اتحادیه کشورهای آسیای مرکزی: خیال یا واقعیت

تاکنون «اتحاد کشورهای ترک زبان»، «اتحاد کشورهای فارس زبان» و «تاسیس ترکستان» در میان نخبگان و روشنفکران و هم در میان رهبران سیاسی این کشورها طرح شده، اما این تلاش ها بی ثمر بوده است. کارشناسان موفقیت چنین اتحادی را در گرو بسط همکاری های اقتصادی می‌دانند.

روند همگرائی در آسیای مرکزی به کندی پیش می‌رود. دلیل آن چیست؟

طی سالهای گذشته «کشورهای همسود» بیش از صدها قرارداد و توافقنامه جهت همگرائی به امضا رسانده‌اند، ولی ۹۰ درصد آنها به درجه عمل نرسیده است.

آیا مسئله زبان و فرهنگ می تواند زمینه رابرای همکاری هموار کند و یا اینکه پیوندهای اقتصادی است که این روند را تسریع می کند؟

دکتر تورج اتابکی، استاد دانشگاه در هلند، با توجه به تجربه تاسیس«اتحادیه کشورهای ترک زبان» که در آن چهار کشور آسیای مرکزی و ترکیه عضو هستند، معتقد است که مسئله زبان و فرهنگ برای تاسیس یک اتحادیه کافی نیست.

وی معتقد است: «این که چهار کشور از پنج کشور آسیای مرکزی ترک تبار هستند، زمینه را برای همکاری بیشتر آنکارا با این کشورها هموار کرده و در این تردیدی نیست. ولی آنگونه که آنکارا گمان می کرد ترک زبان بودن این کشورها بسنده است، برای بسط یک اتحاد کشورهای ترک زبان عملی نشد.»

علیرغم بی ثمر بودن تلاش های سال های گذشته، مسئله همگرائی کشورهای آسیای مرکزی در دستور روز رهبران این کشورها قرار دارد. قزاقستان بطور رسمی از چهار کشور دیگر منطقه درخواست کرد که اتحادیه کشورهای آسیای مرکزی را تاسیس کنند.

این پیشنهاد قزاقستان با استقبال تاجیکستان و قرقیزستان نیز مواجه شد. هدف اصلی این اتحاد وسعت بخشدین روابط اقتصادی در میان کشورهای آسیای مرکزی خواهد بود. اکنون این کشورها به همکاری های اقتصادی اولویت داده اند و قصد دارند از این طریق به همگرائی بیشتر دست یابند.

کارشناسان اقتصادی این کشورها به تامین حرکت آزادانه کالا، سرمایه و نیروی کار اشاره می‌کنند و مقامات قزاقستان توضیح می دهند که با تشکیل چنین اتحادیه‌ای، این کشورها قادر هستند به یک قدرت اقتصادی منطقه‌ای تبدیل شوند و دیگر به ابرقدرت های جهان وابسته نخواهند بود.

به دنبال پیشنهاد قزاقستان، کارشناسان قزاق و تاجیک در شهر دوشنبه همایشی در رابطه با همگرائی این کشورها و تاسیس اتحادیه کشورهای آسیای مرکزی تشکیل دادند.

برخی از کارشناسان تاجیک با پیشنهاد قزاقستان موافق نیستند و معتقدند که تاجیکستان با هفت میلیون جمعیت در اتحادیه ای که بیش از ۵۵ میلیون نفر جمعیت خواهد داشت، هویت خود را در خطر قرار خواهد داد.

عبدالغنی محمد عظیمف، رئیس انجمن سیاست شناسان تاجیکستان و یکی از شرکت کنندگان همایش در شهر دوشنبه ضمن پشتیبانی از همگرائی اقتصادی با تاسیس دولت واحد در قلمرو آسیای مرکزی مخالف است. وی بیم دارد که تاجیک ها استقلال، زبان، و هویت خود را از دست خواهند داد.

رشید غنی عبدلله کارشناس مسایل سیاسی در تاجیکستان نیز بر این نظر است که تاجیکستان باید به تاسیس اتحادیه کشورهای فارسی زبان بیشتر توجه داشته باشد: «کلیه سازمانهایی که ساختار فراملی در اختیار دارند، از سوی آن ملتهایی اداره می شوند که یا نفوذ بیشتر اقتصادی و جمعیت بیشتری دارند و یا از هویت مستحکم ملی برخوردارند.»

در همین حال، بالت ایولبایف، کارشناس مرکز مطالعات استراتژیک دفتر ریاست جمهوری قزاقستان، معتقد است که و قزاقستان با طرح این موضوع قصد ندارد رهبر منطقه شود: «ما طرفدار حقوق برابر هستیم و در صورت به وقوع پیوستن چینین طرحی حق کشورها به عنوان عضو این اتحادیه، بصورت برابر حقوق تأمین خواهد شد.»

ایولبایف، کارشناس قزاق افزود که قزاقستان تلاشهای خود را برای تاسیس اتحادیه آسیای مرکزی همچنان ادامه خواهد داد. بنظر کارشناسان تاسیس چنین اتحادیه‌ای می‌تواند به اختلافات مرزی و رقابتهای کشورهای آسیای مرکزی نیز پایان بخشد و این منطقه را در سطح جهانی مطرح کند.

طاهر شیرمحمدی