"بحران خشکسالی را با مدیریت صحیح می‌توان مهار کرد"
۱۳۹۴ شهریور ۱۱, چهارشنبه
اوایل هفته جاری مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران از نشست ۳۶ سانتیمتری زمین تهران خبر داد. محمد هادی حیدرزاده همچنین هشدار داد که ایران به سرعت به سوی بیابانی‌شدن پیش می‌رود.
پیشتر نیز اخباری درباره ورود فلات ایران به یک چرخه خشکسالی منتشر شده بود و اینکه ایران در ۲۰ سال آینده حدود یک سوم از منابع آبهای سطحی و سفرههای زیرزمینی خود را از دست می‌دهد.
روزنامه‌های داخل ایران تقریبا هرهفته خبری درباره بحران بی‌آبی و خشکسالی منتشر می‌کنند. روزنامه جوان چندی پیش نوشته بود: «بر اساس داده‌های به دست آمده از مطالعات دمای هوای کشور، تا ۹۰ سال آینده میزان بارش کاهش و میزان دما افزایش می‌یابد، ضمن آن‌که سفرههای آب زیرزمینی نیز از بین می‌روند.»
بیشتر بخوانید: تهران در آستانه بیابان‌زایی قرار گرفت
و معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست نیز چندی پیش گفت: «تا سال ٢٠۵٠ میلادی، (۳۵ سال دیگر) خشکسالی کشور ١١ برابر شرایط فعلی خواهد شد و نزولات جوی هم کاهش خواهد یافت. این شرایط منجر به نگرانی عمیق درخصوص آینده ایران، منطقه و جهان میشود.»
دکتر مجید عباسپور رئیس دانشکده محیط زیست و انرژی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد، در گفت‌وگو با دویچه‌وله ضمن تایید این اخبار تصریح می‌کند که این مشکل خاص ایران نیست و تغییرات آب و هوایی و کاهش میزان بارش سالیانه دامن همه دنیا را گرفته است.
این استاد دانشگاه صنعتی شریف معتقد است که این بحران با یک مدیریت صحیح قابل کنترل است.
نظارت بر حفر چاههای عمیق
به نظر عباسپور یکی از علل اصلی بروز خشکسالی در ایران غیر از کاهش بارندگی و تغییرات جوی، برداشت بی‌رویه از آبهای زیرزمینی است و به همین دلیل او معتقد است اگر این مسئله تحت کنترل قرار گیرد می‌توان بحران خشکسالی را هم تا حدی مدیریت کرد.
برای نمونه او به حفر چاههای عمیق اشاره می‌کند که برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شوند اما چون بدون برنامه حفر می‌شوند باعث کاهش سطح آبهای زیرزمینی می‌شوند.
این اتفاقی است که به گفته عباسپور در بسیاری از نقاط ایران افتاده است: «در طی سال‌های گذشته ما شاهد حفر تعداد زیادی چاههای عمیق بودیم که بعضا به منظور کشاورزی زده شده، بدون اینکه مدیریت بشود. شما می‌دانید که اگر برداشت و ورود آب با همدیگر متعادل نباشند و برداشت آن بیشتر باشد، سطح سفرههای آب زیرزمینی رفته رفته پایین میآید و خب این اتفاق در خیلی از نقاط کشور که زمینهای کشاورزی دارند و یا کشاورزی صورت میگرفته افتاده است. یعنی یکسری حلقههای چاه غیرقانونی زده شده، برداشت آب صورت گرفته، سفرههای آب زیرزمینی پایین آمده و در نتیجه نشست زمین اتفاق افتاده است».
بیشتر بخوانید: بحران آب در ایران رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس را "وحشت‌زده" کرد
و این همان اتفاقی است که در تهران هم افتاده اما علتش نه حفر چاههای کشاورزی بلکه سیستم فاضلاب این شهر است.
دکتر مجید عباسپور در این باره می‌گوید: «سیستم فاضلاب و جمعآوری فاضلاب که از چندین سال قبل در تهران اجرا شده و دارد پیاده میشود، این است که کلیه آب‌هایی که به صورت پسآب در سیستم‌های شهری هستند جمعآوری میشود و در جایی در قسمت جنوبی تهران برای مصارف مختلف تصفیه میشود. جمعآوری آبها و اجازه ندادن به این که دوباره به زمین برگردند، در بعضی نقاط میتواند این مشکل را ایجاد کند که زمین نشست پیدا بکند.»
پروژه آبخیزداری و شیرین کردن آبهای شور
با وجود همه این مشکلات، دکتر عباسپور معتقد است که راه‌هایی برای چاره اندیشیده شده و در حال اجرا هستند. از جمله کنترل شدید حفر چاههای کشاورزی و بستن چاههای غیرمجاز.
وی همچنین به پروژه "آبخیزداری" اشاره می‌کند که بر اساس آن با ایجاد سدهای مصنوعی اقدام به جمعآوری آب باران در پشت این سدها می‌کنند و به این ترتیب با استفاده از آب باران و جلوگیری از هدر رفتن آن، سفرههای آب زیرزمینی تغذیه می‌شوند.
این مسئول انجمن متخصصان محیط زیست ایران همچنین به راهکارهایی اشاره می‌کند که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند ولی باید استفاده شوند مثل شیرین کردن آبهای شور که با توجه به وجود دو دریا در شمال و جنوب ایران میتواند بسیار مورد استفاده قرار گیرد ولی تاکنون نسبت به آن بی‌توجهی شده است.
بیشتر بخوانید: یک چاه آب به ازای هر ۱۰۴ شهروند ایران
اراده اصلاح مدیریت بحران‌های زیست‌محیطی به نظر آقای عباسپور در دولت کنونی وجود دارد. وی اما تاکید می‌کند که این وظیفه تنها مختص سازمان محیط زیست نیست بلکه سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌های بیشتری را در بر می‌گیرد از جمله وزارت نیرو یا کشاورزی.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «سیاستهای نظام در بخش محیط زیست تقریبا در سه ماه گذشته در مجمع تشخیص مصلحت نظام مورد بررسی قرار گرفته و الان برای تایید نهایی بایستی به تایید سازمانهای ذیربط و مجلس قانونگذاریمان نیز برسد. ضمنا برنامه ششم توسعه از سال آینده در پیش روست و تا آنجایی که من اطلاع دارم به بحث کمبود آب و این مسائلی که اشاره کردم، در آن خیلی جدی توجه شده است».
بیشتر بخوانید: آوارگان آب و نزاع‌های آبی، پیامدهای بحران کم‌آبی
علیرغم خوشبینی این کارشناس، متخصصان دیگری هستند که به کنترل آن "خشکسالی بزرگ و محتوم" چندان امیدوار نیستند. عیسی کلانتری وزیر سابق کشاورزی چندی پیش در یادداشتی نوشته بود: «برداشت بی‌رویه، مصرف بی‌رویه، ضایعات بی‌رویه، فشار بر طبیعت. به جای اینکه منابع‌مان را اصلاح کنیم و در زیربناهای مربوط به آب سرمایه‌گذاری کنیم، پول مملکت را توزیع می‌کنیم که جز تورم چیز دیگری از آن درنمی‌آید. من به واقع می‌ترسم که اگر ۲۰ تا ۲۵ سال آینده با همین روش از آب بهره‌برداری کنیم، سرنوشت قوم مایا و سومر سر ملت ایران هم بیاید. این دور از انتظار نیست.»