مقامات ایران در آن زمان در پی راه‌انداختن اعدام‌های گسترده نظیر دهه ۶۰ بودند خبر داد.
قائمی همچنین اعدام افراد زیر ۱۸ سال در ایران را محکوم کرد. او گفت ایران بیش از هر کشور دیگری در جهان افراد زیر ۱۸ سال را اعدام می‌کند و این موضوع را برای بسیاری از دیگر کشورها شوکه‌کننده خواند.