ونیز و جهان اسلام
۱۳۸۶ مرداد ۸, دوشنبه
این نمایشگاه که پیش از این در شهرهای پاریس و نیویورک برگزار شده بود، نشان‌دهنده روابط تجاری، سیاسی، هنری و فرهنگی جمهوری ونیز و قلمرو حکومت‌های اسلامی در حدود ده قرن از سال‌های ۸۲۸ تا ۱۷۹۷ است و با همکاری متخصصان و پژوهشگران موسسه جهان عرب پاریس، موزه متروپولیتن نیویورک و موزه‌های شهر ونیز شکل گرفته است.
نمایشگاه «ونیز و جهان اسلام» متشکل از تقریبا ۲۰۰ اثر هنری گوناگون است که از بیش از ۶۰ مجموعه دولتی و خصوصی در سرتاسر جهان گرد آوری شده و شاهدی بر تبادلات فرهنگی و همچنین تاثیر عمیق حومتهای مناطق اسلامی مانند عثمانی، صفوی، مملوک‌ها و فاطمیان بر هنر و فرهنگ ونیز است که از آن طریق بخشی از فرهنگ اروپا و غرب را تحت تاثیر قرار داده‌اند. نقاشی‌های روی شیشه، کاشی کاری، فلزکاری، منسوجات، فرش، نسخ خطی و دست نوشته‌ها بخشی از این نمایشگاه را تشکیل می‌دهد.
بیژن روحانی متخصص و منتقد میراث فرهنگی و هنری محورهای مهم این نمایشگاه را به دودسته تقسیم می‌کند و معتقد است : «نمایشگاه همان طور که از عنوان آن هم بر می‌آید، بر ارتباط طولانی ونیز به عنوان یکی از دورازه‌های اروپا با مناطق اسلامی تاکید می‌کند. در این میان آثار به نمایش گذاشته شده را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد، یکی آثار هنری و اشیاء تز یینی که در قرون گذشته توسط تاجران ونیزی به این شهر آورده شده و بعدها به دلیل ارزش فوق العاده هنری یا تاریخی به موزه‌ها راه پیدا کردند، و دیگری بخشی از هنر خود ونیزیها که تحت تاثیر هنر و یا به طور کلی موضوعات شرقی قرار داشته. مانند نقاشی‌ها، یا طراحی لباس و پارچه، موتیف‌های تزیینی در معماری، اشیاء متبرکه که در کلیسا استفاده می‌شوند و غیره.»
ونیز به عنوان یکی از مهمترین بنادر تجاری اروپا، همواره ارتباط گسترده‌ای با کشورهای شرق دریای مدیترانه داشته و علیرغم جنگ‌هایی که در این میان رخ داده است، رابطه باز و مثبت خود را با جهان اسلام حفظ کرده است.
پس از واقعه ۱۱ سپتامبر و اتفاقاتی که پس از آن رخ داد جهان اسلام در دنیای غرب به جهانی خشونت طلب و تروریسم پرور مبدل شد. آیا برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی می‌تواند چهره دیگری از جهان اسلام را به غربی‌ها نشان دهد؟
بیژن روحانی در این باره می‌گوید: «البته این نمایشگاه به آن مفهوم با مذهب سر و کار ندارد. یعنی درست است که به هنر و فرهنگ در قلمرو سرزمین‌های اسلامی می‌پردازد، اما این سرزمین‌ها، حتا در همان قرون نهم تا هجدهم میلادی، هرکدام ویژگی‌ها، تاریخ و گذشته خود را داشته‌اند. بنابراین اطلاق جهان اسلام به این نمایشگاه تا حدی خلاصه کردن قضیه است. اما با این حال در نشان این نکته که هیچ چیزی از خلاء به وجود نمی‌آید، و علم و هنر و فرهنگ در هر سرزمینی، چه غرب و چه شرق، از فرهنگ‌های همجوار خود تغذیه می‌کند، بسیار موفق است و شاید تا حدی به شکستن تصویر یک بعدی از سرزمین‌های شرق دریای مدیترانه و خاورمیانه کمک کند.»
در بسیاری از نقاشی‌های ونیزی تاثیرات آشکاری از شرق و کشورهای اسلامی به چشم می‌خورد مانند استفاده از موضوعات، طرح لباس‌ها و یا تزیینات شرقی. در هنرهای تزیینی نیز، ونیز بخشی از شهرت خود را مدیون فرهنگ‌هایی است که با آنها در ارتباط بوده، به عنوان مثال ظروف شیشه‌ای ونیز که در حال حاضر شهرت جهانی دارند، ریشه در هنر مملوک‌های سوریه دارد.
بخش دیگری از نمایشگاه به ارائه کتاب‌های خطی و یا چاپی از ترجمه رساله‌های علمی از زبان عربی و به زبان لاتین و ایتالیایی است که در این میان ترجمه کتاب پزشکی قانون نوشته ابوعلی سینا، پزشک و دانشمند ایرانی، جالب توجه است.
مریم افشنگ، گزارشگر دویچه وله در رم