یادی از آنهماری شیمل شرق‌شناس شهیر آلمانی
۱۳۸۸ فروردین ۱۷, دوشنبه
آنهماری شمیل در روز هفتم آوریل سال ۱۹۲۲ در شهر ارفورت به دنیا آمد. عشق و علاقه او به شرق از همان دوران کودکی در وی پدیدار شد. خود وی درباره آغاز دلبستگی‌اش می‌گوید: «من در سن هفت سالگی به کشش و علاقه‌ام به سوی مشرق زمین پی‌بردم و می‌کوشیدم که به آنچه در آن زمان درباره شرق در دسترس بود، بپردازم. پانزده ساله که بودم، پدر و مادرم را متقاعد کردم که آموختن زبان عربی برای من اهمیتی حیاتی دارد و نزد معلمی رفتم که به عنوان استاد زبان عربی در دانشگاه شهر ینا تدریس می‌کرد. در همان نخستین جلسه درس بود که شیفته این زبان شدم.»
شیمل پس از تحصیل در رشته‌های اسلام‌شناسی، تاریخ هنر اسلامی و ترک‌شناسی، در سال ۱۹۴۱، یعنی در سن ۱۹ سالگی به دریافت دکترا و ۵ سال بعد به درجه استادی در رشته اسلام‌شناسی نایل آمد. وی کرسی استادی دانشگاه‌های گوناگون از جمله دانشگاه آنکارا، بن و هاروارد را دارا بود و دکترای افتخاری چندین دانشگاه در جهان را نیز کسب کرد.
آنهماری شیمل که از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ ریاست انجمن بین‌المللی تاریخ ادیان را برعهده داشت، در سال ۱۹۹۵، به پاس خدمات شایانش برای ایجاد پلی میان شرق و غرب، جایزه صلح ناشران آلمان را دریافت نمود که البته این رویداد، به دلیل اظهارات انتقادی وی به کتاب آیات شیطانی سلمان رشدی، بحث‌های فراوانی به دنبال داشت.
این بانوی محقق یکی از مترجمان زبردست اشعار کلاسیک فارسی و مولوی‌شناسان بنام جهان محسوب می‌شد. خود وی درباره خاطراتش از نخستین سفرش به آرامگاه مولوی در قونیه می‌گوید: «من در سال ۱۹۵۲ با دریافت بورس ناچیزی راهی ترکیه شدم. تا آنجا که برایم میسر بود، پس انداز کردم تا بتوانم به زیارت آرامگاه مولوی در قونیه بروم. دو روز و نیم به تنهائی در آنجا اقامت داشتم و از آرامگاه مولوی دیدن کردم و هوای این شهر را به درونم راه دادم. شاید من از نخستین اروپاییانی باشم که اینگونه معصومانه به گردش و تفرج در قونیه پرداخته‌اند. در آن موقع ماه مه بود. شبی باران شدیدی بارید. من روز بعد پا به خیابان و کوچه گذاشتم، همه جا سرسبز بود و عطر بی‌نظیری فضا را فرا گرفته بود. در آن لحظه بود که پی بردم که چرا مولوی این‌همه شعر در وصف بهار و بوی آن و درختان و بهشت سروده است.»
شیمل همواره، به ویژه در واپشین سال‌های عمرش در تلاش بود که نشان دهد، اسلام راستین، اسلام صلح است، نه آنچه که بنیادگرایان و افراطگرایان مسلمان عرضه می‌کنند.
وی چندی پیش از مرگش در سال ۲۰۰۳ در گفت‌وگویی دراین باره گفته بود: «افراطیون اسلامی، در جهان اسلام گروه کوچک و درعین حال فعالی هستند که باورهایشان از مسائل سیاسی و اعتراضات اجتماعی تغذیه می‌شود. این اقلیت پر سر و صدا، گفته‌هایی از قران و احادیث را برای پیشبرد اهداف سیاسی خود به کار می‌برند. در میان دوستان مسلمان بی‌شمار من کسی نیست که شعارهایی از این دست را بپذیرد. متاسفانه ما در این سال‌‌ها شاهد استفاده روزافزون از ادیان به عنوان ابزاری سیاسی بوده‌ایم. این مسئله حتی گریبان ادیانی چون هندوئیسم و مذهب صلح‌جوئی مانند بودیسم را هم گرفته است. در واقع قدرت‌طلبی‌های دینی و سیاسی دست به دست انگیزه‌های اقتصادی و اجتماعی داده‌اند و ترکیبی انفجاری پدید آورده‌اند. آنچه مرا دردمند و نگران می‌کند، پشت کردن به اصول مذهبی و روحانی است، چشم پوشیدن از جستجوی زیبائی و سود معنوی.»
شمار زیادی از آثار آنهماری شیمل که گذشته از زبانهای اروپائی به زبانهای عربی، فارسی، ترکی و اردو نیز احاطه کامل داشته، به فارسی ترجمه و منتشر شده است، از جمله "شکوه جهان شمس"، "ابعاد عرفانی اسلام" و "خوشنویسی اسلامی".
تردیدی نیست که این بانوی شرق‌شناس، زندگی بس پرباری میان دو جهان مشرق و مغرب پشت سر گذاشته است. خود او درباره زندگی در شرق می‌گوید: «من در شرق سعادت دو چیز را داشته‌ام. من در مشرق زمین قادر بودم، به عنوان محقق و پژوهشگر با مردان به بحث و گفت‌وگو بنشینم و در عین حال در خانه‌هایی رفت و آمد داشته و با زنان زیبائی مصاحبت کنم که همه مردان از دیدن چهره آنان محروم بوده‌اند.»
آنهماری شیمل در روز ۲۶ ژانویه سال ۲۰۰۳ در سن هشتاد سالگی در شهر بن درگذشت.
نویسنده: شهرام احدی
تحریریه: شیرین جزائری