کشاورزی مدرن، بی‌نیاز از شخم‌زدن زمین
۱۳۸۷ مرداد ۲۴, پنجشنبه
روش معمول برای سنجش بازدهى زمين كشاورزى، محصولى است كه با در نظر گرفتن ميزان آبيارى از هر هكتار زمين بدست مى‌آيد. در بسيارى از كشورهاى دنيا، از جمله كشورهاى منطقه خاورميانه، آب كمياب و گرانبهاست.
در منطقه‌اى در سى كيلومترى پايتخت سوريه، مركز تحقيقاتى‌اى قرار دارد به نام مركز ICARDA. در اين مركز بر روى زمينهاى كشاورزى مناطق خشك جغرافيايى تحقيق مى‌شود.
بهينه‌كردن نحوه آبيارى زمين هم، از پروژه‌هایى است كه در اين مركز روى آن كار مى‌شود. به عنوان مثال، تحقيق روى اين مسئله كه هر هكتار زمينى كه با گاوآهن زير و رو شده چقدر آب مى‌كشد. آن هم آبى كه تا عمق زيادى جذب نمى‌شود. فقط سطح رويين را گل مى‌كند و به سرعت هم بخار مى‌شود.
سوال اينجاست كه اگر زيروروكردن زمين سودى ندارد، چگونه مى‌شود بدون استفاده از گاوآهن و تراكتور كشاورزىكرد؟ يكى از پروژه‌هاى مركز تحقيقاتى ICARDA پژوهش روى روشى است به نام "بذرباشى مستقيم".
فواید صرف‌نظر‌کردن از شخم‌زدن زمین
يورگن ديكمن، يكى از پژوهشگران آلمانى اين مركز توضيح مى‌دهد كه به چه دليل بذرباشى مستقيم از شخم زدن آن بهتر است. او می گوید:" اول اينكه فرسايش خاك كم مى‌شود. زير و رو كردن زمين برای از بین بردن علفهاى هرز و باقى مانده محصول در خاك، به زمين كشاورزى صدمه مى‌زند. مسئله بعدى، اينجاست كه آب باران، آن هم در مناطق جغرافيايى خشك، تنها جذب سطح زير و رو شده زمين نمی‌شود و به لايه‌هاى پايين‌تر هم مى‌رسد."
استفاده از روش بذرپاشى مستقيم، علاوه بر كشورهاى خاورميانه، در كشورهاى آمريكای جنوبى هم روش پرطرفدارى است. كشاورزان برزيلى سالهاست كه از اين روش استفاده مى‌كنند. در هندوستان و كشورهاى شرقى آسيا هم اين روش كم‌كم جاى خود باز كرده است. حتى در كشورهایی كه با مسئله كمبود آب مواجه نيستند. نكته مهمتر، جلوگيرى از فرسايش خاك و افزايش باورى زمين كشاورزى با استفاده از اين روش است.
يورگن ديكمن ادامه مى‌دهد:" سومین دلیل هم كه هر چه مى‌گذرد اهمیت بیشتری پیدا مى‌كند، صرفه جویی در مصرف ديزل است. برای شخم زدن هر هکتار زمین، حدود بیست لیتر دیزل مصرف مى‌شود. به همین دلیل هم عاقلانه است كه به این مسئله اهميت بيشترى داد و در این زمینه هم صرفه جویی کرد. در بسيارى از کشورهاى اين منطقه، قيمت هر ليتر دیزل حدود یک دلار است."
خیش مخصوص برای بذرپاشی
در روش بذرپاشى مستقيم زمين، بذر همراه دستگاهى كه خيشى با دندانه‌هاى كوتاه دارد روىزمين پخش مى‌شود. اندازه اين دندانه‌ها طورى محاسبه شده است كه به سطح زمين صدمه كمترى مى‌زند. البته اين خيش دندانه كوتاه، روى ماشينى سوار است كه قيمت آن تقريبأ بالاست. دست كم، كشاورزان سورى در منطقه‌اى كه پژوهشگران مركز تحقيقاتى ICARDA مشغول كارند، قادر به پرداخت قيمت اين دستگاه نيستند. به همين دليل هم مهندسان بومى كه با اين مركز همكارى مى‌كنند، در حال تهيه نمونه اين دستگاه در داخل كشور هستند.
چندين كارگاه مكانيكى در شهرهاى مختلف سوريه و عراق با اين پروژه همكارى مى‌كنند. نكته مهم در طراحى دستگاههاى داخلى اينجاست كه دستگاه، تا جايى كه ممكن است با شرايط جغرافيايى و البته اقتصادى منطقه هماهنگ باشد.
يكى از مكانيك‌هائی كه با اين پروژه همكارى مى‌كند، براهيم شيبلى اهل روستايى در شمال سوريه است. شيبلى نمونه اوليه‌اى آماده كرده، كه نشان دهد دستگاه پس از تكميل شدن چطور خواهد بود. شيبلى كه خودش هم كشاورز است، خوب مى‌داند كه چه ماشينى براى زمين مناسبت‌تر خواهد بود. از نظر او، بذرباشى مستقيم روشی است که نتیجه می‌دهد.
براهيم شيبلى می‌گوید:" این روش نه تنها عملی است بلكه درست همان چیزی است که ما در حال حاضر احتیاج داریم. اينجا، بعد از اینکه من طرح اولیه را تمام کردم و کمی در مورد بذرباشى با بقیه هم صحبت کردم، خيلى‌ها علاقه داشتند بيشتر سر دربياورند. مثلأ من براى دستگاه خودم تا الان، سه تا سفارش گرفتم. آن هم قبل از اینکه ماشين اصلى را تکمیل کرده باشم."
كولين پيگين يكى از پژوهشگران مركز تحقيقاتى توضيح مى‌دهد:" تا به حال چهار مكانيك سورى پيدا كرديم و اميدواريم چند نفرى را هم در عراق پيدا كنيم كه بتوانند چنين دستگاهى بسازند. اين دستگاه‌ها را در كارگاههاى كوچك هم مى‌توان ساخت."
كولين پيگن ادامه می‌دهد:" این مسئله واقعاً مهمی است. هر ماشینی بالاخره خراب می شود. اگر دستگاه را از خارج وارد کرده باشی، وقتى چند قطعه ایراد پیدا می‌کنند، آن هم قطعاتی که نمونه شان در بازار داخل نیست و کسی هم سر در نمی آورد که چطور باید تعمیر شوند، کل دستگاه از کار می افتد. دستگاه‌های تولید داخل برای سه سال ضمانت شده‌اند".
كولين ادامه مى‌دهد كه در ابتداى كار کشاورزان عراقی کمی شک داشتند و استقبال چندانى از اين مدل بذرباشى نمی‌كردند.از نظر كشاورزانى كه كشاورزى را از پدرانشان آموخته‌اند، فرسايش خاك و کار كشيدن بيش از حد از زمين كشاورزى، بيشتر به تئوری نزدیک است تا به واقعيت.
كولين می‌گوید:" به نظرکشاورزان، این روش اصلا غیرممکن و ناشدنی بود. با اين وجود، توانستیم راضی شان کنیم که با پروژه ما همکاری کنند. جالب اينجاست كه در طول این مدت كوتاه، کاملا با ما هم عقيده شده‌اند و تبليغ هم مى‌كنند. من که فکر می‌کنم مهم اين است كه کشاورزان قانع ببینند با بذرباشى مستقيم، هم صرفه جویی مالی می کنند و هم كارشان كمتر مى‌شود. از همه اينها گذشته، بذرباشى مستقيم، به دليل اينكه مانع خشكى بيشتر زمين مى‌شود، روشى است كه دوستدار محيط زيست است."
جنبه‌های منفی قضیه
البته اين روش چندان هم بى‌عيب و ايراد نيست. اگر زمين شخم زده نشود، علفهاى هرز را بايد با سم پاشى از بين برد.
يورگن ديكمن مى‌گويد:" طرفداران محيط‌زيست از اين قسمت ماجرا چندان خوششان نمى‌آيد و معتقدندد كه وقتی كشاورزان با مشکل کم آبی مواجه هستند، بهتر است دست به زمین نزنند. اما اگر سم پاشى‌نكنند هم علفهاى هرزه زمين را پر مى‌كنند."
مشكل به همين جا ختم نمى‌شود. از آنجايى كه باقى‌مانده محصول درون زمين، خوراك مورد علاقه موشهاى كور است. دو سه سال نمى‌گذرد كه زمين كشاورزى پناهگاه موشهاى كور مى‌شود. البته پژوهشگران براى اين مشكل راه حل مناسبى پيدا كرده‌اند كه بدون استفاده از مواد شيميايى هم شدنى است. راه حلى كه از نكته‌هاى مثبت اين پروژه محسوب مى‌شود.
پژوهشگران اين مركز معتقدند اگر زمين كشاورزى شخم زده نشود مواد معدنى درون خاك انباشته مى‌شوند كه براى خاك مفيد است. هر بار كه زمين شخم زده مى‌شود درصدى از اين املاح از زمين خارج و وارد فضا مى‌شوند. موادى مانند دى‌اكسيدكربن. با اين حساب، نه تنها زادوولد موشهاى كور كمتر مى‌شود، بلكه دى‌اكسيد كربن كمترى هم وارد جو زمين مى‌شود.
جان ريان يكى ديگر از همكاران اين پروژه توضيح مى‌دهد:" وقتى روی زمین زیاد کار شود، بخشى از دی اکسیدکربن خاك از دست مى‌رود، چون از زمین خارج و وارد جو می‌شود. اگر برخلاف اين روش، بتوانيم با برنامه‌ریزی منظم، خاك را از مواد معدنی غنی کنيم، آن وقت مى‌توان در يك محاسبه كلى نشان داد كه چند درصد دى‌اكسيدکربنی که وارد اتمسفر شده، قابل بازگشت به زمین است و مى‌توان آنرا دوباره در خاک ذخیره کرد."