روحانی به‌رغم تأکید بر تمایل‌اش برای حضور زنان در کابینه دوازدهم، در مورد عملی نشدن وعده‌اش تنها گفته بود: «اما نشد». در این میان روزنامه اصلاح‌طلب "آفتاب یزد" در مقاله‌ای در صفحه نخست شماره روز یکشنبه خود (۱۹ شهریور/ ۱۰ سپتامبر) زیر عنوان ""احیای بانوی اول"، پیشنهاد داده، حال که وعده روحانی برای حضور وزیر زن در کابینه تحقق نیافته، او می‌تواند دست‌کم همسرش را، "برای نشان دادن حمایت خود از زنان کشورش"، به فعالیتهای فرهنگی و عمومی ترغیب کند.
آفتاب یزد نوشته است، حسن روحانی می‌تواند برای نشان دادن حمایت‌اش از زنان، "از اهل بیت خود شروع کند" و همچون کشورهای دیگر که در آنها همسران رؤسای دولت‌ها در کنار شوهرانشان، چه در نقش مکمل و چه به صورت مستقل، در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایفای نقش می‌کنند، همسر خود را به چنین حرکتی فرابخواند.
نویسنده این روزنامه اصلاح‌طلب در عین حال تأکید کرده که گزاره نقش‌آفرینی "بانوی اول" نه یک مطالبه، بلکه تنها پیشنهادی است که تصمیم آن با رئیس جمهوری ایران و همسر اوست.
آفتاب یزد سپس در توضیح پیشنهاد خود می‌نویسد: «یک تصویر در تاریخ این مرز و بوم ثبت شده است که در آن نقش شخصیتی سیاسی در بزنگاه انتخابات ریاست جمهوری سال‌های قبل کشیده شده است که در کنار ردپایش، ردپای کفش‌هایی زنانه نیز به چشم می‌خورد».
این روزنامه سپس با این اشاره‌ی تلویحی به نقش زهرا رهنورد در کنار میرحسین موسوی، ادامه می‌دهد که روحانی هم «می‌تواند رهرو این مسیر باشد و مشارکت همسرش، صاحبه عربی در فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی را بطلبد، تا به نیمی از مردمان کشور ثابت کند که به توانایی و حضور زنان در مناصب کلان کشوری ایمان و اعتقاد دارد».
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
نویسنده آفتاب یزد سپس به تفصیل به نقش‌آفرینی "بانوان اول" چند کشور دنیا، از جمله استرالیا، سوئد، کانادا و ژاپن در فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی کشورشان پرداخته و به این نتیجه‌ی ایده‌آل خود رسیده است که همسر و دختران رئیس جمهوری ایران هم می‌توانند مثلا در شرایط محرومیت زنان از حضور در استادیوم‌های ورزشی «با حضور خود در ورزشگاه‌ها، مخالفت حسن روحانی با قانون نانوشته "منع حضور زنان در استادیوم‌های ورزشی" را اعلام کنند».
از نظر این روزنامه اصلاح‌طلب، حضور همسر حسن روحانی در نشست‌ها و میتینگ‌های زنان و آگاهی یافتن او از "دغدغه‌های" آنان و یا حتی سخنرانی‌اش در این زمینه می‌تواند نشانگر این باشد که حمایت رئیس جمهوری ایران از زنان تنها برای جلب آرای آنها نیست، بلکه او واقعا به توانمندی‌های آنان "اعتقادی راسخ" دارد.
از راست: آذر غفوری (همسر حسین فریدون)، صاحبه عربی (همسر حسن روحانی) و منیژه فدایی (همسر اسحاق جهانگیری)
"فانتزی" بانوی اول برای خانواده روحانی
الهه کولایی، استاد علوم سیاسی و نماینده اصلاح‌طلب مجلس ششم، طرح این پیشنهاد را به‌رغم "بحق" بودن، "فانتزی" دانسته و گفته است که چنین خواستی با "ساختار خانوادگی حسن روحانی همخوانی ندارد".
کولایی به "آفتاب یزد" گفته است که ورود همسر روحانی به عرصه عمومی و ایفا کردن نقش "بانوی اول" توسط او "با توجه به ساختار و الگوی حاکم بر زندگی خصوصی دکتر روحانی چندان با واقعیت سازگاری" ندارد.
این فعال اصلاح‌طلب افزوده است: «آنچه که در مقطع کنونی بسیار تاثیرگذار خواهد بود، جلب حمایت آقای روحانی، معاونت زنان ریاست جمهوری و مجموعه همکاران ایشان است تا شرایط مناسب برای فعالیتهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زنان را مهیا سازند و موانع این نوع فعالیت‌ها را کاهش دهند و از میان ببرند».
به گفته این نماینده پیشین مجلس، جامعه ایران جامعه‌ای یکدست نیست و واکنش یکدستی هم در قبال پدیده "بانوی اول" ندارد. کولایی جامعه ایران را به دو بخش "کاملا متمایز سنتی و مدرن" تقسیم می‌کند و بر این باور است که «شاید بسیاری از مسائلی که به نبود همسر رئیس‌جمهور در فعالیتهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه منجر می‌شود، برآمده از همین ویژگی‌های بخش سنتی است که در برابر تغییر و نو شدن جامعه مقاومت خود را ادامه می‌دهد».
اشرف بروجردی، رئیس کتابخانه ملی ایران نیز "بانوی اول" را "حلقه بستی میان نهاد قدرت و بطن جامعه" می‌داند و بر انتظار جامعه از حضور پررنگ‌تر جایگاه "بانوی اول" تأکید می‌کند، اما در عین حال می‌گوید: «نمی‌توانیم بر رئیس‌جمهور تکلیف کنیم؛ شاید این انتخاب خود آقای رئیس‌جمهور و همسرش باشد».
خانم بروجردی مشکل را بیشتر "فرهنگی" می‌داند و معتقد است: «بر روی این مسئله باید کار فرهنگی انجام شود تا در آینده جا بیفتد، وگرنه منع قانونی که ندارد، منع شرعی هم ندارد، ولی این یک فرهنگ است، یک فرهنگ پذیرفته‌شده».
از نظر بسیاری از تحلیل‌گران، فشار مراجع سنتی شیعه نقشی تعیین‌کننده در تلاش برای حذف زنان از عرصه اجتماعی به‌طور اعم و غیاب آنان در میان وزیران کابینه روحانی به‌طور اخص داشته است. نظر رهبر جمهوری اسلامی در این خصوص چندان روشن نیست، اما در عین حال او به ندرت در برابر چنین فشارهایی ایستاده است. علی خامنه‌ای گرچه حضور زنان در "مناصب اجرایی" را مجاز شمرده، اما "افتخار" به آن را "انفعال در برابر گفتمان غربی" دانسته است.
-
سخنان "بدون سانسور" زنان مسلمان در مورد حقوق زنان
کتاب با نوال سعداوی پزشک، نویسنده و فعال حقوق زنان شروع می‌شود. او می‌گوید که چرا زنان در خاورمیانه در مبارزه‌شان برای برابری حقوق هنوز موفق نشده‌اند: «در یک سیستم پدرسالار امپریالیستی و نظامی زنان نمی‌توانند آزادی بدست آورند. ما تحت سلطه قدرت و نه عدالت و دموکراسی دروغین و نه آزادی هستیم.»
-
سخنان "بدون سانسور" زنان مسلمان در مورد حقوق زنان
رفح ناجد، روانکاو سوری سپتامبر سال ۲۰۱۱ زمانی که قصد داشت به درمان روانی تظاهرکنندگانی که علیه اسد مبارزه کرده بودند، کمک کند در دمشق دستگیر شد. دو ماه بعد او آزاد شد. از آن زمان رفح ناجد در تبعید در پاریس زندگی می‌کند. او در این کتاب می‌گوید: «جامعه عرب حاضر نیست تا تن به تغییر بدهد، زیرا هر کسی که حاضر به هماهنگی با جمع نباشد برچسب خداناباور یا غیرعادی می‌خورد.»
-
سخنان "بدون سانسور" زنان مسلمان در مورد حقوق زنان
شیرین عبادی، وکیل ایرانی سالهاست که برای برابری حقوق زنان، کودکان و پناهجویان مبارزه می‌کند. او در سال ۲۰۰۳ جایزه نوبل صلح را دریافت کرد. عبادی به نویسنده کتاب می‌گوید: «دموکراسی شرق و غرب نمی‌شناسد. دموکراسی مطالبه یک ملت است. برای همین هم من مدل‌های مختلف دموکراسی را به رسمیت نمی‌شناسم.»
-
سخنان "بدون سانسور" زنان مسلمان در مورد حقوق زنان
«اشغالگری حرکتی مردانه است، به خصوص اشغالگری نظامی. درگیری میان اسرائیل و فلسطین ساخته انسان است و ما زن‌ها باید آن را پایان دهیم.» این جمله را حنان عشراوی، نماینده فلسطینی مجلس اسرائیل و فعال مدنی می‌گوید. او به رغم اظهارات جنجالی‌اش در مورد پناهجویان یهودی نقش پر اهمیتی در جریان روند مذاکرات صلح میان اسرائیل و فلسطینیان داشته است.
-
سخنان "بدون سانسور" زنان مسلمان در مورد حقوق زنان
امل الباشا زاده یمن است؛ کشوری که در شاخص سازمان ملل برای نابرابری جنسیتی رتبه‌ای بسیار پایین دارد. قانون شریعت در یمن محدودیت‌های زیادی را در زمینه حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به زنان روا می‌دارد. اما چرا؟ الباش در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «مردان از زنان می‌ترسند، زیرا زنان صدای صلح هستند. زنان هیچ علاقه‌ای به جنگ ندارند، چون آنها دلال اسلحه نیستند.»
-
سخنان "بدون سانسور" زنان مسلمان در مورد حقوق زنان
هاجر شریف اهل لیبی و کارمند سازمان ملل است. او معتقد است که برای پایان دادن به جنگ داخلی در این کشور هر دو جنسیت باید نگرش خود را تغییر دهند: «اگر درون خانواده‌ها نگاه کنید، مادرانی را می‌بینید که پسران جوان‌شان را روانه جنگ می‌کنند. هر چند آنها خود سلاح به دست نمی‌گیرند، اما در هر حال به چرخه خشونت در لیبی کمک می‌کنند.»
-
سخنان "بدون سانسور" زنان مسلمان در مورد حقوق زنان
رعنا حسینی زاده، خبرنگار اردنی، فمینیست و فعال حقوق زنان است که در مورد خشونت علیه زنان می‌نویسد. او درباره قتل‌های ناموسی در این کشور می‌گوید: «جامعه اردن زنان را در همه چیز مقصر می‌داند؛ مقصرند چون اجازه می‌دهند به آنها تجاوز و تعرض شود، مقصرند چون بچه‌دار می‌شوند، حتی برای عدم وفاداری و تعهد شوهرانشان هم مقصرند. این فهرست تمامی ندارد.»
مشکلات قانونی و "شرعی"
هم‌زمان با "آفتاب یزد"، نجات‌الله ابراهیمیان، عضو حقوقدان شورای نگهبان نیز بار دیگر به "مشکلات قانونی و شرعی" حضور پایاپای زنان و مردان در عرصه سیاسی اشاره کرده و گفته است، برخی افراد "مسائل شرعی را مانع اطلاق رجل سیاسی برای زنان" می‌دانند.
ابراهیمیان ادامه داده است: «برداشتم با وضعیت فعلی قانون اساسی این است که در حال حاضر پذیرش خانم‌ها به عنوان رجل سیاسی شاید یک مقدار مشکل باشد».
او درباره وزیر شدن زنان و موانع محتمل شرعی در برابر آن هم از جمله گفته است: «ممکن است کسی بگوید از حیث شرعی خانم‌ها نمی‌توانند وزیر شوند یا هر سمت دیگری را برعهده بگیرند. این ارتباطی با قانون اساسی ندارد. همچنین باز هم تکرار می‌کنم من صاحب فتوا نیستم و این سوال را باید از متخصصان فتوا بپرسید».
اطلاعاتی اندک از صاحبه عربی
روزنامه اصلاح‌طلب "آفتاب یزد" در چنین شرایطی پیشنهاد "احیای بانوی اول" را به حسن روحانی داده تا رئیس‌جمهوری ایران بتواند بدین‌وسیله وعده تحقق‌نیافته‌ی حضور پررنگ‌تر زنان در کابینه دوازدهم را جبران کند. این پیشنهاد در حالی مطرح شده که حتی یافتن اطلاعاتی دقیق از همسر حسن روحانی در اینترنت کار چندان ساده‌ای نیست.
تا چند سال پیش حتی نام همسر روحانی در اینترنت یافت نمی‌شد و هنوز هم مطالب و تصاویر اندکی از او به مناسبت شرکت در چند مراسم منتشر شده‌اند.
صاحبه عربی، خانه‌دار، همسر و هم‌زمان دخترخاله حسن روحانی، متولد ۱۳۳۳ در سرخه سمنان است. گفته می‌شود که خانم عربی که در خانواده‌ای سنتی و مذهبی رشد یافته، در ۱۴ سالگی با پسرخاله‌ی ۲۰ ساله‌اش پیوند زناشویی بسته است.
حاصل ازدواج صاحبه عربی و حسن روحانی سه پسر و دو دختر بوده که یکی از پسران به دلیلی که رسما اعلام نشده، درگذشته است.
برخی فعالان و تحلیل‌گران، حضور "بانوی اول" را روزنه‌ای هر چند ضعیف برای حضور پررنگ‌تر زنان در عرصه‌های اجتماعی و چشمگیرتر شدن جلوه‌ی آنان در صحنه‌های مختلف می‌دانند.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
سن ازدواج قانونی دختران
زنان ایرانی در دوران پهلوی تلاش زیادی برای به دست آوردن حقوق مدنی و سیاسی خود کردند. بر اساس قانون مدنی ایران مصوب سال ۱۳۱۳ سن ازدواج برای دختران ۱۵ سال و برای پسران ۱۸ سال تعیین شد و در شرایط خاص و با ارائه گواهی دادگاه، دختران از ۱۳ سالگی و پسران از ۱۵ سالگی می‌توانستند ازدواج کنند. با تصویب قانون حمایت از خانواده در سال ۱۳۴۶ سن ازدواج دختران به ۱۸ سال رسید.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
حق حضانت
در زمان رضاشاه با تصویب قانون مدنی در سال ۱۳۱۴، زنان توانستند حق حضانت (سرپرستی) کودکان را به دست آورند. بر اساس این قانون، حضانت كودكان پسر در صورت جدايی پدر و مادر تا دوسالگی و دختران تا ۷ سالگی به مادر و بعد از آن به پدر داده شد.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
تلاش برای حقوق سیاسی
در سال ۱۳۴۱ و در زمان حکومت پهلوی دوم زنان ایران طی اعتراضات مدنی توانستند با تلاش‌های خود و به همت سناتور مهرانگیز منوچهریان و مهناز افخمی برای اولین بار حق رأی دادن و نیز انتخاب شدن را به دست آورند.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
حق رأی
۱۲ اسفند ۱۳۴۱ دولت اسدالله علم، نخست وزیر وقت ایران، رسما اعلام کرد که شرایط شرکت در انتخابات تغییر کرده و از این پس زنان حق انتخاب کردن و انتخاب شدن دارند. پیش از آن در ۶ بهمن همان سال زنان اجازه پیدا کرده بودند در رفراندوم اصلاحات ارضی که یکی از اصول "انقلاب سفید" و دادن حق رای به زنان نیز یکی از مفاد آن بود، شرکت کنند. با تصویب این قانون حق رای زنان قانونی شد.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
کشف حجاب
اشرف پهلوی، خواهر دوقلوی محمدرضا شاه به همراه خواهرش شمس اولین زنانی بودند که در سال ۱۳۱۳ بدون حجاب در دید عموم ظاهر شدند. اشرف پهلوی در سال ۱۳۴۴ به عنوان رئیس کمیسیون زنان سازمان ملل انتخاب شد. اشرف همچنین در فاصله سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ رئیس "سازمان زنان ایران" بود. ریاست او البته نه انتخابی بلکه انتصابی از طرف شاه بود.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
ورود به عرصه سیاسی
از اواخر دهه ۱۳۴۰ زنان ایران کم‌کم وارد سیستم قضایی و نیز پلیس شدند. پیش از آن البته با انتصاب مهرانگیز منوچهریان به عنوان سناتور توسط محمدرضا شاه، زنان عملا وارد سیستم سیاسی نیز شده بودند. مهرانگیز منوچهریان در فاصله سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۱ سناتور انتصابی در مجلس سنای ایران بود.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
اولین وزیر زن
فرخ‌رو پارسا اولین زنی بود که در زمان پهلوی دوم توانست به مقام وزارت برسد. او در سال ۱۳۴۷ به سمت وزیر آموزش و پرورش انتخاب شد. خانم پارسا در جریان وقوع انقلاب اسلامی در ایران با حکم شیخ صادق خلخالی به دار آویخته شد.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
دومین وزیر زن
مهناز افخمی دومین زن وزیر در ایران بود. او در سال ۱۳۵۵ به سمت وزیر مشاور در امور زنان برگزیده شد و تا سال ۱۳۵۷ در این سمت باقی ماند. وی هم‌اکنون در آمریکا زندگی می‌کند.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
مشارکت در انقلاب
در جریان وقوع انقلاب در سال ۱۳۵۷ بسیاری از زنان در تظاهرات و راهپیمایی‌ها شرکت کردند اما چند روزی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به قدرت رسیدن آیتالله خمینی، اولین قانونی که ملغا اعلام شد، قانون حمایت از خانواده بود که شرایط زنان را به گونه‌ای بسیار مثبت تغییر داده بود.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
اعتراض به حجاب اجباری
پس از اعلام انحلال قانون حمایت از خانواده از سوی آیتالله خمینی، فرمان حجاب اجباری صادر شد. زنان اما این بار ساکت ننشستند و در اعتراضاتی که ۵ روز به طول انجامید با حجاب اجباری مخالفت کردند. این اعتراضات اولین حرکت گروهی زنان برای استیفای حقوقشان پس از انقلاب اسلامی بود.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
کمپین یک میلیون امضا
سال‌های جنگ و خفقان پس از انقلاب، زنان را هم مانند سایر گروه‌ها به حاشیه راند. کمپین یک میلیون امضا اما یکی از اولین حرکت‌های جمعی زنان پس از پایان جنگ ۸ ساله با عراق بود. هدف این کمپین که به صورت چهره به چهره و خیابانی از زنان امضا جمع می‌کرد، جمع‌آوری یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض‌آمیز بود. سیمین بهبهانی شاعر فقید جایزه سیمون دوبوار را به نمایندگی از این کمپین دریافت کرد.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
اولین جایزه نوبل صلح
پیش از شروع این کمپین اما چند زن حقوقدان مانند شیرین عبادی و مهرانگیز کار شروع به انتشار مقاله و فعالیت در جهت نقد قوانین تبعیض‌آمیز کرده بودند. شیرین عبادی به همین دلیل و نیز برای تلاش‌هایش برای تغییر قانون حضانت کودکان، در سال ۲۰۰۳ جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
مجله زنان
شهلا شرکت مدیرمسئول و سردبیر ماهنامه "زنان" در سال ۱۳۷۱ شروع به انتشار این ماهنامه کرد. مجله "زنان" محلی برای انتشار مقالات شیرین عبادی، مهرانگیز کار و دیگر حقوقدانان و برخی از اسلام‌شناسان برای نقد قوانین تبعیض‌آمیز بود. این ماهنامه در سال ۱۳۸۷ توقیف شد اما در سال ۱۳۹۴ و پس از ریاست جمهوری حسن روحانی با نام "زنان امروز" دوباره مجوز فعالیت گرفت.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
حضور در جنبش سبز
در اعتراضات گسترده‌ی معروف به "جنبش سبز" که پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ صورت گرفت، زنان هم‌دوش مردان و گاه حتی جلوتر از آنها حضور داشتند.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
مقابله با حجاب اجباری
نتیجه تمام این تلاش‌ها اکنون به جایی رسیده که مثلا در زمینه حجاب اجباری اگرچه قانون حجاب اجباری هیچ تغییری نکرده اما زنان در اماکن عمومی عملا این قانون را زیر پا گذاشته و به مقررات اجباری برای رعایت حجاب تن نمی‌دهند.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
کار در مشاغل "مردانه"
زنان زیادی در مشاغلی که مردانه تلقی می‌شود هم‌اکنون مشغول به کارند، از رانندگی اتوبوس گرفته تا کارهای فنی و هنری سختی که معمولا "مردانه" تلقی می‌شوند.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
تاکسی زنانه
زنان تاکسی‌های مخصوص خود را هم راه انداخته‌اند تا با امنیت بیشتری رفت و آمد کنند.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
در عرصه ورزش
در زمینه ورزش نیز هرچند زنان ورزشکار موظف به داشتن حجاب هستند اما توانسته‌اند در برخی رشته‌ها تا قهرمانی دنیا نیز پیش روند. هرچند هنوز ورود زنان به عنوان تماشاگر به استادیوم‌های ورزشی ممنوع است.
-
تلاش‌های زنان ایران از پهلوی تا امروز به روایت تصویر
تصرف گام به گام کرسی‌های مجلس
در آخرین انتخابات مجلس شورای اسلامی در ایران که هفتم اسفندماه برگزار شد، ۱۴ زن توانستند در مرحله اول وارد مجلس شوند. تعداد زنان نماینده در دور دوم انتخابات ممکن است به ۲۲ نفر برسد.
نویسنده: آیدا امینی / میترا شجاعی
