۶۰ سال فعاليت سازمان ملل متحد

كنفرانس هاى سازمان ملل متحد به موضوع هايى بسيار متنوع مى پردازند. از سوادآموزىگرفته تا تحقق جامعه مدنى و از محيط زيست تا بيمارى ايدز. پائيز امسال، كنفرانس سران كشورهاى عضو در مورد رفرم هايى بسيار حساس در اين سازمان جهانى به تصميم گيرى مى پردازند و ساختار آن كه به قول بعضى بسيار قديمى و زنگ زده است، و از ۶۰ سال پيش تا كنون بدون تغيير بوده، متحول خواهد شد.

بله، شصت سال از تاسيس سازمان ملل متحد مى گذرد. از زمانى كه جنگ جهانى دوم به پايان رسيد. در ماه مه سال ۱۹۴۵نيروهاى متفقين، آلمان فاشيستى را اشغال كردند. آمريكا شدت حملات خود را به ژاپن افزايش داد و ديگر مشخص بود كه به زودى جنگ جهانى دوم به پايان مى رسد.

در سالن اپراى War Memorial در شهر سان فرانسيسكو، نمايندگان ۵۰ كشور جهان حضور يافتند و بحث بر سر تاسيس سازمانى جهانى را آغاز نمودند.

به خاطر عدم شركت كشورهاى پرقدرتى چون آمريكا و اتحاد شوروى در سازمان اتحاد ملل، يعنى ارگانى كه بعد از جنگ جهانى اول تاسيس شد، اين سازمان كارايى كافى براى بر طرف كردن مشكلات جهانى را نيافت. به همين جهت پرزيدنت فرانكلين د. روزولت، رئيس جمهور وقت آمريكا، در فكر تاسيس سازمان جهانى ديگرى بود. او ابتدا با وينستون چرچيل، نخست وزير بريتانيا، در اين مورد به مشورت پرداخت و بعد چين و اتحاد شوروى را نيز به همكارى تشويق كرد.

در سپتامبر سال ۱۹۴۴ ميلادى اصول اوليه سازمان ملل متحد به تصويب رسيد و منشور آن يك سال بعد در اجلاس سانفرانسيسكو مورد قبول شركت كنندگان واقع شد.

هنوز چندى از تاسيس اين سازمان جهانى نگذشته بود كه مشخص شد سيستمى دوگانه در تشكيلات آن حكمروايى مى كند. روزولت، چرچيل و استالين به هيچ وجه خواستار از دست دادن قدرت جهانى خود نبودند و به اين جهت، مجمع عمومى سازمان ملل متحد را، كه در آن همه كشورهاى جهان حضور داشتند، به محفلى بى بو و خاصيت تبديل كردند. آنها در كنار مجمع عمومي، مركزى پرقدرت تر به نام شوراى امنيت بوجود آوردند كه در آن فقط ۵ عضو دائمى حضور داشتند و براى سراسر جهان تصميم مى گرفتند. البته گويى اين اقدام هنوز كافى نبود، آنها با دادن حق وتو به اين پنج كشور، حق رد هر لايحه اى را كه به نفع شان نبود براى شان تامين كردند.

در سال ۱۹۴۸ منشور حقوق بشر سازمان ملل متحد به تصويب رسيد و پايه هاى اوليه حقوق بين الملل بنياد نهاده شد. اما به تدريج متحدان سابق، به دشمنانى پر كينه تبديل شدند و جناح كشورهاى كمونيستى در مقابل كشورهاى آزادى خواه غربى صف آرايى كردند و شوراى امنيت به دو قطب آشتى ناپذير تبديل شد.

مدت ها مسئله بغرنج سازمان ملل متحد اين بود كه كدام بخش چين بايد به طور قانونى حق نمايندگى چينيان را در اين سازمان جهانى داشته باشد، چين كمونيست و يا دولت ملى كه به تايوان گريخته بود. در اختلاف ميان آمريكا و اتحاد شوروى، روس ها به عنوان اعتراض حتى نماينده خود را از شوراى امنيت فراخواندند، اما آمريكا از اين فرصت استفاده كرد و در سال ۱۹۵۰ جنگ كره را آغاز كرد و شوروى در شوراى امنيت حضور نداشت تا بتواند با وتوى خود جلوى ورود سربازان آمريكايى به كره را بگيرد.

با تقاضاى آمريكا، سازمان ملل متحد موافقت خود را با اعزام نظاميان اين كشور به كره اعلام كرد و چندى بعد سربازان آمريكايى به همراه نظاميان كره جنوبى در مقابل نيروهاى كره شمالى قرار گرفتند، نيروهايى كه از طرف چين حمايت مى شدند و شوروى نيز در مجموع موافق اقدامات آنها بود. نتيجه اين كه در سال ۱۹۵۳ كره به دو بخش شمالى و جنوبى تقسيم شد.

با بازگشت اتحاد شوروى به شوراى امنيت سازمان ملل متحد ، بار ديگر تركيب گذشته ى تقسيم قدرت در اين سازمان جهانى برقرار شد و سال هاى سال اين مبارزه ميان دو ابرقدرت و اقمارش همچنان ادامه داشت تا اين كه با فروپاشى اتحاد شوروى در پايان دهه هشتاد، كه بنيادش در فروريختن ديوار برلين بود، مقابله شرق و غرب نيز از ميان رفت.

از آن زمان تا كنون پنج قدرت صاحب وتو در شوراى امنيت به ندرت از حق خود براى بازداشتن قوانين مطرح شده استفاده كرده اند. از آن زمان سازمان ملل متحد قدرتى مضاعف يافته و بخصوص در زمينه برقرارى صلح در جهان، فعاليت هاى بسيارى كرده است.

در سال ۱۹۸۸ جايزه صلح نوبل به سازمان ملل متحد تعلق يافت. از آن زمان طرح اعزام سربازان كلاه آبى سازمان ملل متحد، براى برقرارى صلح در مناطق بحرانى جهان هر دم افزون تر مى گردد. ميان سال هاى ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۳ ميزان اعزام كلاه آبى ها به مناطق بحرانى جهان بيش از ۴۰ سال فعاليت قبلى اين سازمان جهانى در اين زمينه بود.

البته اين را نيز بايد خاطر نشان كرد كه اعزام اين سربازان هميشه موفقيت آميز نبوده است. آنها نتوانستند جلوى جنگ داخلى در سومالى و يا كشتار خلق ها در رواندا را بگيرند. حتى در بوسنى هرزگوين هم كلاه سبزهاى سازمان ملل متحد با انتقاد هاى بسيارى روبرو شدند. آنها را متهم كردند كه هيچ واكنشى نسبت به خلق كشى صرب ها در منطقه از خود نشان ندادند.

با افزايش اعزام كلاه سبزهاى سازمان ملل متحد به مناطق بحرانى جهان، مخارج اين سازمان جهانى نيز به شدت افزايش يافته است. اين در حالى ست كه ايالات متحده ى آمريكا، يعنى كشورى كه هنوز هم بيشترين بخش بودجه سازمان ملل را تامين مى كند، نه تنها علااقه اى به پرداخت بودجه اى بيشتر را ندارد، بلكه سعى در كاهش پرداختى هاى خود مى كند. در چنين شرايطى ست كه آلمان و ژاپن به جمع كمك رسانان مالى اين سازمان جهانى افزوده شده اند. اكنون اين دو كشور، بعد از آمريكا، به عنوان دومين و سومين كشور يارى رسان سازمان ملل محسوب مى شوند.

آلمان و ژاپن اما در ازاى كمك هاى مالى خود، منافعى را نيز طلب مى كنند و به همراه هند و برزيل خواستار عضويت دائمى در شوراى امنيت سازمان ملل متحد شده اند. قرار است در مجمع عمومى سازمان ملل متحد در پائيز امسال بر سر اين طرح اصلاحى ، در كنار طرح هاى وسيع ديگر، كه كوفى عنان، دبير كل كنونى سازمان ملل متحد، پيشنهاد كرده، تصميم گيرى شود.

براى قبول تقاضاها، بايد دو سوم اعضاى سازمان ملل متحد موافقت كنند و شوراى امنيت نيز بايد موافق آن باشد. اين در شرايطى ست كه چين به شدت مخالف عضويت ژاپن، دشمن قديمى خود در شوراى امنيت است و آمريكا نيز چندان تمايلى به افزايش اعضاى اين مهم ترين ارگان تصميم گيرى جهان از خود نشان نمى دهد.