نگاهى به دلايل و پيامدهاى انتصاب يك غيرنظامى به دبيركلى شوراى امنيت ملى تركيه

سته شود.

نگاهى بيافكنيم به رابطه ارتش و سياست در تركيه: نظاميان تركيه هيچگاه خود را شبيه ژنرالهاى كودتاگر در امريكاى جنوبى ندانسته اند. البته آنها دست به كودتا زده اند، در مجموع سه بار در تاريخ معاصر تركيه، بار آخر در سال ۱۹۸۰. اما كودتاى آنها براى بالا بردن قدرت خودشان نبوده است. برعكس آنها هميشه سعى كرده اند كه سياست روز را كه برايشان بسيار دشوار مى نموده هر چه زودتر دوباره به دست سياستمداران بسپارند. نظاميان تركيه همواره خود را طبق سنت آتاتورك به چشم گروهى از نخبگان كه وراى هر گونه حزبى هستند، ديده اند. به سخن ديگر همچون نرده حفاظتى براى جمهورى اى كه هميشه خطرى تهديدش مى كند، عمل كرده اند.

در اين باره حلمى اوزكوك مى گويد: “هيچ كس اجازه ندارد ما را مجبور كند كه حزبى سياسى باشيم. اما آنچه ارتش هميشه از ان دفاع خواهد كرد جمهورى است به عنوان حكومت مبتنى بر حق، دموكراتيك و سكولار كه در آن دين و سياست از هم جدا هستند و نيز وحدت كشور و ملت.”

حلمى اوزكوك ژنرال ارتش تركيه اين گونه از درك ارتش از خود سخن مى گويد و البته مى توان گفت كه اين ارتش است كه تشخيص مى دهد كه چه هنگام دولت سكولار و وحدت كشور در خطر است و چه كسى اين همه را به خطر افكنده است.در دوره جنگ سرد اين كمونيستها بودند، سپس كردها شدند و نيز اسلام خواهان. هفت سال پيش بود كه زره پوشهاى ارتش به حركت درآمدند تا نخستين رييس دولت اسلام گراى تركيه، نجم الدين اربكان را وادار به كناره گيرى كنند.

اينك دست پرورده وى رجب طيب اردوان است كه به جاى وى رييس دولت شده است. اردوان از اسلام گرايان سابق است كه به گذشته اش پشت كرده و با قدرت مى كوشد تا تركيه را به عضويت اتحاديه اروپا درآورد. اردوان در راه رسيدن به هدف خود حاضر به چاپلوسى در برابر ارتشيان هم هست:

“ارتش تركيه، نيروى نظامى، عزيمتگاه مدرنيزه و دموكراتيزه كردن كشور است.”

از اين طريق اردوان ژنرالها را آرام نگاه مى دارد و هم هنگام با موفقيت و به گونه اى كه هيچ كس ديگر امكان ندارد بتواند، زير پاى آنها را خالى مى كند. يك سال پيش بود كه وى قدرت را از آنان دست كم به طور صورى گرفت: شوراى امنيت ملى تبديل به كميته اى مشورتى شد. دبيركل اين شورا در عمل بى قدرت شد.

با انتصاب نخستين دبيركل غيرنظامى در راس اين شورا، چيزى كه در ۴۴ سال گذشته بى سابقه بوده است، روند بى قدرت سازى ارتش سرانجامى نمادين مى يابد: ايجيت آلپوگان كه حدود ۶۰ سال دارد، ديپلمات است و براى آخرين بار به عنوان سفير در يونان خدمت كرده است. بى قدرت كردن ارتش چيزى نيست كه تنها روى كاغذ نوشته شده باشد: دولت اردوان تا كنون چند بار به پيشنهادهاى ارتش وقعى نگذاشته است. براى نمونه وى با انجام رفراندوم در مورد وحدت قبرس موافقت كرد و حقوق فرهنگى كردها را به رسميت شناخت.

اين نشان مى دهد كه ارتش تركيه تنها تا جايى كه دولت غيرنظامى اجازه دهد، صاحب قدرت است. در سالهاى دهه ۱۹۸۰ نخست وزير قدرتمند تركيه اوزل اين واقعيت را نمايان ساخت. اكنون نيز اردوان جانشين وى قدرتى مشابه را به نمايش مى گذارد. و البته در ماه دسامبر پاداش آن را خواهد گرفت: در ماه دسامبر اتحاديه اروپا در باره آغاز مذاكرات در مورد به عضويت پذيرفتن تركيه تصميم گيرى مى كند.