پرده‌خوانی و نقالی با همراهی ارکستر سمفونیک تورنتو
۱۳۸۷ مرداد ۴, جمعه
این دوره از کنفرانس بین‌المللی مطالعات ایران‌شناسی با دو رویداد مهم مصادف شده است: امسال چهلمین سالگرد تأسیس انجمن بین‌المللی ایرانشناسان است و به یک تعبیر هزار سالگی تألیف شاهنامه فردوسی. در برنامه‌ریزی امسال کنفرانس مطالعات ایران‌شناسی به این امر توجه شده است.
همزمانی این دوره از کنفرانس مطالعات ایران شناسی با چهلمین سالگرد تأسیس انجمن بین‌المللی ایرانشناسان و نیز هزارساله شدن شاهنامه فردوسی رنگ و بوی دیگری به این گردهمایی داده است، به ویژه آنکه در کنار موضوع‌ها و مباحثی که در کنفرانس مطرح می‌شود، برنامههای فرهنگی خاصی نیز در نظر گرفته شده است.
اجرای سه‌گانه پارسی
یکی از جذاب‌ترین برنامههای جنبی کنفرانس، اجرای قطعاتی از دکتر بهزاد رنجبران توسط ارکستر سمفونیک شهر تورنتو به همراه برنامه پرده‌خوانی و نقالی مرشد ولی‌الله ترابی است.
بهزاد رنجبران از سال ۱۳۵۳ در آمریکا به سر می‌برد. این هنرمند در مدارج عالی آهنگسازی از دانشگاه نیویورک و همچنین مدرسه موسیقی جوییارد نیویورک فارغ التحصیل شده است. ساخته‌های او بارها توسط ارکسترهای معتبر اجرا شده است. بسیاری از منتقدان از ساختار قوی آثار او ستایش کرده اند. رنجبران تا کنون جوایز بسیاری از جمله جایزه جیمز آیوز را از سوی آکادمی هنری آمریکا برنده شده است.
قرار است در شامگاه شنبه دوم اوت، ارکستر ۷۵ نفره با ۳۰ ساز مختلف در سالن "ری تامسون" این شهر قطعاتی از رنجبران به نام "سه‌گانه پارسی" را اجرا کند.
رنجبران در این باره می‌گوید: «امسال ما هزاره اختتام شاهنامه را جشن می‌گیریم و من هم در زمینه بزرگداشت فردوسی و اثر ارزنده او شاهنامه همکاری کرده‌ام. قطعات من با الهام از سه داستان شاهنامه یعنی داستان سیمرغ، خون سیاوش و هفت خوان رستم ساخته شده است.»
مرشد ترابی، مرد "بزم و رزم"
در این برنامه افزون بر اجرای موسیقی، مرشد ولی‌الله ترابی پیر نقال معروف، برنامه نقالی اجرا می‌کند. نمایش تصاویری از مینیاتورهای ایرانی که صحنه‌هایی از شاهنامه را نمایش می‌دهد، از دیگر برنامههای این شب است.
این نخستین بار نیست که مرشد ترابی خارج از ایران برنامه اجرا می‌کند، اما اجرای تورنتو با اجراهای پیشین او بسیار متفاوت خواهد بود. ترابی در مورد اجراهای پیشین خود می‌گوید: «من قبل از این در فرانسه، ایتالیا و سوئد هم برنامه اجرا کرده‌ام، اما در همه این اجراها با موسیقی سنتی سروکار داشتم.»
مرشد ترابی توضیح می‌دهد که شیوه اجرای او در تورنتو به صورت "بزم و رزم" خواهد بود. این شیوه، نوعی نقالی عرفانی- نمایشی است که می کوشد مفاهیم نمادین شاهنامه از جمله کشتن دیو سفید به دست رستم را نشان دهد.
مرشد ترابی معتقد است: «ما در این اجرا می‌خواهیم ببینیم آیا دیو واقعا وجود داشته و یا منظور از دیو، نفس اماره است.»
مرشد ترابی در اجراهای خود از یک نسخه شخصی استفاده می‌کند. این نسخه در میان اهل فن "طومار" نامیده می‌شود. وی می‌گوید: « در واقع هر نقالی باید طومار شخصی خودش را داشته باشد. من، هم از طومار شخصی خودم که یک نسخه خطی است و هم از شاهنامه استفاده می‌کنم و در واقع این دو را با هم ادغام می‌کنم.»
اگرچه تمرین‌های نهایی اجرای نقالی در تورنتو انجام خواهد گرفت، اما همکاری رنجبران و ترابی از چندی پیش آغاز شده است. رنجبران هدف از برپایی این کنسرت را معرفی و بزرگداشت سنت نقالی در سطح بین‌المللی می‌داند و در مورد همکاری خود با مرشد ترابی می‌گوید: «ما از آقای مرشد ترابی که از پیشکسوتان و بزرگان نقالی است دعوت کردیم به تورنتو بیایند. من در مدت اخیر با ایشان در تماس بودم و نقالی ایشان قرار است به همراه ارکستر سمفونیک باشد، به این ترتیب که ۸۰ دقیقه موسیقی سمفونیک خواهیم داشت وایشان در لابلای این قطعات نقالی خواهند کرد.»
علاقه رنجبران به موسیقی و ادبیات ایران ریشه در سال‌های دور دارد. او ۲۰ سال پیش کار بر روی پروژه قطعات سه گانه پارسی هفت خوان رستم، سیمرغ و خون سیاوش را آغاز کرد که ۱۱ سال به طول انجامید و ارکسترهای مختلفی از جمله ارکستر "فیلادلفیا" آن را اجرا کردند.
او از دوران گذشته با غرور یاد می‌کند: «در ارکستر فیلادلفیا علاوه بر موزیک، پرده‌خوانی و نقالی هم داشتیم، البته نقالی به صورت داستان‌سرایی به انگلیسی بود که با استقبال بی‌نظیری روبرو شد. در این برنامه هزاران دانش‌آموز فیلادلفیایی از ماه‌ها قبل در کلاس‌های درس خود با شاهنامه و قطعه موسیقی من آشنا شدند و این بخشی از فعالیت آموزشی تربیتی ارکستر سمفونیک این شهر با دانش‌آموزان بود. این برای من مایه افتخار بود و زمینه‌ای شد برای برنامه تورنتو.»
رنجبران در موسیقی خود از ریتم‌‌ها، تحریرها و رنگ‌‌‌آمیزی ایرانی الهام گرفته است و سعی دارد با موسیقی سمفونیک که به گفته او زبانی بین‌المللی است، ایران و فرهنگ ایرانی را به دیگران بشناساند.
این نخستین بار است که جلوه‌های گوناگونی از هنر اجرایی به صورت موسیقی و نقالی و هنر پرده‌خوانی در قالبی بصری دست به دست هم می‌دهند، تا شبی به یاد ماندنی از پیوند سنت و مدرنیسم را به تصویر بکشند.