مواضع جمهوریهای شوروی سابق در مناقشه ترکیه و روسیه
۱۳۹۴ دی ۳, پنجشنبه
پس از سرنگونی هواپیمای جنگی روسیه توسط ترکیه (۲۴ نوامبر) "جنگ لفظی" بین سران دو کشور آغاز شد. جمهوریهای استقلال‌یافته از شوروی سابق در جانبداری از روسیه یا ترکیه در مقابل چالش بزرگی قرار گرفتند. اغلب این کشورها روسیه و ترکیه را به حل مناقشات خود و به "خویشتنداری" دعوت کردند. اما روسیه تلاش میکند به بهانه خطر و تهدید تروریسم و نفوذ "دولت اسلامی" (داعش سابق)، در جمهوریهای شوروی سابق از جمله کشورهای آسیای میانه دوباره حضور نظامی پیدا کند.
در نشست مقامات کشورهای عضو "سازمان پیمان امنیت جمعی جامعه مستقل مشترک المنافع" (۲۳ دسامبر/ ۲ دی) در مسکو اعلام شد که روسیه قصد دارد سامانه‌های پدافند هوایی مشترک در قفقاز (ارمنستان) و آسیای میانه (قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان) نصب کند.
از طرف دیگر ترکیه نیز نفوذ زیادی در جمهوریهای شوروی سابق، به ویژه در کشورهای "ترکزبان" پیدا کرده است. جمهوریهای آسیای میانه و آذربایجان عضو "اتحادیه کشورهای ترک زبان" هستند که ترکیه رهبری آن را برعهده گرفته است.
کارشناسان محلی به دویچه وله می‌گویند که ولادمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به سران جمهوریهای سابق شوروی فشار می‌آورد تا از "حمله نظامی روسیه در خاک سوریه" حمایت کنند. پوتین همچنین انتظار دارد که سران کشورهای یادشده ترکیه و رئیس جمهوری آن، رجب طیب اردوغان را به خاطر سرنگونی هواپیمای سوخوی۲۴ نکوهش کنند.
پیشنهاد قزاقستان و آذربایجان برای میانجیگری
نخستین واکنشها به سرنگونی هواپیمای روسی توسط جنگندههای ترکیه از سوی جمهوری آذربایجان و قزاقستان بود. رئیس جمهوری آذربایجان طی دیداری با احمد داووداوغلو، نخست وزیر ترکیه طرفین را به آرامش فراخواند و گفت که آذربایجان مایل است میان دو کشور نقش میانجی را بر عهده بگیرد. الهام علیاف با اشاره به روابط خوب کشورش با روسیه و ترکیه گفت "آنچه روی داد موجب نگرانی و مایه تاسف" است.
قزاقستان نیز بلافاصله همین موضع را اتخاذ کرد.
اما قرقیزستان که تاکنون روسیه و ترکیه را به آرامش دعوت می‌کرد، روز چهارشنبه (۲۳ دسامبر/ ۲ دی) موضع خود را تغییر داد. الماسبیک آتامبایف، رئیس جمهوری این کشور از ترکیه خواست که بابت حمله به جنگنده روسی از مسکو عذرخواهی کند.
ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان همچنان سکوت کردهاند.
قزاقستان ترکیه و روسیه را به خویشتنداری دعوت کرد
وزارت امور خارجه قزاقستان با انتشار بیانیه‌ای ضمن دعوت از مسکو و آنکارا به خویشتنداری، دو طرف را به استفاده از تمام ظرفیت‌های ممکن و کانال‌های ارتباطی برای کاستن از بحران در روابط دو جانبه فراخواند.
نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور این کشور دوستی بسیار نزدیکی با اردوغان و پوتین دارد. کارشناسان قزاق با تشدید بحران بین ترکیه و روسیه پیشنهاد کردند که نظربایف به عنوان میانجی وارد عمل شود.
اکهجان کاشگلدین، نخست وزیر سابق قزاقستان که اکنون در یکی از کشورهای غربی زندگی میکند در مصاحبه با بخش روسی دویچه وله میگوید، وضعیت پیش آمده به دلیل ویژگی و خصوصیات سران ترکیه و روسیه، بسیار پیچیده است و نظربایف قادر به حل این موضوع نیست.
این مقام سابق قزاق در عین حال معتقد است که اعضای "اتحادیه کشورهای ترک زبان" قادرند میانجیگری بین ترکیه و روسیه را برعهده بگیرند.
دالغا خاتیناوغلو، مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری "ترند" آذربایجان نیز به پرسش دویچه وله درباره میانجیگری قزاقستان و آذربایجان، چنین پاسخ میدهد: «هیچ کدام از کشورهای قفقاز یا آسیای مرکزی شرایط لازم را برای میانجیگری ندارند. میانجیگر یا باید بر طرفین دعوا تفوق و برتری قدرت داشته باشد تا بتواند تضمین لازم را برای عملی شدن پیشنهاداتش توسط طرفین در صورت توافق داشته باشد، یا اینکه مورد اعتماد هر دو طرف باشد مانند نقشی که کشور عمان، میان ایران و آمریکا برعهده گرفته است.»
بیشتر بخوانید: آغاز نخستین سفر جان کری به ۵ کشور آسیای میانه
خاتیناوغلو در ادامه تاکید میکند: «آذربایجان اگرچه سیاست بیطرفی و توازن میان شرق و غرب را اعلام کرده، اما با توجه به اینکه روسیه به کشورهای شوروی سابق به عنوان حیاط خلوت خود نگاه میکند، هیچ کشوری مایل نیست که با نزدیکی بیشتر به روسیه به دام نفوذ این کشور بیافتد. لذا این گزینه دوم، مبنی بر اینکه روسیه به آذربایجان یا کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی اعتماد کند، منتفی است. آذربایجان نگاه به غرب دارد، کشورهای آسیای مرکزی نیز روابط اقتصادی گستردهای با ترکیه دارند. نگاه این کشورها رو به چین، کره جنوبی و ژاپن است تا بتوانند خود را از نفوذ روسیه رها کنند.»
به نظر ذوالفقاراسماعیلیان، کارشناس و روزنامه‌نگار مستقل تاجیک، کشورهای آسیای میانه بیشتر از نفوذ داعش در افغانستان و نزدیکی آنان به مرزهای خود نگرانند تا از مناقشه ترکیه و روسیه.
بیشتر بخوانید: گسترش نفوذ نیروهای "دولت اسلامی" در آسیای میانه
خورشید همدم، تحلیلگر مسائل آسیای میانه و رئیس دفتررادیو آزادی در شهر دوشنبه هم به دویچه وله میگوید که روسیه، اتحادیه اروپا و آمریکا در مبارزه با تروریسم منافع مشترکی دارند. وی اضافه میکند: «من هر وقت با مقامات آمریکایی که به تاجیکستان سفر کردند، مصاحبه کردم، همیشه از زبان آنها شنیدیم که گفتند همکاری روسیه با آمریکا در تامین امنیت بسیار ضرور است. حضور نظامی روسیه در تاجیکستان و کمک آمریکا و اتحادیه اروپا در تقویت مرز تاجیکستان و بازسازی نظام مرزی و آموزش مرزبانان تاجیک برای مبارزه با تروریسم دال بر این منافع مشترک هست.»
این کارشناس در ادامه صحبتهایش درباره واکنش تاجیکستان در قبال مناقشه ترکیه و روسیه میگوید که اگرچه تاجیکستان و روسیه شریک استراتژیک هستند، ولی نظر دولت هنوز در قبال مناقشه پیش‌آمده مشخص نیست. وی درباره نظر مردم هم میگوید: «دو نظر در تاجیکستان هست. برخیها از حملات روسیه به سوریه حمایت میکنند اما گروه دیگری بر این باور هستند که روسیه دست به کشتار مردم مسلمان زده است.»
بیشتر بخوانید: عفو بین‌الملل: حملات روسیه در سوریه ممکن است جنایت جنگی باشد
به گفته این کارشناس، جمهوریهای استقلال‌یافته از شوروی سابق به دلیل تجربه تلخی که از حضور روسها در سرزمینشان داشتند، قصد دارند مواضع بیطرفانهای در مناقشه ترکیه و روسیه اتخاذ کنند؛ موضع این کشورها در عین حال به میزان فشار پوتین به سران این کشورها بستگی خواهد داشت.