«ویترین جشنوارهی فیلم فجر تهی است» / گفتگو با زاون قوکاسیان
۱۳۸۴ بهمن ۱, شنبه�م و كيف جشنواره بين المللى فيلم فجر از جمله موضوعات گفتگويى بوده است با زاون قوکاسیان، یکی از منتقدان صاحب نام و مولف کتابهای متعددی درباره سینما و سینماگران ایران.
مصاحبهگر: بهزاد کشمیریپور
دویچهوله: آقای قوکاسیان، ظاهرا فیلم «به رنگ ارغوانی» حاتمیکیا اجازهی ورود به۲۴مین جشنوارهی فیلم فجر را هم دریافت نکرده است. به نظر شما وقتی مسئولان کار حاتمیکیا را هم تحمل نکنند، فیلمسازان دیگر چقدر شانس دارند که آزادانه فعالیت کنند؟
زاون قوکاسیان: «من فکر میکنم آنچه سینمای ایران در کل دارد آن لحظات خاصی است که ناگهان، مثلا بیضایی و یا واروژ و یا خیلیهای دیگر توانستهاند کار کند. یعنی خوشبختانه همیشه شرایط یکجور نبوده. و برای همین می توانیم بگوییم که فیلمهای خوبی که ساخته شدهاند تحت شرایط خاصی بوده و در نهایت ناامیدی ناگهان یک شرایطی بهوجود آمده و یک فیلم خوب ساخته شده است، و واقعا در این شرایط خاص است که فیلمسازان ما کار میکنند. من فکر میکنم باید آقای حاتمیکیا را استثناء بکنیم، برای اینکه بعضی از فیلمسازهای دیگر هم هستند که همیشه شرایط خوبی داشتند برای فیلمسازی و حتا برای آنها، به نظر من، همه چیز حل شده است. من یادم هست که یک گفت و گویی داشتم با بهمن فرمانآرا. او میگفت من شرایط مالی خوبی نداشتم که بتوانم به ارمنستان یا جای دیگری بروم و مثلا موسیقی فیلمام را ضبط کنم. ولی برای خیلی از فیلمسازان دیگر تمام این شرایط مهیاست. من نمیخواهم بگویم که چرا برای آنها مهیاست، ولی دلم میخواست این شرایط برای همهی فیلمسازها مهیا باشد، فیلمسازهایی که صاحب استعداد هستند و تجربهی کاریشان هم نشان داده که میتوانند کار خوب بکنند. من فکر میکنم فقط لحظههایی بوجود آمده و ناگهان یک فیلم خوب ساخته شده است. بعد، دوباره آن شرایط از بین رفته است و دوباره اجازهی کار پیدا نکردهاند. البته، اجازهی کار با آن شرایطی که ما در نظر داریم که بتواند کار درستی انجام بشود.»
دویچهوله: به نظر میرسد در ماههای گذشته تغییر و تحولاتی در حوزهی سینما بوجود آمده است که حکایت از اعمال محدودیتهای بیشتری را دارد. آیا این روند محسوسی است و میشود چنین حرفی را زد؟
زاون قوکاسیان: «من خیلی امیدوار بودم که با نمایش فیلم حاتمیکیا مشکلاتی که سال گذشته داشتیم امسال نداشته باشیم و آن فیلمها در این شرایط اجازهی نمایش بگیرند. چون حرفهای ابتدایی معاونت سینمایی [وزارت ارشاد] خیلی امیدوارکننده بود. ولی دیروز در روزنامه خواندم که این فیلم به نمایش درنمیآید. یعنی اگر ما فیلم حاتمیکیا را بهعنوان یک مقیاسی برای شرایط در نظر بگیریم، ظاهرا آن شرایط دوباره اجازه نمیدهد که فیلم حاتمیکیا نمایش داده بشود. اما از طرف دیگر هم میبینیم که جوانها دارند یک کارهایی میکنند و یک جرقههایی در کارهای کوتاه هست که یکی و دوتا نیست، میدانید! بیش از اینهاست که ما تصور میکنیم، با آنها چه باید بکنند. درهر صورت سینمای ایران در جشنوارههای خارجی الان وضعیت خوبی ندارد. تمام فیلمها تکراری شده و موضوعات جانب و جذابی که ما در اواخر دههی نود در فیلمهای ایرانی میدیدیم الان بکلی غایب است. از این جهت، من فکر می کنم، این خطراتیست که سینمای ایران را دارد تهدید میکند. آیا واقعا جشنوارهی فیلم فجر امسال باز فیلمهایی دارد که بتوانند برای مهمانان خارجی که میآیند چشمگیر باشند. و اصولا آدمهای جالبی را هم دعوت میکنند، و آیا اینها خواهند توانستند فیلمهای خوبی را انتخاب کنند؟ از این جهت، من فکر می کنم در ایران ما فقط می توانیم از لحظات خاصی که برای فیلمسازان، نویسندهها و برای کتابها ایجاد میشود استفاده کنیم. جالب اینست که من یک مثالی از ادبیات میزنم، الان همهجا در صحبتهای رسمی میشنویم که از ادبیات میخواهیم حمایت کنیم و کتابخوان را زیاد کنیم، اما شما همین که مجلهی کتاب هفته را بینید؛ در بخش کتابهای منتشرشده، به بخش ادبیات که میرسید یا یکسری دیوان است که تجدید چاپ شده یا یکسری کارهای دانشگاهیست. یعنی ما ۵ـ۴ ماه است که بهکل داستانهای کوتاه، رمانهای جدید نداریم، یا اگر داریم، یکیدوتا داریم که این اصلا نشر را دارد به بنبست میکشاند. و این کتابها چاپ شده و انبارها مملو از کتاب است، ولی خواننده منتظر است این کتابها بیرون بیاید و خوانده شود. و این جشنوارهای متعدد که گرفته میشود برای ادبیات، آیا سال آینده ما کتاب جدیدی خواهیم داشت که داوری بکنیم.»
دویچهوله: ما در چندماه گذشته شاهد ایجاد محدودیتهای در زمینههای دیگر کار فرهنگی، از جمله انتشار کتاب یا فعالیت خبرگزاریهای غیردولتی هم بودهایم. آیا میشود در سیاستهای کلان دولت، در سیاستهای کلان فرهنگی دولت جدید خطی را دنبال کرد که بر اعمال محدودیتهای بیشتر استوار باشد؟
زاون قوکاسیان: «دقیقا و واقعا این پیداست، منتها شیوهها عوض شده است. مثلا «یک بوس کوچولو» اجازهی اکران میگیرد. فیلم میآید و ظاهرا خود آقای فرمانآرا آخرین کسی بوده که فیلم را ویرایش کامل کرده است، و به همین فیلم هم میبینیم که اجازهی نمایش داده میشود، ولی از آنطرف کپیهای فیلم در بازار فراوان هست. یعنی اگر میشد جلوگیری کنند خیلی خوب بود. البته اینکار را کردهاند. اتفاقا در چندماه گذشته خیلی خوب از کپیکردن بیرویه و بیمجوز فیلمها جلوگیری خوبی کردهاند. اما ناگهان سر همین فیلم یا فیلم «حکم» [از مسعود کیمیایی] میبینیم که این دیسکها ریخته توی بازار و این خود تهدیدکنندهی بسیار بسیار اساسیست برای فروش فیلم. با اینکار تقریبا جلوی کار آقای فرمانآرا گرفته میشود، ولی از طرفی هم فیلم اجازهی نمایش پیدا کرده است. یعنی این روش بسیار جدیدیست که من فکر میکنم برای جلوگیری از نمایش فیلمهایی که حرفی برای گفتن دارند ایجاد شده است.»
دویچهوله: از مقایسهی صحبتهایی که پیش و در حاشیهی جشنوارهی سال گذشته و امسال شنیده شده و میشود اینطور برمیآید که فیلمهای امسال به نسبت سال پیش از کیفیت بالاتری برخوردار نیستند. به نظر شما که بهرحال اطلاعات و آشناییتان با این حوزه بسیار بیشتر و عمیقتر است، آیا این حرف درست است؟
زاون قوکاسیان: «من دقیقا میدانم که کارگردانهای نسل دوم، من بیضایی و کیمیایی و ... را میگویم کارگردانهای نسل دوم، این کارگردانها هیچکدام فیلمی ندارند، یعنی کاملا در جشنواره غایب هستند. از کارگردانهای نسل حاتمیکیا و اینها، که خوب، چند فیلمی هست که واقعا ویترین جشنواره را رونق میبخشد. اما از طرفی وقتی به لیست فیلمهای کارگردانهای اول و دوم، آن بخشی که اخیرا اضافه کردهاند، نگاهی میاندازیم، میبینیم که چندین فیلم تازه ساخته شده است. من امیدوارم که ما در آن بخش با فیلمهای خوبی روبرو بشویم، چون آنها آدمهایی نیستند که فیلم بلند ساخته باشند و ما بتوانیم الان راجع به کارهایشان داوری کنیم، ولی چون اکثرا فیلم را بهصورت دیجیتالی ساختهاند و بعد تبدیل به ۳۵ میلیمتری شده است، من امیدوارم که امسال جشنواره بتواند در فیلمهای اول و دوم فیلمهای جذابی را کشف کند. وگرنه از نظر کلی، من فکر میکنم، ویترین جشنواره خیلی تهیست. برای همین هم هست که میبینیم بیشتر تبلیغ جشنواره روی فیلمهای خارجیست، مثلا، نمیدانم، فیلم جورج کلونی را دارند تبلیغ میکنند و یا فیلم ميشائيل هانکه را دارند تبلیغ میکنند و با این فیلمها میخواهند جذابیت جشنواره را گسترش بدهند. اما من امیدوارم که ما در بخش کارگردانهای نوپا بتوانیم فیلمهای خوبی داشته باشیم.»