آب دیگر نه موضوعی ملی، بلکه جهانی است
۱۳۸۸ مرداد ۲۸, چهارشنبه
در هفته‌ی جهانی آب نزدیک به ۲۰۰۰ نفر در نشست استکهلم، پایتخت سوئد، جمع شده‌اند تا به مشکلات مربوط به آب بپردازند.
چه اتفاقی باید روی دهد، تا دریابیم که تغییرات آب و هوایی مشکلی است که باید هر چه زودتر آن را مهار کرد؟
به چه رخدادی نیاز داریم تا اهمیت استفاده‌ی بهینه و مدیریت صحیح آب دریافته شود؟ آیا جنگ بر سر آب خود به تنهایی برای درک این ضرورت کافی نیست؟
جنگ بر سر آب. اما چرا؟ پروفسور علی یخکشی، استاد دانشگاه‌های ایران و آلمان در این باره توضیح می‌دهد: «در روی کره‌ی زمین، ۱۴ میلیارد کیلومتر مکعب آب داریم که فقط ۸دهم‌درصد این مقدار، آب شیرین است، ۲ درصد آن یخ‌های قطبی است.
این آب مقدارش در جهان ثابت است. ولی جمعیت جهان رو به افزایش است. ما برای صنایعی که به وجود می‌آوریم، مثل فولاد، ابریشم، کاغذ و غیره آب زیادی احتیاج داریم و صنایع و تکنولوژی هم در جهان رو با افزایش است. پس اگر مصرف سرانه در دویست تا سیصد سال پیش چهار تا ۵ لیتر در روز برای هر نفر بوده، امروزه در کشورهای صنعتی ۳۰۰ یا ۴۰۰ تا ۵۰۰ لیتر است و در ایران هم صحبت از ۲۰۰ تا ۲۵۰ لیتر سرانه در روز است.
این افزایش را چگونه می‌شود جبران کرد؟ مقدار آب ثابت است، در حالیکه مصرف آن روز به روز افزایش می‌یابد. به مرور به جایی می‌رسیم که آب برای مردم مناطق کافی نیست. چه بسا مردم یک کشور، شهر یا چند روستا بر سر آب اختلاف پیدا کنند و امکان دارد که روزی جنگ در سطح جهانی و بخصوص کشورهایی که آب کمی دارند، مثل خاورمیانه بر سر آب شروع شود، مثل جنگ بین اسراییل و کشورهای عربی یا ترکیه و ایران.»
خطر جنگ بر سر آب با چگونگی سیاست‌گذاری مرتبط با آبهای مرزی و مشترک بین کشورها ارتباط ویژه‌ا‌ی دارد. با وجود این، کمتر پیمانی است که در سطح بین‌المللی توانسته باشد مرزهای دقیق استفاده از این آب‌ها را روشن کرده و از اختلاف بین کشورها در این مورد بکاهد.
آندرس یگرزکوگ، از مؤسسه‌ی بین‌المللی آب استکهلم که میزبانی کنفرانس هفته‌ی جهانی آب را در این شهر بر عهده دارد، معتقد است که باید شیوه‌های جدیدی تدوین کرد تا این مشکل در آینده به حداقل ممکن برسد. او می‌گوید، کشورها تمایل دارند، به این مسئله به عنوان مسئله‌ای ملی نگاه کنند، در حالی که در رابطه با آبهای مشترک باید به مرزهای حقیقی آنها نگاه کرد. از دیدگاه او، توجه به این مرزها است که باعث می‌شود محل یک سد برای به طور مثال بهره‌برداری‌های کشاورزی منطقی‌تر انتخاب شده و «در نهایت سود بیشتری نصیب آن کشور گردد».
اعطای جایزهی آب استکهلم به یک کارشناس هندی
بیش از ۲ میلیارد نفر از مردم جهان از داشتن سرویس‌های بهداشتی (توالت) بی‌بهره‌اند. بیش از نیمی از این افراد در چین و هند زندگی می‌کنند. نزدیک به ۷۰۰ میلیون نفر در هند به سرویس بهداشتی دسترسی ندارند و در فضای باز مدفوع می‌کنند.
دکتر بیندشوار، بنیانگذار سازمان خدمات اجتماعی سولابه، ده‌ها سال است که تلاش دارد با توسعه‌ی روش‌های ارزان‌قیمت دسترسی به سرویس‌های بهداشتی و بهبود تسهیلات بهداشتی، این مشکل را در هند به حداقل برساند. وی به پاس خدماتش موفق به اخذ "جایزهی آب" در نشست جهانی استکلهم شده است.
سیسیلیا مارتینسن، رئيس کنفرانس هفته‌ی جهانی آب، در سپاس از خدمات دکتر بیندشوار می‌گوید: «دکتر پاتاک بیندشوار تلاش کرده تا فرهنگ خالی کردن دستی توالت‌ها در هند از میان برود. او موفق شده،ایجاد تأسیسات بهداشتی را در هند به موضوعی مطرح تبدیل کند.»
کنفرانس هفته‌ی جهانی آب در استکلهم تلاش دارد به مسایل مربوط به دگرگونی‌های بین‌المللی بپردازد. نوآوری‌های تکنیکی، بهترین رویکردها در رابطه با منابع اندک آب در جهان، شهرسازی، کانال‌کشی‌های اصولی، مصرف بهینه‌ی آب آشامیدنی و کاهش آلودگی‌های آب از زمره‌ی این مسایل است.
دکتر مهران افخمی، متخصص آلودگی‌های آب، علل عمده‌ی آلودگی آب در جهان را برمی‌شمرد: «مهم‌ترین علل، تخلیه‌ی فاضلاب‌های تصفیه‌نشده و آلودگی‌های ناشی از املاح خاک در منابع آبی است که در بخش کشاورزی مهم است.»
وی معدن‌کاوی، انتشار مواد آلایند‌ه‌ی هوا از کارخانجات، تخلیه‌ی مواد زاید جامد کارخانجات، تخلیه‌ی لجن‌های تصفیه‌نشده و مواد شیمیایی کارخانجات در منابع آبی و از بین رفتن جنگل‌ها و پوشش گیاهی که باعث فرسایش و ورود خاک به آب‌ها می‌شود را از عوامل دیگر می‌داند.
دکتر افخمی در ادامه می‌گوید :«استفاده بیش از اندازه از کودها و سموم و تخلیه‌ی آنها به منابع آبی، تخلیه‌ی مواد زاید خطرناک، مثل زباله‌های بیمارستانی و صنعتی به آبهای شهری، تخلیه‌ی فاضلاب‌ها به درون چاه‌ها و قنات‌ها که در برخی از مناطق ایران مثل یزد که رودخانه ندارد صورت می‌گیرد، سبب آلودگی آبهای زیرزمینی می‌شود که ما در برخی جاها مثل دشت یزد یا اردکان به شدت به این خاطر با آلودگی‌های زیرزمینی روبرو هستیم.»
تغییرات آب و هوایی محور مطرح کنفرانس استکهلم
به موجب گزارش هیأت بین‌المللی تغییرات آب و هوایی (IPCC)، افزایش گرمای کره‌ی زمین یا جهان‌گرمایی سبب افزایش مصیبت‌بار بلایای طبیعی مانند جاری شدن سیل، قحطی و فرسایش خاک خواهد شد. مسئله‌ی دیگر افزایش جهشی آوارگان ناشی از بلایای طبیعی در ۳۰ تا ۵۰ سال آینده است که موجب ایجاد درگیری‌های جدیدی می‌شود.
کنفرانس استکهلم با اشاره به خطر ناشی از تغییرات آب وهوایی به این چالش اشاره و بر مبارزه با آن تأکید کرده است. آندرس یگرزکوگ می‌گوید :«امیدواریم، بتوانیم نشان دهیم که تغییرات آب و هوایی چه تأثیرات مخربی بر آب خواهد گذاشت تا از این طریق توجه به مذاکرات در این مورد را در آینده افزایش دهیم. امیدواریم سوئد که ریاست ادواری اتحادیه‌ی اروپا را در حال حاضر بر عهده دارد از توان خود در تأثیرگذاری بر اروپا استفاده کند تا به مباحثی مانند آب و هوا، آب و آبهای مشترک بیشتر توجه شود.»
نویسنده: فریبا والیات
تحریریه: رضا نیکجو