۱۰۰هزار آواره در پی عملیات موصل
۱۳۹۵ آذر ۲۷, شنبه
دو ماه است که بزرگ‌ترین نبرد در عراق از زمان حمله نیروهای تحت رهبری آمریکا در سال ۲۰۰۳ به این کشور شکل گرفته است: عملیات آزادسازی شهر موصل، دومین شهر بزرگ عراق از چنگ نیروهای گروه "دولت اسلامی" (داعش).
از روزی که شبه‌نظامیان شیعه جاده منتهی به غرب و سوریه این شهر را در اختیار خود گرفته‌اند ارتباط این کلان‌شهر میلیونی با خارج تقریبا قطع شده است. به این ترتیب نه تنها جاده تدارکاتی برای حدود ۵ هزار نیروی موجود داعش در این شهر قطع شده، بلکه راه فرار و عقب‌نشینی آن‌ها نیز سد شده است.
با این که نبرد با پیروزی‌های سریع نیروهای مهاجم آغاز شد اما اینک جنگ به دشواری پیش می‌رود. حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق پیش‌بینی کرده بود که بازپس‌گیری این شهر در سال جاری اتفاق خواهد افتاد. اما با نگاهی به شتاب واقعی جنگ پیش‌بینی‌شود که نبرد به سال ۲۰۱۷ نیز کشیده خواهد شد.
رناد منصور، کارشناس عراق در مؤسسه مطالعاتی چاتم هاوس به دویچه وله می‌گوید، پیشروی کند نیروهای امنیتی عراقی را می‌توان تا حدودی به عملکرد جنگی متقاوت آن‌ها در موصل نسبت داد. در موصل آن‌ها برخلاف رمادی از آتش سنگین توپخانه استفاده نکردند. در رمادی، مرکز استان انبار ابتدا از مردم خواسته شد از شهر بگریزند و بعد از جنگ حدود ۸۰درصد شهر ویران شده بود.
اما اینک عبادی نمی‌خواهد همان رویه را در موصل پیش بگیرد تا نکند که بعد از فرار انبوه مردم، شهر به توپ بسته شود و بعد مسائل دشواری مانند بازسازی شهر و بازگشت آوارگان به شهر گریبان دولت را بگیرد.
حفاظت از غیر نظامیان
برونو گدو، نماینده امور عراق در کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان (آنکر) در گفت‌وگو با دویچه وله می‌گوید، در موصل نیروهای عراقی و واحدهای ویژه ضد تروریسم سلاح‌های سبک‌تری به کار برده‌اند. این تاکتیک که هدف آن کم‌تر کردن آسیب به غیر نظامیان بود کار را برای نفرات "دولت اسلامی" آسان‌تر کرد.
او می‌گوید: «تحرکات داعش در شهر بسیار زیاد است. آن‌ها در تونل‌ها و در سطح شهر تردد می‌کنند و می‌توانند با حملات خود نیروهای عراقی را غافلگیر کنند.»
بیشتر بخوانید: حمله شبانه داعش به نیروهای عراقی در موصل
بنا بر داده‌های سازمان ملل متحد، در ماه نوامبر در سراسر عراق حدود دو هزار سرباز عراقی کشته شده‌اند. عراق این شمار را رد کرده اما خود نیز تعداد تلفات نیروهایش را اعلام نکرده است. از تعداد تلفات غیر نظامیان نیز سخنی به میان نیامده است.
در این میان شمار آوارگان به مرز ۱۰۰هزار نفر رسیده است. گدو، نماینده آنکر از ۹۶هزار نفر سخن گفته که از شروع حملات شهر را ترک کرد‌ه‌اند. اغلب آن‌ها بعد از این که نیروهای دولتی مناطقی از موصل را به تصرف خود در آوردند شهر را ترک گفتند. چرا که به گفته گدو، فرار از مناطق زیر کنترل داعش دشوار است و تعداد کمی توانسته‌اند از این مناطق بگریزند.
بیشتر بخوانید: ایران می‌خواهد "جعبه مرگ" در موصل راه بیاندازد
شهر موصل در دو طرف رودخانه دجله قرار دارد. از شروع عملیات تا حالا عمدتا مناطق شمال شرقی موصل آزاد شده‌اند. در این جا واحدهای زبده ضد ترور خانه به خانه جنگ را پیش برده‌اند. در جنوب شرقی واحدهای عادی ارتش عراق وضعیت دشوارتری داشته و تلفات زیادی متحمل شده‌اند.
گدو می‌گوید، وقتی نبردها به ساحل پرجمعیت غربی برسد شمار آوارگان شدیدا افزایش خواهد یافت. به گفته او، تخمین زده می‌شود که تا ۷۰۰ هزار نفر موصل را ترک کنند و باید در فکر تأمین سرپناه، غذا و آب آوارگان در منطقه‌ای امن بود.
نبود آب، غذا و سوخت
اوضاع انسانی در درون شهر موصل به شدت وخیم است. برونو گدو می‌گوید، از آن چه فراریان می‌گویند برمی‌آید که مردم شهر اوضاع بسیار سختی را سپری می‌کنند.
حدود نیم میلیون نفر به این دلیل که چهار سد از پنج سد رودخانه دجله ویران شده و پنجمی نیز به شدت آسیب دیده از داشتن آب محروم‌اند. همچنین کمبود شدید غذا و سوخت برای گرما وجود دارد.
داعش مردم را مجبور می‌کند که درهای خانه‌های خود را باز کرده و به آن‌ها اجازه مستقر شدن بر روی بام‌ها را بدهند. آن‌ها از آن جا به سوی نیروهای عراقی خمپاره و موشک پرتاب می‌کنند و نتیجه این است که ممکن است طرف مقابل نیز به این مواضع حمله کند.
تحقیقات انجام‌شده نشان می‌دهد که داعش کمبود خمپاره و موشک ندارد و می‌تواند با تجهیزات ساده‌ای که کیفیت بالا دارند آن‌ها را خود به صورت انبوه تولید کند. به گفته تلویزیون السومریه عراق، رهبر داعش در موصل در مراسم نماز جمعه کشورهای اروپایی را به حمله در ایام کریسمس تهدید کرده است.
بیشتر بخوانید: کارخانه‌های داعش سلاح‌هایی با استانداردهای نظامی ساخته‌اند
پس از پیروزی در موصل چه خواهد شد؟
این سئوال که پس از آزادسازی موصل از چنگ گروه "دولت اسلامی" چه خواهد شد همچنان به قوت خود باقی است. در ائتلاف ضد داعش نیروها مشترکا بر این نظرند که در میان دشمنان داعش چنددستگی وجود دارد: از یک سو کردهای سنی، عرب‌های سنی، ترکیه و نیروهای عراقی را داریم و از سوی دیگر نیز غرب، به ویژه آمریکا با حدود ۵ هزار مشاور نظامی و نیروهای ویژه.
تا کنون به این سئوال که بعد از پیروزی بر داعش خلاء قدرت در موصل چگونه باید پر شود پاسخ مشترکی داده نشده است. منصور، کارشناس عراق می‌گوید: «در مسئله نظامی می‌توان سریعا به وحدت رسید. اما برای رسیدن به پیمانی سیاسی زمان زیادی نیاز است. تا حالا به آن نرسیده‌اند.»
و به نظر می‌رسد که بعد از پیروزی در این منطقه که جزو مناطق فقیر نیز به حساب نمی‌آید منازعات تازه‌ای شکل گیرد.