پايتخت آلمان در تب افتتاح جشنواره فيلم برلين (برليناله)

ای رقابت دارند: فيلم «آفسايد» ساخته جعفر پناهى و فيلم «زمستان» رفيع پيتز.

هر سال در ماه فوريه، بيش از ۱۵۰ هزار نفر از جشنواره بين‌المللى فيلم برلين ديدن می‌کنند و از اين لحاظ شايد برليناله حتى گوى سبقت را از کن و ونيز هم ربوده باشد. ولى گذشته از استقبال درخورتوجهى که از اين جشنواره می‌شود، برليناله محفلى است جذاب که در آن کارشناسان و منتقدان فيلم، کارگردانان و فيلمسازان و ستارگان کوچک و بزرگ حضور پيدا می‌کنن.

اولين جشنواره بين المللى فيلم برلين در سال ۱۹۵۱ برگزار شد، در دورانى که برلين هنوز طعم تلخ سال‌هاى پس از جنگ را تجربه می‌کرد و خرابيهاى به بار آمده در جنگ جهانى دوم در چهره شهر نمايان بود. در روز ششم ماه ژوئن سال ۱۹۵۱ اولين فستيوال فيلم برلين با اکران فيلم مشهور ربکا ساخته آلفرد هيچکاک افتتاح شد و جوئن فورتين هنرپيشه معروف آمريکايى و يکى از ستارگان بزرگ آن زمان قدم به فرش قرمز برليناله گذاشت که براى کارگردانان، فيلمسازان و بازيگران پرآوازه پهن شده بود.

شش سال بود که از پايان جنگ جهانى دوم می‌گذشت و آلمان و به ويژه برلين در تلاش بود که در عرصه فرهنگ، مانند گذشته جايگاهى همطراز با ديگر شهرهاى بزرگ جهان بيابد، از ياد نبريم كه برلين در دهه بيست ميلادى، يکى از پرشور و حال‌ترين مراکز فرهنگى هنرى دنيا محسوب می‌شد.

در دهه پنجاه ميلادى جشنواره‌هاى فيلم به محفلى بين‌المللى و محل ديدار بزرگان سينماى جهان بدل شدند. سينماى آلمان هم در آن دوران با استقبال دور از انتظارى روبرو گرديد و به ويژه فيلم‌هاى سرگرم کننده طرفداران زيادى داشت.‌هاليوود، سينماى کشورهاى بزرگ اروپايى و طبيعتا سينماى خود آلمان، چهره‌هاى محبوبشان را راهى برليناله می‌کردند تا با حضور خود در جشنواره برلين، براى ساخته‌ها و محصولات جديد سينمايى تبليغ کنند.

دردهه شصت ميلادى، حضور فيلم‌هاى هنرى و سازندگان اين فيلمها در برليناله پررنگتر شد و کارگردانانى چون ژان لوک گودار و يا فرانسوا تروفو براى معرفى فيلم‌هاى خود در جشنواره عازم برلين می‌شدند.

دهه هفتاد ميلادى دوران بحران بود. دورانى که سياست بر همه چيز سايه انداخته و پس لرزه‌هاى ناآرامی‌هاى ۱۹۶۸، سرکشى نسل جوان و جنگ ويتنام هنوز هم محسوس بود. جشنواره فيلم برلين نيز از اين رويدادها جان سالم بدر نبرد و درگير بحث و مشاجرات سياسى روز گرديد. ولى اين روزهاى تيره و بحرانى هم سپرى شدند و اعطاى جوايز برليناله، يعنى خرس طلايى و نقره‌ای دوباره در کانون توجه قرار گرفت.

در بخش مسابقه‌ای جشنواره برلين که به «مجمع» شهرت پيدا کرده بود، بيش از همه فيلمهاى به نمايش درميامدند که ويژگى و خصلت مستند و آزمايشى بودن در آنها مشهود بود. از اين گذشته، محصولات سينمايى کشورهايى در اين بخش شركت می‌جستند که تا آن زمان اهميتى حاشيه‌ای داشتند. از ديد Ulrich Gregor که چندين سال رياست اين مجمع را برعهده داشت، اين تغيير و تحولات بود که برليناله را در واقع به مجمع سينماى جهان بدل کرد، به محفلى که در آن فرصت و امكان عرضه همه اشکال و قالبهاى سينمايى وجود داشت.

البته بخش مسابقه‌ای جشنواره برلين هميشه از اهميت خاصى برخوردار بوده و هست. فستيوالهاى کن، برلين و ونيز همواره بر سر نمايش جذابترين فيلمها و حضور محبوبترين ستارگان با يكديگر رقابت داشته‌اند. Dieter Kosslick مدير كنونى جشنواره برليناله تا به حال در اين عرصه موفق بوده و از خود استادى و مهارت کامل نشان داده است.

وى می‌گويد: « کار و فعاليت ما کاملا بر محور تماس و ارتباطات می‌چرخد. در اينجا بايد با آدمهاى زيادى در عرصه فيلم و سينما آشنا بود، با آنها تفاهم داشت، به زبان آنها حرف زد و طبيعتا بايد عشق و علاقه‌ای خاص به فيلم و سينما داشت.»

ناگفته نماند که مدير فعلى جشنواره برلين عشق و علاقه خاصى به سينماى آلمان داشته و دارد، در حاليکه Moritz de Hadeln مدير پيشين برليناله ساليان سال به محصولات سينماى آلمان و فيلمهاى آلمانى کم توجهى می‌کرد. در اين دوران حضور کارگردانان و فيلمسازان آلمانى و ساخته‌هاى آنها در جشنواره برلين به مراتب پررنگتر بوده و Heinz Badewitz که سرپرستى بخش آلمانى برليناله را برعهده داره در اينباره متذكر می‌شود:

«مخاطبان ما خريداران بين‌المللى و مديران فستيوالهاى فيلم در کشورهاى مختلف جهان هستند که مايلند بشکلى فشرده در جريان محصولات سينماى آلمان قرار گيرند و من فکر می‌کنم که برليناله، بهترين محفل براى نمايش و ارائه اين فيلم‌ها است.»

در طى سال‌هاى گذشته سينماى آسيا توانسته است جايگاهى درخورد توجه براى خود در جشنواره فيلم برلين باز كند. محصولات سينماى چين، تايوان، کره و ويتنام هم با استقبال خوبى روبرو شده‌اند و هم توانسته‌اند موفقيتهاى بزرگى را جشن بگيرند. به ويژه فيلم‌هايى که به موضوعات سياسى می‌پردازند، مورد توجه و علاقه قرار داشته‌اند.

برليناله همواره خود را جشنواره‌ای سياسى تلقى می‌كرده و می‌كند. به ويژه در دهه هفتاد و هشتاد ميلادى کارگردانان و فيلم‌سازان اروپاى شرقى يا به عبارتى کشورهاى بلوک شرق سابق در آن حضور داشتند. بسيارى از فيلمهاى بحث برانگيز کارگردانانى که در وطن خود از جمله در شوروى و آلمان شرقى سابق از نمايش محروم می‌شدند، براى اولين بار در جشنواره برلين روى پرده می‌آمدند.

گردانندگان جشنواره برلين هميشه كوشيده‌اند كه به سير تحولات فيلم و سينما توجه کنند، با زمان پيش بروند و دست به ارائه تازه ترين دستاوردها چه از‌هاليوود، چه از سينماى جوان آلمان، موج نو فرانسه و يا سينماى آسيا بزنند. در جشنواره سال گذشته برلين، نور بر قاره‌ای افتاد که تا به حال در فهرست برندگان برليناله، اثرى از آن به چشم نمی‌خورد. فيلم «كارمن در كايليچا» ساخته Mark Dornford-May از آفريقاى جنوبى در دوره پيش موفق شد رقباى خودش را پشت سر گذارد و جايزه خرس طلايى را از آن خود کند.

و اما نگاهى هم باندازيم به جشنواره امسال فيلم برلين كه پنجشنبه همين هفته نهم فوريه برابر با بيستم بهمن ماه افتتاح می‌شود و به مدت ده روز تا يكشنبه نوزدهم فوريه برابر با سى‌ام بهمن ماه ادامه دارد. در جشنواره امسال مجموعا ۳۶۰ فيلم از ۵۶ كشور جهان از جمله ايران در بخش‌هاى مختلف به نمايش درمی‌آيند.

اينبار هم فهرست ستارگان دعوت شده به برليناله طولانی‌ست و به گفته گردانندگان جشنواره، قرار است كه جرج كلونى، مريل استريپ، ايزابل روسلينى، ايزابل هوپر، روبرتو بنينى، سيگورنى ويور و كلود شابرول قدم به فرش قرمز جشنواره برلين بگذارند.

در بخش مسابقه‌ای برليناله ۲۶ فيلم اكران می‌شوند كه ۱۹ فيلم بر سر كسب جوايز خرس طلايى و خرس نقره‌ای با يكديگر رقابت دارند. در بين اين ساخته‌ها، دو فيلم از ايران هم ديده می‌شوند: فيلم آفسايد كه بعد از «بادكنك سفيد»، «آينه»، «دايره» و «طلاى سرخ» پنجمين ساخته بلند جعفر پناهى است. ديگر فيلم ايرانى شركت كننده در بخش مسابقه‌ای برليناله فيلم «زمستان» ساخته رفيع پيتز است.

فيلم «آفسايد»، درباره دخترى است كه به ياد قربانيان بازى ايران و ژاپن تصميم می‌گيرد كه با پوشيدن لباس پسرانه، وارد ورزشگاه آزادى شود تا بازى سرنوشت ساز ايران و بحرين را از نزديك ببيند، ولى به خاطر ممنوعيت ورود زنها به استاديوم دستگير می‌شود.

به گفته مدير جشنواره فيلم برلين، اكثر فيلم‌هاى شركت كننده در بخش مسابقه‌ای برليناله واقعيت‌هاى زندگى را به تصوير می‌كشند. وى دراين‌باره می‌گويد:

«در مجموع فيلمهاى امسال در تمامى بخش‌ها، فيلم‌هايى سياسى و واقعگرايانه هستند. به همين خاطر هم حس می‌كنم كه اينبار تعداد فيلمهاى مستند در جشنواره برلين زياد نيست. اين مسئله در اصل درست نيست، ولى آدم اين حس را دارد، چرا كه فيلم‌هاى به اصطلاح غيرمستند، خيلى به واقعيت نزديكند. اين، تنها شامل حال فيلم‌هاى آلمانى نمی‌شود، بلكه می‌توان اين روند را در سراسر دنيا مشاهده كرد. و اين خوب است كه برليناله هم اين مسئله را بازتاب می‌دهد، به اين معنى كه واقعگرايانه و سياسى است و به جاى نمايش تخيلات، مشكلات انسان‌ها را به تصوير می‌كشد.»

گردانندگان جشنواره بين‌المللى فيلم برلين، با توجه به برگزارى جام جهانى فوتبال ۲۰۰۶ در آلمان سعى داشته‌اند كه موضوع فوتبال در همه بخش‌ها گنجانده شود و همانطور كه اشاره كرديم، فيلم أفسايد ساخته جعفر پناهى از جمله فيلم‌هايی‌ست كه حتى در بخش مسابقه‌ای برليناله به موضوع فوتبال می‌پردازد.

جشنواره برلين در روز پنجشنبه نهم فوريه با اكران فيلم «كيك برفى» افتتاح می‌شود كه محصول مشترك كانادا و بريتانيا است و در آن آلن ريكمن و سيگورنى ويور ايفاى نقش می‌كنند. برليناله در روز نوزدهم فوريه برابر با سى ام بهمن ماه به پايان می‌رسد و جوايز اين جشنواره يعنى خرس طلايى و خرس نقره‌ای ، يك روز پيش خاتمه جشنواره اهدا می‌شوند.

شهرام احدى