هنر بعد از فروپاشى كمونيسم

اروپاى شرقى اكنون مرحله ى گذار از كمونيسم به سرمايه دارى را مى گذراند. بوريس گرويس سرپرست برنامه و پرفسور در رشته هاى هنر و فلسفه در دانشگاه كارسوهه در اين پيوند باور دارد كه هنرمندان در اروپاى شرقى مى كوشند تا دوران سلطه ى كمونيسم را به عنوان وقفه اى در تكامل جامعه برداشت كنند. و از همين رو، اكنون از نياز بزرگ خود براى دست يافتن به آنچه در اين دوره وقفه از دست داده اند، سخن مى گويند.

برخلاف كشورهاى بلوك شرق، آلمان شرقى بسيار زود در غرب ادغام گرديد و هنرمندان آن نيز مجبور بودند خود را هرچه زودتر با بازار هنر غربى تطبيق دهند. بوريس گرويس بر آن است كه هنر در غرب يا بازارى ست يا انتقادى. در حالى كه هنرمندان اروپاى شرقى برعكس آنها هنوز هم پس از فروپاشى با تخيلات خود كار مى كنند و به آنچه كه دوست دارند باشد و يا بشود مى پردازند.

اما خيالپردازى هم در آنجايى كه نيازى به آن نيست خود سيمايى طنزآميز به خود مى گيرد. در كنگره فرهنگ و هنر پس از فروپاشى به ريشه هاى هنر در دوران كمونيسم اشاره شد، كه غرب را كنجكاو كرده است كه در همسايگى اش چه مى گذرد و اميدوار است در آن چيزهاى تازه اى بيابد. در اين راه دو ديدگاه وجود دارد.

آنگونه كه گرويس مى گويد، گروهى در جستجوى شباهتها هستند و گروهى در جستجوى تفاوتهاى ديروز با امروز. وى مى گويد: آنچه كه گالرى هاى مسكو امروز نشان مى دهند بلاواسطه دنباله ى همان روندى است كه در سالهاى دهه ى هفتاد به نمايش گذارده مى شد. و از آن زمان تاكنون هيچ دگرگونى چشمگيرى براى هنرمندان پديد نيامده است. نه يك بازار هنر وجود دارد و نه يك مكتب هنرى به مفهوم واقعى اش.

گرويس سرپرست گردهمايى بر آن است، كه اگرچه نقش اجتماعى دگرگون شده و به گونه اى ديگر است، اما آنچه كه در فضاى هنرى ديده مى شود همچون دوران آوانگارد است. بدين مفهوم كه جامعه به دنبال آوانگارد مى دود. با يك تفاوت كه پديده هاى اجتماعى در بلوك شرق با چنان شتابى رشد مى كنند، كه آوانگارد نمى تواند آن را رهبرى كند. آوانگارد تنها اين تكامل را بازتاب مى دهد.

پرويز حمزوى