کاهش سطح آب هم به مشکلات خزر افزوده شد
۱۳۹۲ آذر ۲۲, جمعه
خبرگزاری مهر (۲۰آذر۱۳۹۲) در مطلبی تحت عنوان "قطار خشکی دریاچه‌ها به خزر رسید" به نقل از جواد ملک، مدیر مركز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر نوشت، خشکسالی‌های اخیر و کاهش آبدهی رودخانه‌ها به ویژه ولگا از جمله عوامل تاثیرگذار در کاهش تراز آب دریای خزر است.
مدیر مركز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر تاکید می‌کند که کاهش ۸۰ سانتی‌متری سطح آب دریای خزر طی ۱۷ سال اخیر را نمیتوان ناشی از افت و خیزهای معمولی دریا دانست.
ملکی هشدار می‌دهد: «به دلیل کاهش تراز آب دریا، تجاوز به حریم دریا افزایش خواهد یافت و ضروری است تمام طرح‌ها و برنامه های راهبردی دولت در سواحل جنوبی دریای خزر، با رویکرد به ویژگی‌های نوسانی دریای خزر و روند کاهش تراز آب در سال‌های اخیر مهندسی و عملیاتی شوند.«
جام جم آنلاین هم روز ۲۱ آذر ۱۳۹۲در مطلبی تحت عنوان "دست خزر از ساحل کوتاه‌تر شده است"، می‌نویسد: «روسیه در سال های اخیر برداشت‌های زیادی از رودخانه ولگا به عنوان اصلی‌ترین تامین کننده آب خزر داشته است و از آن‌جا که این رودخانه ۷۵ درصد آب خزر را تامین می‌کند، برداشت‌های زیاد و سدسازی ها روی این رودخانه برای مصارف شرب و کشاورزی، در کاهش آب خزر بی‌تاثیر نبوده است.«
پس‌رفت آب خزر، پیشرفت ویلاها
کارشناسان امور خزر هشدار می‌دهند که با پس‌روی آب دریا، اسکله‌ها نیز کارایی خود را از دست خواهند داد و کشتی‌هایی که کنار این اسکله‌ها پهلو می‌گیرند به گل خواهند نشست که در این صورت یا باید مناطق ساحلی را برای افزایش عمق دریا لایروبی کرد، یا طول اسکله‌ها را افزایش داد که انجام هر دو مورد بسیار سخت و پرهزینه خواهد بود.
حمیدرضا میرزاده از پایگاه خبری فضای و محیط سبز ایران (سبز پرس) درباره پیامدهای دیگر ادامه کاهش آب دریای خزر به دویچه وله می‌گوید: «افت تراز آب خزر در پس‌روی دریا خودش را نشان می‌دهد و باعث تغییر غلظت شوری آب دریا میشود و ما گونه‌هایی را داریم که نسبت به این تغییر واکنش منفی نشان می‌دهند و این مشکل حیات آبزیان خزر را تهدید می‌کند.»
این کارشناس خاطرنشان می‌کند که نوع و میزان این تاثیرگذاری مشخص نیست و این مسئله نیاز به تحقیقات و مطالعات گسترده‌ای دارد.
مدیر سبز پرس اضافه می‌کند: «پس‌روی آب، زمین مرغوب ساحلی را بوجود می‌آورد و این خطر وجود دارد که ویلاهای بیشتری ساخته شوند. در سواحل زمین‌های گران قیمتی خواهیم داشت و پس از ساختن ویلاها دوباره امکان پیش‌روی آب هست و این مسئله سبب ضررهای اقتصادی و آلودگی بیشتر سواحل میشود. ازسوی دیگر تخم‌ریزی ماهیان در نقاط کم عمق هم مورد تهدید قرار می‌گیرد.»
نگاه مشترک روس‌ها و ایرانی‌ها به محیط زیست
مدیر سبز پرس ادامه می‌دهد: «سدسازی در کشور ما و همچنین در روسیه، ترکیه و عراق یکی از نمادهای توسعه به شمار می‌رود. اما سد سازی می‌تواند اقلیم یک منطقه را هم کلا متحول بکند و سبب تغییر الگوهای طبیعی جریان آب و تخریبات اکولوژیک شود. روی رودخانه ولگا هم سدسازی زیادی شده است. آن چیزی که در مسائل زیست محیطی بین روس‌ها و ایرانی‌ها مشترک است نادیده‌گرفتن قوانین اکولوژیکی است که در طبیعت وجود دارد. روس‌ها تجربه‌ای که ما در سال ۲۰۱۳ در زمینه خشک‌شدن یکی از دریاچه‌های شورمان داریم را در دهه ۵۰ بر سر آرال داشتند، تجربه کردند و هنوزهم چاره‌ای اساسی برای احیا و نجات این دریاچه انجام نگرفته است. این نشان می‌دهد که بین روسیه و ایران در زمینه بی‌توجهی به مسائل زیست محیطی وحدت دیدگاه وجود دارد.»
بالا یا پائین آمدن لایه‌های زمینی در خزر
بهروزعبدالوند، هماهنگ‌کننده"مرکز تحقیقات حوزه‌خزر در برلین" هم به دویچه وله می‌گوید تئوری‌های زیادی درباره افت آب خزر وجود دارد. به نظر او مجموعه‌ای از عوامل سبب افت سطح آب خزر میشود و بالا و یا پائین آمدن آب این دریا موقت و مرحله‌ای است. به نظر این کارشناس تبخیر زیاد آب جمع شده پشت سدهای ولگا هم یکی از دلایل کاهش آب خزر می‌تواند باشد.
عبدالوند اضافه می‌کند: «بستر دریای خزر از نظر زمین‌شناسی جوان است و تحرک دارد. بعضی‌اوقات بر اثر بالا یا پائین آمدن لایه‌های زمین، تراز آب نیز بالا و پائین میشود. و یکی از دلایل عمده مخالفت متخصصین با ساخت لوله‌های نفت و گاز در خزر هم همین مسئله بوده است. زمین شناسان لایه‌های زمینی خلیج "قره بوغاز" در ترکمنستان را هم یکی از دلایل جذب بخشی از آب خزر اعلام کرده‌اند.»
وی اشاره می‌کند که رودخانه ولگا و اورال قادرند آب مورد نیاز خزر را تامین کنند ولی کشورهای ساحلی باید درباره احداث سد بر روی ولگا با دولت روسیه گفت‌وگو کنند.
عبوالوند از مرکز تحقیقات حوزه‌خزر در برلین می‌گوید: «ما بارها تکرار کردیم که برای دریای خزر به یک مانیتورینگ و نظارت همه جانبه و دائم نیاز است تا عواملی که بر اکوسیستم آن تاثیر می‌گذارند را بررسی کنند. دولت‌ها باید خود را متعهد بدانند برای تغییراتی که در این دریا بوجود می‌آید با یک‌دیگر گفت‌وگو کنند.»
تردید درباره اطلاعات مقام‌های ایرانی
چنگیزاسماعیل‌اف، کارشناس علوم جغرافی و رئیس مرکز تحقیقات خزر در دانشگاه دولتی باکو انتقاد می‌کند که در ایران سدسازی رودخانه ولگا را بهانه می‌کنند و در این زمینه "فرافکنی" میشود.
وی دلیل می‌آورد: «من نمی‌دانم مقام‌های ایرانی اطلاعات خود را از کجا گرفته‌اند، چون سدسازی روی رودخانه ولگا پدیده تازه‌ای نیست و پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال‌های ۵۰ میلادی شروع شده و تاکنون تاثیر چندانی نداشته است.»
به نظر این کارشناس تغییرات اقلیمی و گرم شدن هوا سبب تبخیر بیشتر و افت تراز آب خزر شده است. رئیس مرکز تحقیقات خزر در دانشگاه دولتی باکو هم معتقد است که افت آب خزر دوره‌ای و موقت است.
درباره راه حل مسائل زیست محیطی خزر از جمله افت تراز آب آن، کارشناسان و فعالین زیست‌محیطی ایرانی یک راه حل فراملی را پیشنهاد می‌کنند. عبدالوند واسماعیل‌اف هم در گفت و گو با دویچه وله تاکید کردند برای نظارت دقیق و کنترل کامل بر فعالیت کشورهای ساحلی از جمله فعالیت‌های زیست‌محیطی در دریای خزر به یک "مانیتورینگ" و گروه نظارت بین‌المللی نیاز است.