اصلاح ساختاری سپاه با کدام اهداف؟ • مصاحبه
۱۳۸۷ اردیبهشت ۱۷, سه‌شنبه
اما با قدرتی که سپاه پاسدارن در ایران دارد، فرمانده سپاه پاسداران از کدام غفلت حرف می‌زند و چه حقوق ویژه دیگری را برای سپاه می‌طلبد؟ سوالاتی در این زمینه را دویچه وله با بهروز خلیق نویسنده و پژوهشگر در مسایل ایران در میان گذاشته است.
دویچه‌وله: سپاه پاسداران ابتدا یک نهاد نظامی بود و بعد از آن هم به یک نهاد اقتصادی قدرتمند و سیاسی تبدیل شد. به نظر شما وقتی حالا بازهم از اصلاح ساختار آن صحبت می‌شود، منظور چه تغییراتی است؟
بهروز خلیق: صحبتی که جعفری فرمانده کل سپاه پریروز داشته است، در حقیقت در رابطه با این بود که او باز به آن روندهایی که تاکنون پیش رفته است، انتقاد دارد و از این که فقط جنبه‌ی نظامی سپاه برجسته شده است و بحث‌ها و جنبه‌هایی که در حقیقت برمی‌گردد به (عرصه‌های)های دیگر، از جمله مسئله‌ی اصلی اقتصادی، فرهنگی، امنیتی، سیاسی، قانونگذاری و حوزه‌های مختلف دیگر که سپاه در آن حوزه‌ها فعالیت دارد، در عین‌حال انتقاد دارد به این که به آن حوزه‌ها توجه کمتری شده است. و آن چیزی که مشخص است این که فرمانده سپاه به طور روشن گفت که سپاه تک وظیفه‌ای نیست، بلکه در حقیقت سپاه یک نهاد عمومی است. نهادی عمومی که در عرصه‌های مختلف فعالیت می‌کند و می‌خواهد حوزه‌های مختلف را تحت سلطه‌ی خودش دربیاورد، زیر این عنوان که بخواهد از انقلاب دفاع بکند.
دویچه‌وله: ولی الان نیمی از مدیریت دولت دست سپاه است، در حوزه سیاسی سپاه در بسیاری امور دخالت دارد و در حوزه‌ی اقتصادی هم سپاه بیشترین قدرت را دارد. چه عرصه‌های دیگری هست که سپاه می‌خواهد در دست بگیرد؟ آیا می‌خواهد قدرت را به‌طور کامل قبضه بکند؟
بهروز خلیق: سپاه به طور کلی جریانی است که بیشتر خصلت توتالیتری دارد، یعنی تمامیت‌گراست. به آن چیزهایی که به دست می‌آورد اصلا قانع نیست و درست هم هست. فرضا یک نمونه‌اش در مورد مجلس است که در دوره‌ی قبلی مجلس، یعنی دوره‌ی هفتم، سپاه جای محکمی را داشت. ولی این بار باز به آن قناعت نکرد و به تعداد زیادی از فرماندهان خودش اجازه داد که در انتخابات شرکت کنند، از طریق وزارت کشور، که در آنجا علیرضا افشار که در حقیقت یک سپاهی بوده و قبلا هم فرمانده بسیج بود، باز از آن طریق انتخابات را به گونه‌ای پیش برد که بازهم سهم بیشتری داشته باشد از آنچه تاکنون داشته است. در عرصه‌های دیگر هم به این صورت است. سپاه به آن چیزی که دارد، بلکه جریانی توسعه‌طلب و توتالیتر است و تماما تلاش می‌کند عرصه‌های دیگر را هرچه بیشتر تحت سلطه و کنترل خودش دربیاورد. آن انتقادی که فرمانده سپاه دارد، می‌شود گفت در این رابطه است که گویا بیشترین توجه به جنبه‌ی نظامی بوده، در حالی که به جنبه‌های دیگر باید بیشتر پرداخته بشود و یا برنامه‌ریزی بشوند. او در حقیقت از این زاویه انتقاد کرده است از دوره‌های قبل.
دویچه‌وله: فرمانده سپاه پاسداران در عین حال به این مسئله اشاره کرده است که نگرانی و دغدغه در مورد انقلاب در زمان آیت‌اله خمینی هم بیشتر به داخل بود و نه به خارج از کشور. شما فکر می‌کنید این تهدیدات در حال حاضر در داخل کشور از چه زاویه‌ای مطرح می‌شوند؟
بهروز خلیق: خب ببینید، آن فرمانده سپاه درست می‌گوید که از زمان تشکیل شدن بیشتر مسئله‌ی داخل مطرح بود. اما وقتی جنگ ایران و عراق شروع شد، خب سپاه اصلا ساختارش تغییر پیدا کرد و بیشتر به یک ارتش کلاسیک تبدیل شد، به لحاظ درجات و به لحاظ ساختارها. و در این رابطه است که تاکید می‌کند سپاه چنین ساختارهایی دارد، و بیشتر باید بتواند ساختارهایی پیدا بکند که در عین حال آن نگرانی‌هایی که حکومت در رابطه با کشور دارد، بخصوص مسئله‌ی گرانی و نارضایتی گسترده که می‌تواند به شورش‌هایی منجر بشود در داخل کشور. این است که سپاه می‌خواهد آماده باشد که بتواند با این شورشها برخورد بکند. بخصوص این که بسیج را هم تحت فرماندهی مستقیم فرمانده کل سپاه درآورده‌اند. پس نتیجتا می‌خواهد هرچه بیشتر آمادگی داشته باشد برای این نوع برخوردها، بخصوص در رابطه با آن سیاستهایی که برمی‌گردد به (رییس دولت). و این که نگران است که نیروهای داخل را تقویت بکند و از این طریق مشکلاتی برای جمهوری اسلامی بوجود بیاورد. بیشتر از این جنبه است. ولی نکته‌ای که می‌خواستم تاکید کنم، این است که سپاه در حقیقت علاوه بر این که در عرصه‌ی نظامی، امنیتی، سیاسی دارد فعالیت می‌کند، در حقیقت تبدیل به یک نهاد عمومی می‌شود که خیلی عرصه‌های اجتماعی را دارد می‌گیرد و این یک خطر بزرگی است. در واقع پدیده‌ی جدیدی هم هست.
دویچه‌وله: منظور از نهاد عمومی چه هست؟
بهروز خلیق: یعنی آن نهادی که تک وظیفه‌ای نیست، بلکه وظایف متعددی را برعهده دارد. یعنی سپاه کاری که انجام می‌دهد نظامی، امنیتی ، فرهنگی، اقتصادی و قانونگذاری و اداره‌ی کشور است، همینطور شرکت در سیاستگذاری‌های کلان کشور. در این مجموعه وسیع سپاه دارد عمل می‌کند و در حقیقت آن وظیفه‌ای که یک دولت در کشورهای مختلف دارد، سپاه نیز در عین حالی که هم در دولت جای پای محکمی را پیدا کرده است، خودش هم در حقیقت یک دولت است در کنار دولت و دولتی است که در درون دولت تعبیه شده است. یک پدیده‌ی واقعا نادری است که حتا در کشوری مثل پاکستان ترکیه، دو کشور همسایه‌ی ما در آنجا ارتش نقش بالایی را دارد، اما چنین عملکردی در این دو کشور دیده نمی‌شود. این پدیده‌ی جدیدی‌است که دارد در کشور ما شکل می‌گیرد.
دویچه‌وله: روی سخن فرمانده کل سپاه با چه کسی است؟
بهروز خلیق: بیشتر به نظر می‌رسد که تاییدیه گرفته است از خود ولی فقیه، آقای خامنه‌ای، و بیشتر به نظر می‌رسد که در رابطه با فرماندهانی‌است که زیردستش هستند، مقاومت‌هایی که در این زمینه وجود دارد، با آنها دارد صحبت می‌کند. چون سپاه یکدست نیست، گرایشی وجود دارد که به شدت مخالف چنین عملکرد سپاه است و بیشتر به جنبه‌ی نظامی تکیه دارد. و به همین خاطر هم در اینجا و آنجا مقاومت می‌کند. در حقیقت به نظر می‌رسد روی سخن‌اش بیشتر با این فرماندهان است.
دویچه‌وله: به نظر برخی صاحب‌نظران این سخنان در عین‌حال در رابطه با امکان حمله‌ی نظامی آمریکا هم هست. نظر شما چیست؟
بهروز خلیق: ببینید، درست است که در رابطه با احتمال حمله‌ی نظامی هم باشد. (چون) به جهت حساسیت‌هایی که نسبت به سپاه در سطح بین‌المللی پیدا شد، بخصوص تحریم‌هایی که در رابطه با سپاه صورت گرفت، مدتی‌‌ست که تلاش می‌کنند این سپاه را از جلوی صحنه به عقب برانند و ارتش را به جلوی صحنه برانند و با این کار بگویند، آره! ارتش است که از مرزهای کشور دفاع می‌کند. ولی در عین حال سپاه با تمام آمادگی‌هایی که دارد پیدا می‌کند، آماده‌ی این هم هست که اگر حمله‌ای صورت بگیرد مقابله بکند. سپاه پشت این کار را انجام می‌دهد، ولی در جلو می‌خواهد یک کم عقب بنشیند که از زیر ضرب خارج بشود.
دویچه‌وله: آخرین سوالم از شما. ایرانی که سپاه پاسدارانش در همه‌ی عرصه‌های زندگی مردم دخالت بکند، چه شکل و شمایلی دارد؟
بهروز خلیق: بیشتر می‌رود (به سمت) کشورهایی که ما نمونه‌اش را در آلمان و ایتالیا در قبل از جنگ جهانی دوم (دیدیم) که دولتهایی شکل گرفته بود که هم خصلت توتالیتری داشتند و هم خصلت نظامی داشتند. این دو عنصر بهم پیوند خورده بود. الان هم توی ایران دارد چنین پدیده‌ای (بوجود می‌آید). حالا نه با عنوان فاشیسم، ولی بیشتر می‌رود به (آن سمت که) خصلت توتالیتری حکومت تشدید بشود. و واردشدن عنصر سپاه هم، عنصر نظامی، در ساختار سیاسی کشور دارد این امر را تقویت می‌کند. (مانند) همان کشورهایی که در جنگ جهانی اول و دوم در اروپا شکل گرفته بودند، (ایران) هم به لحاظ عملکرد دارد مشابهت‌هایی با آنها پیدا می‌کند.