نگاهی به بهار پراگ

آزادی اجتماعات، آزادی مطبوعات و آزادی خروج از کشور – در سال ۱۹۶۸ الکساندر دوبچک می‌خواست تا با طرح چنین شعارهایی دست به اصلاح نظام سیاسی چکسلواکی بزند. اما شوروی چنین اصلاحاتی را نمی‌خواست و این بود که وارد عمل شد.

در حقیقت سرآغاز بهار پراگ در فصل زمستان بود. در روز پنجم ژانویه ۱۹۶۸ الکساندر دوبچک دبیرکل حزب کمونیست چکسلواکی شد، حزبی که بر چکسلواکی حکومت می‌کرد. پیش از او آنتون نووتنی دبیرکل حزب بود که از زمانی که دانشجویان و روشنفکران در تابستان ۱۹۶۷ شروع به اعتراض علیه سیاست او کرده ‌بودند، کنترل اوضاع را از دست داده بود.

دوبچک اصلاح‌طلب بود. او اگر چه نمی‌خواست که سوسیالیسم را از میان ببرد، اما قصد داشت آن را لیبرال‌تر سازد. او خواهان آزادی مطبوعات بود و آزادی اجتماعات و آزادی سفر به خارج از کشور و نیز انجام اصلاحات اقتصادی. این طرحها در برنامه‌‌ای گنجانده شده بود که در روز ۵ آوریل ۱۹۶۸ به تصویب رسید. اما کشورهای کمونیستی عضو پیمان ورشو با بدگمانی به این برنامه می‌نگریستند و از این رو به دوبچک فشار می‌آوردند.

در ماه ژوئن ۱۹۶۸ مانور نظامی نیروهای پیمان ورشو در چکسلواکی انجام گرفت. از مدتها پیش قرار بود که این مانور در پایان آن سال صورت گیرد، اما شوروی موعد آن را به جلو انداخت. دولت چکسلواکی با انجام مانور موافقت کرد و نیز تاکید نمود که اگر هم اصلاحات صورت گیرد، همچنان عضو پیمان ورشو باقی خواهد ماند.

اما جریان اصلاح‌طلبی راه خود را می‌رفت. روشنفکران، ورزشکاران و دانشمندان سرشناس در ۲۷ ژوئن “مانیفست ۲۰۰۰ کلمه“ را تدوین کردند. آنان در این سند نظام کمونیستی را به نقد کشیدند و رهبری حزب کمونیست چکسلواکی را نالایق و فاسد خواندند. شوروی که می‌دید دولت چکسلواکی بر اوضاع مسلط نیست، در میانه ماه ژوییه به دولت این کشور هشدار داد، که خروج چکسلواکی از بلوک کشورهای سوسیالیستی پذیرفتنی نیست. دولت چکسلواکی انتقادهای شوروی را نمی‌پذیرفت و دست از انجام اصلاحات هم برنمی‌داشت.

شوروی در مرز چکسلواکی دست به مانور نظامی زد. تا روز بیستم اوت، دولت چکسلواکی تلاش کرد تا با استفاده از همه امکانات دیپلماتیک جلوی بحرانی‌تر شدن اوضاع را بگیرد. اما تلاشهای دولت نتیجه‌ای نیافت. در روز بیستم اوت ۱۹۶۸ نیروهای نظامی شوروی، لهستان، جمهوری دمکراتیک آلمان، مجارستان و بلغارستان وارد خاک چکسلواکی شدند.

صداهای گزارشگران رادیوهای آلمانی آن دوره در آرشیوها موجودند. یکی از آنان خبر می‌دهد که “تهاجم مسلحانه، کمونیستهای اصلاح‌طلب را کاملا غافلگیر کرد.“، دیگری می‌گوید: “صدها شهروند با بدنهای خود راهها را بسته‌اند و نام دوبچک را صدا می‌زنند.“ خبرنگاری دیگر می‌گوید: “گروههای جوانان در کامیونهای سر باز در حالی که پرچمی خونین در دست دارند در پراگ می‌گردند. اما به نظر می‌رسد که دبیرکل حزب، دوبچک، و دیگر رهبران حزب مایل به ادامه درگیریهای خیابانی نیستند.“ و خبرنگاری دیگر گزارش می‌دهد که شرکت کنندگان در تظاهرات در حال اعتراض‌اند و با پرچم چکسلواکی در دست، روی زره‌پوشهای روسی می‌پرند.

پس از آن، الکساندر دوبچک و دیگر سیاستمداران اصلاح‌طلب دستگیر شدند. آنان در پایان ماه اوت پروتکلی را در مسکو امضا کردند که در آن تعهد کردند از اصلاحات چشم بپوشند، سانسور را دوباره برقرار کنند و استقرار نیروهای نظامی شوروی را در کشورشان بپذیرند. در اینجا بود که بهار پراگ نیز به پایان رسید.